آینده روشن صنعت فراساحل نیازمند تعاملات بین المللی

به گزارش مارین نیوز، هفتمین همایش بین المللی فراساحلی کشور 1 و 2 خرداد ماه سال جاری در دانشگاه صنعتی شریف برگزار می شود. در این راستا با دکتر سعید مظاهری از اعضاء کمیته علمی این همایش به گفتگو نشستیم، سعید مظاهری عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی و عضو هیات مدیره انجمن مهندسی دریایی ایران می باشند که لازم می داند سیستم تخصصی کشور، شرکت های دانش بنیان، دانشگاه ها و تعامل بین المللی در یک ساختار هوشمند تعریف شوند تا بتوانیم آینده روشنی را برای کشور رقم بزنیم. در ادامه ماحصل این گفتگو را می خوانید : 

فراساحل یکی از حوزه هایی است که بخشی از اقتصاد کشور وابسته به آن می باشد و بسیاری از میادین نفت و گاز بالاخص میادین مشترک کشور در حوزه فراساحل در منطقه خلیج فارس واقع شده است، بنابراین موضوعات فراساحل و توسعه دریایی کشور به نوعی با حوزه نفت و گاز چه از نظر اکتشاف، استخراج و تولید و چه از نظر صادرات نفت خام و یا محصولات پتروشیمی وابسته است که از این مسیرهای دریایی عبور پیدا کند. در این حوزه در دهه های گذشته فعالیت هایی انجام شده و کماکان دارد این فعالیتها ادامه پیدا می کند و شاهد هستیم حوزه پارس جنوبی که اخیرا 4 فاز آن به بهره برداری رسید، وابسته به حوزه فراساحل بوده و بنابراین ما در این حوزه در حال فعالیت می باشیم.  

اگر منظور شما این است که شرایط فراساحل ما مطلوب هست یا خیر و انتظارات و نیازهایمان چگونه است ؟ به عنوان کارشناسی که بيش از دو دهه در حوزه دریایی کار و فعالیت انجام می دهم، گرچه دستاوردهاي ارزشمندي را در اين حوزه شاهد هستيم اما تا رسيدن به شرايط مطلوب و ايده ال هنوز راه درازي را در پيش رو دارييم و فکر میکنم ظرفیت و پتانسیل خیلی بیشتری در حوزه فراساحل وجود دارد که با تلاش بیشتر میتوانیم فعالیت های گسترده تری انجام دهیم. اعتقاد بنده این است که هرکاری در حوزه دریایی بصورت اصولی و همگرایی انجام شود به اقتصاد کشور، امنیت و توسعه اشتغال نه تنها در سواحل جنوبی کشور کمک میکند بلکه صنایع دیگری هم در این حوزه راه اندازی و صنایع پایین دستی بیشتری را با خودش همراه می نماید. 

به این نکته باید از این منظر و دیدگاه پرداخت که قطعا ما در حوزه هایی از فناوری و تکنولوژی نیازمند تعامل بین المللی هستیم، دنیای دانش و فناوری امروز بگونه ای ایست که تجمیع شده است، هیچ کشوری در دنیا نمیتوانیم مثال بزنیم که در یک حوزه در واقع به تنهایی توانسته مرزهای دانش و فناوری را تسخیر کند. بنابراین ما نیازمند تعامل هستیم که چه از نظر دریافت دانش و چه از نظر تکنولوژی و با توجه به نیروهای جوان و تجربیاتی که در چند دهه گذشته کسب کردیم می توانیم در برخی از ایده ها صاحب نظر بشویم و خودمان را به مرحله ای برسانیم که ما نيز انتقال دهنده فناوری باشیم، به نظر اينجانب این پتانسیل وجود دارد. بنابراین قطعا تحریم همانطور که در خیلی از بخش های اقتصاد کشور تاثیر داشته و حوزه دریا و فراساحل نیز بی نصیب از تحریم ها نبوده است، در این قسمت اعتقاد دارم این تعامل و همکاری باید انجام شود، منتهی نوع تعامل و همکاری است که مورد بحث می باشد، به نفع منافع ملی کشور باشد و مدنظر این است تضمین کننده اقتصاد، اشتغال و تولید کشور گردد، وگرنه به اصل همکاری شک نداریم، همکاری نباید به نوعی تلقی شود که کارها به صورت کامل واگذار شود. این دغدغه متخصصین و دست اندرکاران کشور که در این حوزه سالها است کار می کنند بوده و قطعا هم خواهد بود. 

