کلافی سردرگم در صنعت کشتی سازی

گزارش مارین نیوز با محوریت بررسی عملکرد «کمیته وجوه اداره شده سازمان بنادر و دریانوردی». 

مارین نیوز در عمق اخبار – در اکثر کشورهای دنیا حمایت های مالی مناسبی از کشتی سازی ها و صنعت دریایی توسط بخش دولتی در همه جای دنیا  صورت می گیرد به عنوان مثال کشور امريكا در سال 2002 حدود 250 ميليون دلار يارانه به يكي از بخش هاي صنعت دريايي اختصاص داد. در سال 2001 بيش از 450 ميليون يورو از طرف دولت آلمان به بخش دريايي يارانه اختصاص يافت. این رویه در کشورهای شرق آسیا نیز با حفظ شرایط خاص، تکرار شده است. 

در ایران نیز کمیته وجوه اداره شده سازمان بنادر و دریانوردی از سال 1382 تحت عنوان «حمایت ها و ارائه تسهیلات» فعالیت خود را آغاز کرد. متخصصان و کارشناسان صنعت دریایی ایران بر ضرورت بازنگری در کمیته وجوه اداره شده سازمان بنادر تاکید می کنند و وجوه اداره شده یکی از ابزارهای سیاستگذاری است و به معنای « ارتباطاتی  است که طبق قراردادهای منعقد شده با بانک های عامل در اختیار آن ها قرار می گیرد، تا با نظارت دولت در جهت اهداف قوانین برنامه های توسعه و بودجه به صورت تسهیلات در اختیار اشخاص حقیقی و حقوقی غیر دولتی قرار دهند.» این کمیته در سازمان بنادر و دریانوردی در راستای نوسازی ناوگان و توسعه خدمات بندری و صنعت دریایی ایجاد شد، در ادامه به بررسی فعالیت های این کمیته خواهیم پرداخت :

سایت سازمان بنادر و دریانوردی در زیربرگی با عنوان «عملکرد سالانه سازمان بنادر و دریانوردی» عملکرد وجوه اداره شده را تا پایان سال 93، منتشر کرده است :

 

با دقت در اعداد و ارقام موجود در جدول مذکور، چند نکته مطرح می شود :

- جمع کل ارزش اعتباری طرح های مرتبط با شناورها( تعداد 235 فروند) معادل 790 میلیارد تومان است.

- مجموع تسهیلات مصوب شده، مربوط به طرح شناورها معادل 570 میلیارد تومان است.

- جمع کل مبلغ تعهد شده توسط کمیته وجوه اداره شده برای شناورها معادل 220 میلیارد تومان است.

- جمع کل مبلغ پرداختی توسط کمیته وجوه اداره شده برای شناورها معادل 45 میلیارد تومان است.

از میان 235 شناور مصوب شده توسط کمیته وجوه جهت دریافت تسهیلات، 94 فروند شناور طی 12 سال تحویل و در حال بهره برداری است.( 69 فروند شناور خدماتی+ 6 فروند شناور تجاری خدماتی+ 19 فروند شناور مسافربری)

با بررسی این عناوین پرسش هایی مطرح می شود :

1- چه تعداد درخواست دریافت تسهیلات جهت خرید شناور به کمیته ارسال شده و دلیل عدم پذیرش پرسش ها چه بوده است؟

2- چه تعداد از 235 فروند شناور مصوب در مرحله پس از تایید بانک عامل و پیش از شروع ساخت هستند؟

3- چه تعداد از 141 فروند شناور تحویل نشده، درحال ساخت است؟ 

4- چند فروند از شناورها در زمان اجرا (ساخت) متوقف شده اند و نام و مشخصات و دلیل توقف طرح ها چه بوده است؟ چه تعداد از مالکان یا دریافت کنندگان تسهیلات در زمان بهره برداری از شناور در پرداخت اقساط به مشکل برخوردند؟

5- تعداد کل صندلی مسافر در خصوص 19 فروند شناور مسافربری در حال بهره برداری چیست و هزینه تمام شده برای این تعدا شناور چه مقدار بوده است؟

در ادامه تلاش می کنیم، پرسش های مطرح شده را در قالب دیگری، گوشه و کنار صحبت ها و سخنان مسئولان و مدیران بخش دولتی و خصوصی بگنجانیم، یا پاسخی مختصر و کوتاه برای آن ها بیابیم. در ادامه بخوانیم :

