آلودگی نفتی تهدیدی برای بزرگترین دریاچه جهان

به گزارش مارین نیوز، امروزه انواع آلودگی محیط های آبی به دلیل اهمیت آنها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و دریای کاسپین نیز به عنوان بزرگترین دریاچه جهان دچار آلودگی هایی شده و در حال حاضر مقصد نهایی آلاینده های شیمیایی و نفتی است.

در دهه های اخیر بیشتر دریاهای جهان به عنوان مدفن آلاینده ها، به ویژه آلاینده های نفتی از سوی انسان مورد استفاده قرار می‌گیرد. مساله آلودگی محیط زیست دریاها از زمان تاسیس سازمان تخصصی سازمان ملل متحد، یعنی سازمان جهانی دریانوردی مورد توجه ویژه قرار گرفت؛ اما با رشد سریع آلودگی دریا به دلیل نشت نفت از کشتی‌ها و سراریز شدن ضایعات صنعتی و فاضلاب های شهری به دریا، متدها و رویکردهای جدیدی به وجود آمد.

دریای کاسپین بزرگ ترین دریاچه جهان است اما از لحاظ مساحت و نیز جریان ها و دگرگونی های درون آن بیشتر به دریا شباهت دارد. پهنه‌ی آبی که از جنوب به ایران، از شمال به روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان و از شرق به جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان محدود می‌شود. از منابع مهم این دریا ذخایر نفت و گاز موجود در زیر بستر دریا و همچنین انواع ماهیان خاویاری را می‌توان نام برد.

در سال های گذشته تغییر و تحولاتی را در دریای کاسپین شاهد بودیم که نتیجه ای جز آلودگی های فزاینده برای این دریاچه در بر نداشته است. نوسانات سطح آب دریای خزر، مسایل زیست شناختی، مشکلات بوم شناختی، فعالیت های نفتی و صنعتی از مهم ترین منابع تهدید کننده این دریاچه هستند. نیترات و فسفات نیز از رایج‌ترین آلاینده های منابع آب هستند که اغلب از پساب های کشاورزی و فاضلاب های شهری نشأت می‌گیرند.

از سال 83 آخرین مصوبه شورای عالی محیط زیست عنوان کرد که هر صنعت، مرکز خدماتی و هر نوع فعالیتی که در کنار سواحل دریا مستقر می شود مورد مطالعات ارزیابی قرار می گیرد و از آن زمان به بعد تمام صنایع حتی دهکده های ساحلی، مجتمع های توریستی،کارگاه های خدماتی و انبارها شامل این مطالعات می‌شوند و در هر مرحله اجرا تا مجوز نگیرند، به بهره برداری نخواهند رسید. 

فعالیت های اقتصادی در اطراف دریاچه متهم اصلی آلودگی دریای کاسپین به حساب می آید. با افزایش روند فعالیت های اقتصادی در اطرافدریای خزر، آلودگی ها نیز افزایش پیدا می کند و در پی آن حیات موجودات زنده با بحرانی جدی دست و پنجه نرم می کند.

نفت و مشتقات آن آلودگی های فراوانی به دنبال دارد و به دلیل مایع بودن به راحتی در آب و در خشکی منتشر می شود. آلودگی های نفتی تنها به کشتی ها مربوط نمی شود، هرچند این آلودگی به نوبه خود از عمده ترین دلایل آلودگی آب ها به شمار می رود.

بهره برداری از منابع زیر زمینی نظیر معادن و میدان های نفتی دقت و مهارت فوق العاده ای می خواهد. چنانچه این بهره برداری ها بدون برنامه و نظارت و حضور کارشناسان باشد، صدمات جبران ناپذیری به محیط زیست وارد می کند. قرار دادن سکوهای نفتی و وسایل حفاری در مناطق دور افتاده نیز باعث تخریب محیط زیست و همچنین تغییر بافت زیستی منطقه می شود.

طبق تحقیقاتی که از سوی آکادمی علوم آمریکا انجام شده است، مشخص شد که سالانه به طور متوسط 3 میلیون و 100 هزار تن نفت وارد آب های جهان می شود؛ که نیمی از آن از لوله های انتقال نفت نشت می شود.