فازهای افتتاح گردیده باعث تولید و گردش اقتصادی کشور شده و این باعث خوشحالی است، قطعا برای اینکه این فازها افتتاح شود با تمامی محدودیتها و مشکلاتی که در کشور وجود داشته، متخصصین و مدیران کشور زحمت کشیدند و با تلاش خستگی ناپذیر موفق شدند این فازها را به بهره برداری برسانند و پس از چند سال تولید کشور به تولید کشور قطر برابری می کند، جای قدردانی از این عزیزان دارد. فکر می کنم بستر لازم برای اینکه ما بتوانیم در این زمینه بیشتر فعالیت بکنیم و از این مخازن مشترک بهره برداری بهتری داشته باشیم فراهم شده است، حالا زمان آن رسیده که نه تنها از نظر تولید در واقع ارزش لازم را برای کشور ایجاد نماییم، بلکه از نظر اشتغال و فناوری هم بتوانیم ارزشهای لازم را برای متخصصین و اشتغال کشور تضمین کنیم. 

توسعه دریایی کشور که در زمینه های مختلف منجمله نفت و گاز، بنادرو دریانوردی، کشتیرانی، گردشگری، استخراج منابع ارزشمند غیر نفت و گازی کف در دریا، بحث های ماهیگیری و صیادی و دفاعی و امنیتنی نیازمند لجستیک دريايي می باشد. بدون داشتن لجستیک در واقع در حوزه دریا نمی شود کار کرد. لجستیک در دریا منوط به داشتن شناورهای مناسب لجستیک است و نمی شود گفت ما در حوزه شناور چه در زمینه ساخت و چه تعمیرات آن بخواهیم وابسته کامل باشیم و باید برای این قسمت چاره ای اندیشیده شود که نیاز به مدیریت دارد. شناورهای خدماتی تعداد زیادی دارد و آنهایی که از نظر سایز ابعادی ندارد با توجه به تجربیاتی که در کشور در 2 دهه گذشته در ساخت شناورهای کوچک و بزرگ وجود دارد، به نظر می رسد می توان در این زمینه هم اقتصادی فکر کرد و ساخت بخشی از این شناورهای خدماتی را نهادینه کرد. قطعا تمام تجیهزات را نمی شود در داخل ساخت و این کار در دنیا هم نشدنی است اما مدیریت ساخت را می توان در کشور بومی کرد. از نظر اشتغال نیروی کار، اشتغال شرکتهای دانش بنیان، مدیریت بهینه ساخت شناور هنوز نتوانستیم منافع اقتصاد را داخلی کنیم. در دو دهه گذشته گزارشات زیادی داریم که خیلی از صاحبان سفارش از شناورسازیهای داخلی گله مند بودند که در مدیریت و گردش مالی انجام پروژه های ساخت شناور دچار مشکل شده اند که بر کسی پوشیده نیست، ولی به اعتقاد بنده نباید بخاطر وجود مشکل، صورت مسئله را پاک کنیم بلکه مشکل را باید برطرف کنیم. اینکه ما نیاز به لجستیک دریایی داریم نباید به آن شک کنیم که بدون داشتن لجستیک شما امکان فعالیت دریایی را ندارید و اگر قرار است این لجستیک وابسته کامل به یک مجموعه خارجی باشد عملا توسعه اقتصادی دریایی یک توسعه پایدار نیست برای اینکه هر آن این اقتصاد توسط شرکت هایی که به آنها وابسته هستیم می تواند آسیب ببیند. اگر کسی معتقد است با وابستگی به شرکتهای خارجی می توانیم به یک اقتصاد پایدار برسیم خواهشمندم دلایل را بیان کند. من بعید می دانم اگر بخواهیم سرمایه گذاری عظیمی در حوزه دریا انجام دهیم بدون داشتن لجستیکی که حداقل بیش از 50% در داخل تامین شود بتوانیم این اقتصاد را پایدار تلقی بکینم. این بحث جدی است که باید به آن پرداخت اما متاسفانه در زمینه لجستیک دریایی خیلی هنوز کار داریم که انجام دهیم و چه صاحبان شناور و چه صاحبان حوزه های نفت و گاز دریایی و ... را متقاعد بکنیم که لجستیک بیشتر اعتماد بکنند و با راه کارهایی مشکلات شناور سازها را از این طریق حل بکنند. 