در خردادماه 92، محمدرضا امامی معاون وقت توسعه و برنامه ریزی سازمان بنادر از تصویب ۳۰۴ طرح در کمیته وجوه اداره شده سازمان بنادر و دریانوردی تا پایان سال 91 خبر داد که جهت اعطای تسهیلات بانکی به مبلغ 439 میلیارد تومان به سازمان بنادر معرفی شده است. بنا برگفته وی، مبلغ 360 میلیارد تومان تسهیلات توسط بانک های عامل پرداخت شده و تعداد 170 طرح تا پایان سال 91به بهره برداری رسیده که  شامل ساخت و خرید 90 فروند انواع شناور تجاری، خدماتی و مسافربری و 130 دستگاه انواع تجهیزات بندری استراتژیک و طرح سرمایه گذاری ارزش افزوده در پایانه های بندری است. با رجوع به جدول تهیه شده توسط سازمان بنادر و استفاده از ساده ترین عملگرهای ریاضیاتی، نتیجه می گیریم در سال 92، تعداد 83 طرح مصوب شده و 47 طرح به بهره برداری رسیده است؛ درحالی که در سال 93، تعداد 28 طرح مصوب شده و تنها 9 طرح به بهره برداری رسیده است!

7 سال پیش، نشستی مشترک با حضور مدیران سازمان بنادر و دریانوردی؛ کشتی‌سازها، بانک‌ها، موسسات رده‌بندی و مشاوران برای رفع برخی مشکلات پیش آمده در زمینه وجوه اداره شده و مسائل کشتی‌سازها برگزار شد. در این نشست حسن رضا صفری، عضو هیات مدیره انجمن مهندسی دریایی ایران و رییس موسسه رده‌بندی ایرانیان با اشاره به اینکه در مجموع طرح وجوه اداره شده سازمان بنادر طرح بسیار موفقی برای توسعه صنعت دریایی و دریانوردی، اشتغالزایی در مناطق محروم و ارتقای سطح شناورها است که در‌حال‌حاضر بنا به دلایلی از اهداف اصلی خود دور شده است، تاکید کرد بزرگ‌ترین خطری که طرح وجوه اداره شده سازمان بنادر را تهدید می‌کند، ناامیدی سیستم بانکی برای حضور در صنایع دریایی است، وی ادامه داد: حضور بانک ملت با حمایت سازمان بنادر اقدامی دوراندیشانه و جدید بود و این در حالی است که اگر بانک ملت به این نتیجه برسد که سرمایه‌گذاری در این عرصه با مشکل مواجه است برای فعالان حوزه دریا چالشی جدی است.به گفته وی ارائه اطمینان به بانک‌ها از سوی بخش‌های مختلف با دریا و کاهش ریسک در سرمایه‌گذاری‌ها می‌تواند مشوقی برای حضور بهتر بانک‌ها در صنایع دریایی باشد.

دی ماه 93 ارسلان غمگین مدیرعامل اروندان بااشاره به اتمام ساخت هشت لندینگ‎کرافت تا اردیبهشت 94 اعلام کرد:« تفاهم‎نامه‎های بسیاری را به ارزش 120 میلیون دلار منعقد کرده‎ایم که اکنون با گذشت یک سال هنوز منتظر نظر مساعد کمیته وجوه سازمان بنادر و دریانوردی است که باید قسمتی از منابع مالی آن را تامین کند ولی هنوز هیچ اقدامی انجام نشده است.» 

وی افزود: « کمیته وجوه اداره‎ شده سازمان بنادر و دریانوردی افرادی را که کاملا اهلیت این کار را دارند و هر کدام از شناورداران باسابقه بوده و یا به کار دریا آگاهی کامل دارند؛ پشت درهای بسته نگه‎داشته است. این درحالی است که در سال‎های قبل افرادی توانستند از حمایت‎های این سازمان بهره‎مند شوند که هیچ‎گونه اهلیتی در حوزه دریایی نداشتند.» در اواخر همین ماه دکتر ابوالحسن فیروزآبادی قائم مقام وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از سایت کشتی سازی اروندان بازدید کرد. مقامات اروندان امیدوار بودند نتیحه این بازدید، رفع مشکل آنها با کمیته وجوه سازمان بنادر باشد. اواخر بهمن ماه سال 93، اولین فروند از شناورهای لندینگ‎کرافت‎ 1500 تنی ساخت شرکت کشتی‎سازی اروندان ساخته شدو مدیرعامل این شرکت تاکید کرد: «این شناور از محل اعتبارات  و تسهیلات کمیته وجوه اداره‎شده سازمان بنادر و دریانوردی ساخته شده است.» لازم به ذکر است در سال 81، قرارداد ساخت 9 فروند لندینگ کرافت طی مدت 12 تا 15 ماه با شرکت اروندان منعقد و 80 درصد اعتبارات آن دریافت شد. 

سخنان مدیرعامل اروندان واکنش مدیرکل وقت تامین و نگهداری تجهیزات سازمان بنادر و دریانوردی را در پی داشت. عبدالکریم رزازان  اعطای هرگونه تسهیلات به کشتی‌سازی اروندان از محل وجوه اداره شده را منوط به تحویل شناورهای در دست ساخت این شرکت اعلام کرد. وی با اشاره به اینکه کشتی‌سازی اروندان در حال ساخت چند شناور از محل وجوه اداره شده سازمان بنادر و دریانوردی است، اما هنوز ساخت این شناورها به اتمام نرسیده است، تصریح کرد: «تعدادی از این شناورها از سال‌های قبل تحویل متقاضی نشده است و طبیعتا بانک‌ها پرداخت دوباره تسهیلات را قبول نمی‌کنند.» وی ادامه داد: «بانک‌ها می‌گویند وقتی پنج، شش سال است که شناورها ساخته نشده است، چگونه می‌توانیم اروندان را تایید کنیم، آنها باید اول به تعهدات خود عمل کنند تا بانک‌ها برای پرداخت تسهیلات رغبت داشته باشند.» عضو کمیته وجوه اداره شده سازمان بنادر و دریانوردی تعداد شناورهای در دست ساخت اروندان را چهار فروند اعلام کرد و گفت: «تا زمانی که این شناورها تحویل نشود، امکان پرداخت تسهیلات به این کشتی‌ساز وجود ندارد.»

در جریان برگزاری مناقصه ساخت 9 فروند شناور جمع آوری آلودگی های نفتی در سال 89، مدیران دو شرکت فناوران سیراف و فناوران آسیا به دلیل آنچه اطلاع رسانی ضعیف درباره مناقصه عنوان شد و با بیان اینکه تعداد کشتی سازهای دارای توان فعالیت در حوزه آلومینیوم کم تر از تعداد انگشتان دست است، به دلیل عدم امکان حضور شرکت های واجد صلاحیت در مناقصه اعتراض داشتند. مسئولان این دو شرکت مدعی بودند، حتی در سایت سازمان بنادر در این مورد اطلاع رسانی نشده و موضوع جالب تر اینکه علی رغم تمدید تحویل اسناد مربوطه و اظهارات مسئولان سازمان بنادر، مبنی بر امکان حضور این شرکت ها، با این استدلال که تمدید تحویل اسناد تنها برای شرکت های حاضر در مناقصه بوده، از حضور آن ها ممانعت شده است. مدتی بعد مدیرکل تامین و نگهداری تجهیزات سازمان بنادر اعلام کرد: « فراخوان این مناقصه حدود یك ماه ونیم پیش منتشر شد و شركتهایی برای ارزیابی كیفی در این زمینه، مراجعه كرده اند. مدت برگزاری این مناقصه تمام شده؛ اما احتمال دارد در صورت كم بودن تعداد شركت كنندگان، شركتهای دیگری نیز پذیرفته شوند و به سایر شرکت ها هم سفارش می دهیم. (!)»

اواخر اسفند 93 عبدالکریم رزازان دبیر فعلی کمیته وجوه اداره شده از پیوستن 3800 صندلی جدید به ناوگان مسافری دریایی در سال 93 خبرداد و با اعلام اینکه سازمان بنادر به خروج شناورهای فرسوده مسافری و ساخت شناورهای تندرو در داخل از محل وجوه اداره ‎شده به مبلغ 30 میلیارد تومان در همین سال اقدام کرده است، یادآور شد: « در راستای افزایش حمل‎ونقل کالایی در دریای خزر، از محل تسهیلات وجوه اداره‎شده سازمان بنادر و دریانوردی و اختصاص آن به بخش خصوصی توانستیم دو فروند کشتی پنج هزار تنی برای حمل کالا در دریا خزر بسازیم.»