دانشگاه صنعتی شریف، انجمن مهندسی دریایی ایران و ... نزدیک به 14 سال فعالیت مشترکی را با برگزاری همایش فراساحل است آغاز کرده اند که فعالیت خوبی از دیدگاه علم و فناوری است، خود همایش بستری است برای اینکه متخصصین امر و همچنین دست اندرکاران صنعت دور هم جمع شوند و نه تنها از آخرین مسائل علمی یا فناوریها جدید آگاه شوند، بلکه مشکلات و معضلات پیش روی صنایع فراساحل کشور را توسط کسانی که اهل فکر هستند، دانشجویان، محققین، اندیشمندان مطرح بکنند تا راه حلی برای رفع مشکلات پیدا شود. از 2 سال گذشته همایش خوشبختانه از حوزه ملی به بین المللی ارتقاء پیدا کرده و ما شاهد حضور اندیشمندان و شرکتهای صاحب فناوری خارجی برای انتقال تکنولوژی در همایش گذشته و این همایش هستیم. بنابراین همایش ها همیشه به مسئولین کشور برای شناسایی موضوعات و مشکلات کمک می کند و ضمن اینکه بستر فعالیت را برای محققین جوان ما هم فراهم کرده است که نه تنها آخرین دستاوردهای خود را در قالب مقاله یا کارگاه ارائه بدهند بلکه از فناوریهای بین المللی آگاه شوند تا بتوانیم با شناخت فناوریهای جدید و آگاه بودن نسبت به معضلات صنعت فراساحل راهکارهای جدید را پیدا کنیم. نباید انتظار داشته باشیم با برگزاری یک همایش همه مسائل حل شوند، همایش ها ابزار و بستری برای تبادل نظر هستند. برگزاری 2 سالانه همایش فراساحل می تواند کمک خوبی به حوزه فراساحلی کشور داشته باشد. 