هم چنین او در صحبت های دیگری با تاکید بر اینکه اولویت دوم سازمان بنادر و دریانوردی در سال جاری کمک به راه‏‌اندازی و توسعه سفرها و گردشگری دریایی در دریای خزر است. اعلام کرد: «امیدواریم در سال جاری بتوانیم حرکت مثبتی برای گردشگری دریایی در دریای خزر انجام دهیم، در همین راستا کمیته وجوه اداره شده سازمان بنادر و دریانوردی به منظور حمایت از مسافرت‎های دریایی و گردشگری دریایی در این حوزه و به رونق رسیدن آن، تسهیلات ارزان قیمتی را با سود صفر درصد به بخش خصوص متقاضی برای خرید و یا ساخت شناور مسافری – تفریحی اختصاص می دهد.» رزازان یادآور شد: «هنوز فناوری ساخت شناورهای سازگار با شرایط ویژه دریای خزر در کشورما ایجاد نشده است اما اگر در حال حاضر کشتی سازی های شمال و جنوب کشور قادر به چنین کاری هستند می‎توانند اعلام آمادگی کرده تا بخش خصوصی برای سفارش ساخت شناور مسافری سازگار با دریای خزر با تسهیلات کمیته وجوه اداره شده اقدام کند در غیر این صورت متقاضیان می‎توانند به کمک همان تسهیلات شناورهای نو و یا کار کرده از خارج خریداری کنند.»

به تازگی مدیرکل برون سپاری و توسعه مشارکت ها، از تصویب نهایی دو طرح سرمایه گذاری به مبالغ 25 و 18 میلیارد تومان برای ساخت شناور مسافربری و تفریحی به ترتیب با ظرفیت 350 و 250 مسافر خبر داد، وی در ادامه اعلام کرد این شناورها در شرکت های کشتی سازی بخش خصوصی در شمال و جنوب کشور ساخته خواهند شد که 14 ماه طول خواهد کشید.

دو ماه بعد، او در واکنش به اخباری مبنی بر  خرید 10 فروند شناور پایلوت راهنمابر از هلند توسط این سازمان و یا زیرمجموعه‎ های آن، با اشاره به اینکه این سازمان در قالب طرح وجوه اداره‎ شده به متقاضیان ساخت شناور های باری، مسافربری و خدماتی در داخل تسهیلات ارزان‎ قیمت اعطاء می‎کند و بسیاری از کشتی ‎سازی‎ های کشور در دو دهه گذشته بوسیله این سفارش‎ ها فعال مانده ‎اند، تاکید کرد: «اگر هم شرکت‎ هایی نظیر هدایت کشتی خلیج‎فارس اقدام به خرید خارج کنند؛ سازمان بنادر قطعا در جریان قرار می‎گیرد و حتی اگر بخش خصوصی نیز چنین شناور هایی را خریداری کرده باشد، با توجه به اینکه نهایتا باید با سازمان بنادر کار کنند؛ ما در جریان قرار خواهیم گرفت.»  چند روز قبل تر نیز رزازان از معرفی 96 فروند شناور تجاری به بانک برای دریافت تسهیلات ارزان‌قیمت این کمیته خبر داد و گفت: « در مجموع تاکنون برای نوسازی 224 فروند شناور فرسوده تسهیلات پرداخت شده، ضمن آنکه 153 فقره تسهیلات هم به ترمینال اپراتورها برای خرید تجهیزات بندری پرداخت شده است.» وی با اشاره به اقدامات انجام شده در سال 94 برای نوسازی شناورهای فرسوده باری و مسافری، بیان کرد: « تاکنون پرونده 96 فروند شناور تجاری و از ابتدای امسال تاکنون 57 شناور تدارکاتی و خدماتی برای دریافت تسهیلات به بانک معرفی شده‌اند.»

دبیر کمیته وجوه اداره شده با بیان این‌که 64 فروند شناور مسافری برای دریافت تسهیلات به بانک‌های عامل معرفی شده‌اند از پرداخت تسهیلات برای  هفت فروند شناور تجاری نفتی در دریای خزر خبر داد و اظهار داشت: « علاوه بر این‌ها 153 فقره تسهیلات برای خرید تجهیزات بندری به ترمینال اپراتورها از محل منابع وجوه اداره شده وام پرداخت شده است.»

خردادماه 94، احمد هاشمی مدیرعامل اتحادیه شرکت‎های تعاونی حمل و نقل دریایی بار  و مسافر با اشاره به فرسودگی ناوگان سنتی خواستار احیای طرح نوسازی لنج‎های فرسوده شد. وی در این خصوص به مصوبه دولت در سال 90 اشاره و بر اجرای طرح نوسازی لنج‌سازی سنتی که به دلیل تغییر و تحولات در سازمان بنادر و دریانوردی با وقفه مواجه شده، از محل طرح کمیته وجوه اداره شده تاکید کرد. وی دوماه بعد موضوع دیگری را مطرح کرد: «با توجه به سوابق یارانه نقدی و مشکلات متعدد آن،طرح پرداخت یارانه نقدی به جای سوخت یارانه‎ای به شناورداران توجیه عقلانی ندارد و هیچ گره‎ای را از مشکل شناورداران باز نخواهد کرد.» هاشمی با بیان  اینکه آزموده را آزمودن خطاست، گفت:« ما معتقدیم که اگر نرخ سوخت را کاهش دهند و پس از آن شناورها را تا پنج سال توسط کمیته وجوه اداره شده نوسازی کنند، بعد از آن می‎توانند به راحتی نرخ سوخت را به صورت پلکانی افزایش دهند و هم‎سطح نرخ فوب خیج فارس کنند.» از طرفی سیامک صحرایی مدیرکل عملیات و ایمنی دریایی سازمان بنادر و دریانوردی با اشاره به اینکه طرح نوسازی شناورهای سنتی در سازمان بنادر و دریانوردی با یک رویکرد جدید  در این سازمان درحال بررسی است، یکی از موارد مورد نظر سازمان بنادر و دریانوردی را در برنامه ششم توسعه این موضوع دانست و اعلام کرد: 

« این طرح ذاتا با دیگر طرح‎های کمیته وجوه اداره شده سازمان بنادر و دریانوردی تفاوتی ندارد، البته تاکنون چنین تسهیلاتی برای شناورهای سنتی وجود نداشته است و به تازگی تسهیلاتی معادل 1000 میلیارد تومان بودجه برای اجرای طرح نوسازی شناورها در نظر گرفته شده است.» وی  با بیان اینکه هنوز سقف تسهیلات برای هر شناور و میزان سود آن مشخص نشده است گفت : «پس از آنکه این طرح در کمیته وجوه اداره شده تایید شد در این صورت در خصوص موضوعات دیگر این طرح نیز تصمیم‎گیری خواهد شد اما به هرحال، اساس این طرح بر تسهیلات کم‎بهره استوار است.» مدیرعامل اتحادیه شرکت‎های تعاونی حمل و نقل دریایی بار و مسافر افزود: «این تسهیلات به ساخت داخلی با رعایت استانداردها تعلق می‎گیرد که استانداردها و ضوابط آن را نیز باید موسسات رده‎بندی و سازمان بنادر و دریانوردی مشخص کنند.» لازم به ذکر است حدود 4200 شناور چوبی و لنج داریم که تقریبا 60 درصد آنها فرسوده هستند.

در همین زمان امیر بابایی مدیرعامل شرکت بندر ناب کیش و عضو هیئت مدیره انجمن مهندسی دریایی ایران با اشاره به ضرورت فعالیت یکپارچه و سیاست‎گذاری یکدست در بخش‎های مختلف صنایع دریایی گفت : «ما باید شناورهایی را که از لحاظ زمان، هزینه و کیفیت قابل رقابت با خارجی هاست، تولید کنیم.»  او در ادامه با تصریح این موضوع که اقدامات بسیار مناسبی در جهت ساخت شناورهای پشتیبانی و خدماتی (از قبیل سوپلای‎ بوت و کروبوت و یوتیلیتی ‎بوت،  لندینگ‎کرافت و یدک‎کش) با استفاده از تسهیلات و اعتبارات بانکی و وجوه اداره شده سازمان بنادر و دریانوردی، صندوق توسه ملی، صندوق حمایت از صنایع دریایی در صنایع وابسته به هلدینگ تجاری در شمال و جنوب کشور به عمل آمده، تاکید کرد: « تاکنون بیش از 186 شناور و در 21 مدل ساخته شده است.»

سید جلیل لطیفی مدیرعامل شرکت کشتی سازی تلاش بندر، در سخنانی درباره مشکلات متعدد شناورسازان داخلی، مسئله را به شکل دیگری تشریح می کند، وی ضمن تاکید بر اقدامات صحیح کمیته وجوه، بزرگترین مانع را رفتار و قوانین  بانک ها دانست، به این معنا که کارشناسان بانکی به صنایع دریایی و کار دریایی آشنا نبودند بنابراین کارشناسی ‎های نادرستی انجام دادند که نتیجه اش دو شناور سوپلای بوت نیمه کاره و 27 الی 28 فروند از شناورهایی است که با تسهیلات سازمان بنادر و دریانوردی ساخته شده ولی بلااستفاده باقی مانده است. مدیر عامل شرکت کشتی‎ سازی تلاش بندر درباره مالیات بر ارزش افزوده نیز گفت : «مسوولان کشور باید بدانند که یک شناور حداقل پس از دو سال به بهره برداری می رسد و شناورساز می‎تواند پول خود را دریافت کند بنابراین از آن زمان باید مالیات را پرداخت کند اما متاسفانه در کشور ما از همان روز نخست که کار کلید می‎خورد ما باید مالیات بر ارزش افزوده را از جیب خودمان پرداخت کنیم.»