7 محور همایش که در نظر گرفته شده مشخص و روشن است، سازه های فراساحل، فناوری های نوین در صنایع فراساحل، شرایط محیطی دریا، هیدرودینامیک فراساحل، ژئوتکنیک دریایی، ایمنی، بهداشت و محیط زیست در صنایع فراساحل، مدیریت و برنامه ریز ی در صنایع فراساحل از محورهایی است که در این همایش مطرح می شود. منتها در کنار این محورها 2 مسئله می خواهم اشاره بکنم. یکی نیاز به استانداردهایی در حوزه سازه های دریایی و فراساحلی است، چه کارفرمایان و بهره برداران و چه سازندگان از این استانداردها استفاده می کنند و این استانداردها بین المللی است که بصورت های متعدد و مختلف وجود دارد. با توجه به تجربیاتی که در کشور اندوخته شده است در بیش از 2 دهه فعالیت مشاورین و پیمانکاران داخلی و اجرای بسیاری از سکوهای دریایی و تاسیسات فراساحلی مانند خط لوله و ساير سازه هاي فراساحلي، امروزه جای بانک اطلاعاتی پروژه های فراساحلی خالی است. ما نیازمند یک مجموعه مدیریتی دانش هستیم، این موضوع جزء الزامات است. در محور نقشه راه سازه های دریایی در بحث استانداردها، مدیریت دانش را به عنوان یکی از اولویت ها در واقع شناسایی شده است، در این حوزه لازم است در همایش هفتم فراساحل بصورت جدی ورود پیدا بکنیم و ساختار مدیریت دانش را مطرح نماييم، این موضوع کمک می کند نه تنها گذشته صنعت فراساحل را بصورت ساختارمند داشته باشیم بلکه یک مرجع مناسبی برای توسعه آتیه ما محسوب خواهد شد. هیچ کشوری بدون داشتن یک ساختار مدیریت دانش نمی تواند پیشرفت بکند و ما خوشبختانه فازهای مختلف پارس جنوبی را داریم، سکوهای مختلف فراساحلی که یا بازسازی شدند یا در حال توسعه هستند و اینها اطلاعات خيلي خوبی را می تواند به دست اندرکاران و متخصصین تازه وارد ما بدهد. قطعا اطلاعاتی هستند که شرکتهای نفتی و صاحبان حوزه های پروژه های فراساحل مایل نباشند جزئیات به کسی داده شود، برای ایجاد بانک نیازی به جزئیات نیست بلکه دنبال محورهای تخصصی و فنی هستیم، نکاتی که برای آینده توسعه کشور لازم است حتما باید در ساختار مدیریت دانش به آنها پرداخته شود. نکته دوم این است که انجمن مهندسی دریایی ایران فعالیت خوبی را در حوزه نشریات علمی پژوهشی و مدیریت دانش ایفا کرده است، نشریه علمي پژوهشي مهندسی دریا و همچنين Maritime Technology نمونه هايي از اين فعاليت ها هستند كه توانسته مقالات و تازه های این حوزه را در به سمع و نظر اندیشمندان در داخل و خارج برساند. خوشبختانه با توجه به اینکه حوزه فراساحل هم یکی از حوزه هایی است که می بایست به توجه جدی می گردید، سومین نشریه انجمن هم به عنوان نشریه International Journal of Coastal and Offshore Engineering  از وزارت علوم مجوزهای لازم را اخذ کرده است و اولین شماره آن نهایی شده و آن را در ایام همایش رونمایی خواهیم کرد. این نشریه با دیدگاه بین المللی از طرف انجمن دنبال شده است و هدف بیشتر جذب مقالات خارجی در حوزه های فراساحل است تا بتوانیم به نوعی در انتقال تکنولوژی به داخل کشور سهمی را ایفا نماییم و از طرف دیگر قدرت و توان متخصصین داخلی را در حوزه بین الملل عرضه نماييم. همانطور که قبلتر هم اشاره کردم یکی از راه های تعامل خوب این است که نشان دهیم چقدر توانمندی داخلی وجود دارد و نشریات تولید علم و دانش یکی از این طرقی است که می تواند این توانمندیها را نشان دهد. درست است که خیلی از متخصصان ایرانی در نشریات خارجی و معتبر مقاله چاپ می کنند ولی چقدر خوب است که خود ما صاحب نشریاتی باشیم که سایر متخصصین هم در واقع مقالاتشان را در یک نشریه ایرانی چاپ کنند. این نشان دهنده این است که ما نه تنها در تولید علم می خواهیم پیشرو باشیم بلکه در مدیریت علم هم پیشرو هستیم. چاپ نشریه مدیریت علم است و توانمندی مدیریت را نشان می دهد و ما بجایی رسيده اييم که توانمندی این مدیریت را داریم و متخصصین داخلی ما می توانند این کار را انجام دهند. 

موضوع دانش و فعاليت هاي دانش بنيان در حوزه فراساحل هنوز يك موضوع نوپایی است و براي رسيدن به قوام خودش نيازمند زمان و استمرار است. به دو جهت به نظر من باید راه نسبتا طولانی را برای این مسئله طی کنیم. یکی اینکه شرکتهای دانش بنیان نیازمند حمایت هستند و از طرف دیگر این نگرانی وجود دارد که این حمایتهایی که انجام می شود منجر به خروجی نشود. به سابقه بین المللی این حوزه رجوع کنیم، می بینیم که کشورهای پیشرفته هم برای اینک در حوزه های فناوری توسعه پیدا بکنند، حمایتهایی را از شرکتهای دانش بنیان که توسط متخصصین بخش خصوصی اداره می شود انجام داده اند. طبق آمار و ارقامی که از کشورهای پیشرفته دریافت کرده ام از صددرصد حمایتهایی که از  شرکتهای دانش بنیان می شود فقط 20 الی 30% به نتیجه رسیده است و از این مقدار هم بیش از 15% محصول تجاری و اقتصادی تولید نكرده اند و لذا بازگشت سرمایه در همان حد ١٥ درصد است، دلیل آن مشخص است زیرا حوزه فناوری نیازمند تحقیق و توسعه (سعی و خطا) است. اگر تضمینی در یک حوزه وجود داشته باشد که حمایت نمی خواهد، شما اگر مطمئن باشی که پمپی را که تولید می کنید تبدیل به محصول می شود و در بازار فروش می رود دیگر نیاز به حمایت ندارد. ولی به عنوان نمونه برای کسب فناوری های انرژی های تجدید پذیر دریایی در کشورهایی مثل انگلستان که از سال 1990 شروع به تحقیق و توسعه کرده اند، تا سال 2005 بالانس اقتصادی سرمایه گذاری نسبت به محصول همیشه منفی بوده است، یعنی سرمایه گذاری بیشتر از خروجی محصول بوده است. 15 سال برای صنعت انرژی های تجدید پذیر هزینه و تحقیقات شده است و از شرکتهای دانش بنیان حمایت شده، نمونه های مختلف ساخته و بارها تست شده است، تا اینکه به نمونه های تولید انبوده رسیده اند. از سال 2005 به بعد تازه در انگلستان شاهد بهره برداری اقتصادی از انرژی های تجدید پذیر هستیم، امروزه نزدیک به 12 سال از سال 2005 گذشته و پیشرفت انگلستان در این حوزه بسیار بسزا است.  کشوری مثل آلمان اخیرا تولید انرژی های تجدید پذیر و غیر تجدید پذیر آن از نظر هزینه برابری می کند و در نتیجه شاهد رقابتي پایاپای برای تولید انرژی در آلمان هستیم. پس بدون سرمایه گذاری و درازمدت اندیشیدن امکان توسعه فناوری وجود ندارد. بنابراین انتظار از یک شرکت دانش بنیان برای اینکه امروزه از آن حمایت و 2 سال بعد محصول تجاری سازی شود در حوزه هایی مثل دریایی که پیچیدگی های فراوانی دارد انتظار دور از ذهنی است. نگرش مسئولین به این مسئله ابتدایی است و نیازمند پختگی بیشتر، مذاکره، تلاش و برگزاری جلسات کارشناسی در این حوزه هستیم تا بتوانیم کامل کنیم که چرا نیازمند شرکتهای دانش بنیان هستیم. شرکتهای دانش بنیان لازم است حمایت مستمر شوند. همین نوع حمایتها همانطور که در بالا به انگلستان اشاره شد اگر به صورت مستمر انجام شود شاهد بهره برداری اقتصادی خواهیم بود. 

همچنین همکاری مشترک شرکتهای دانش بنیان با دانشگاه های خارجی یک الزام است. همکاری علمی و فناوری بهترین نوع همکاری است که به امنیت کشور لطمه ای وارد نمی کند. چون کسی که محصولی را وارد کشور و تولید می کند، سیستم داخلی است. این همکاری خیلی متفاوت با آن است که ساخت چیزی را کلا واگذار به خارجی ها کنیم. 

نمره دهی چیزی را حل نمی کند، هیچ موقع دانش بشری کامل نخواهد شد، اگر ساختار دنیای منظم امروزی را نگاه بکنیم بشر همواره تلاش می کند به بخشی از نظم طبیعی، جهانی و خدادادی دست پیدا کند، پس بنابراین اين دانش انتها ندارد. واقعیت این است که ما به نسبت آن چیزهایی که می توانیم کسب کنیم خیلی راه زیادی داریم و نسلهای آینده نیز باید این راه را طی كنند. اگر به این موضوع اینگونه نگاه کنیم که صنایع فراساحل ما چقدر فاصله دارد برای آنکه به اقتصاد کشور كمك كند و آن را وارد شرایط مطلوب نماید، باید بگویم خیلی راه داریم. تلاش های ارزشمندی انجام داده ایم و دستاوردهای بزرگی توسط متخصصین داخلی بدست آمده اما کافی نیست. در تمامی حوزه های فراساحل راه زیاد و پتانسیل خوبی داریم که نیازمند سرمایه گذاری، دانش و خلاقیت است که راه آن از دانش و تکنولوژی می گذرد. 

لازم است حتما سیستم تخصصی کشور، شركت هاي دانش بنیان، دانشگاه ها و تعامل بین المللی را در یک ساختار هوشمند تعریف نماییم تا بتوانیم آینده روشنی را برای کشور رقم بزنیم. 

امیدوارم همایش هفتم دستاوردهای خوبی برای حوزه فراساحل داشته باشد و کماکان شاهد فعالیت پررنگ انجمن مهندسی دریایی ایران و متخصصین در حوزه فراساحل کشور باشیم.