در بسیاری از مناطق، سکوهای حفاری در دریاها مستقر هستند. این سکوها پس از کشف نفت با دریل های مخصوص اقدام به حفاری، استخراج و در نهایت انتقال نفت می کنند. در حفاری ها این نکته باید مد نظر قرار گیرد که حین انجام عمل حفاری، کمترین آسیب بر موجودات دریایی نظیر ماهی ها وارد شود. نکته ای که درباره این سکوها باید مد نظر داشت استحکام آنها است، زیرا ممکن است در اثر طوفان های دریایی این سکوها واژگون شوند و میلیون ها لیتر نفت وارد آب شود.

عمده ترین آلودگی نشت نفت ، از لوله های انتقالی بستر دریا است. کوچکترین برخورد با این لوله ها باعث انتشار آلودگی می شود، آلودگی که شاید جبران آن چندین و چند سال طول بکشد. در کنار این آلودگی که مستقیماً وارد آب ها می شود، نشت لوله های انتقال نفت نیز باعث آلودگی می شود. اکثر این نشت ها عمدتاً به دلیل فرسوده بودن لوله های انتقال است. ایجاد پست های نظارت و بازرسی نیز به دلیل طولانی بودن و دشوار بودن راه های انتقال بسیار پر هزینه است.

آلودگی ها بیشتر بر زندگی انسان ها تاثیر می گذارند. علاوه بر آن بسیاری از موجودات نظیر مرغ ماهی خوار از حیوانات دریایی تغذیه می کنند و مقدار کمی از این ترکیبات به وسیله باکتری ها و سایر موجودات شکسته می شود. قسمت هایی از نفت جذب پوست آبزیان دریا می شود و تعدادی نیز رسوب کرده و باعث آلودگی موجودات کفزی می شود.قسمتی نیز به شکل لایه نازکی در سطح دریا قرار گرفته و از نفوذ نور خورشید می‌کاهند. بالاخره بخشی نیز به توده هایی تبدیل می‌شوند که در اثر جریان آب و باد به طرف ساحل رفته و سبب آلودگی آن می شوند. مواد نفتی از منابع مختلفی وارد آب می شود و آلودگی های نفتی موجب خواهد شد که چرخه طبیعی زندگی جانوران دریایی به مخاطره بیافتد. این تغییر در چرخه زیستی باعث تغییر در حیات انسان نیز می شود.

معاون محیط زیست استان گلستان با اشاره به عواقب آلودگی های نفتی در دریای کاسپین گفت: آلودگی های نفتی به ویژه در دریای کاسپین در خارج از مرزهای ایران باعث کاهش سیتوپلانکتون ها و زئو پلانکتون ها و آبزیانی که جز تنوع زیستی هستند، می شود و همچنین به دنبال این اثرات ناشی از آلودگی های نفتی طی چند سال اخیر شاهد کم شدن فوک خزری(تنها پستاندار دریای خزر) و شاهد کاهش ماهیان خاویاری در اثر آلودگی ها و کاهش ماهیان استخوانی بودیم.

21 مرداد ماه سال 1385، کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای کاسپین (کنوانسیون تهران) این روز را به عنوان روز دریای کاسپین نامید و برای 5 کشور ساحلی این پروتکل لازم‌الاجرا شد. همچنین چهارمین کنفرانس کشورهای عضو کنوانسیون تهران در تاریخ 22-20 آذرماه 1391 (12-10 دسامبر 2012) با شرکت وزرا و معاونان وزرای محیط زیست کشورهای عضو این کنوانسیون در شهر مسکو برگزار شد.

مجتبی حسینی با بیان اینکه کشورهای کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای کاسپین برای حفظ دریای کاسپین متعهد هستند، گفت: موضوع دکل‌های نفتی که باعث آلودگی دریای کاسپین می شوند در این کنوانسیون مطرح شد و کشورهای عضو این کنوانسیون نیز در قبال فعالیت های که انجام می دهند و آلودگی‌ها و آسیب‌هایی که به دریا وارد می‌کنند باید جبران خسارت کنند.

نشت نفت در دریا از کشتی ها، چاه های نفت، تاسیسات ساحلی و غیره خسارات زیست محیطی و اقتصادی فراوانی به دنبال دارد. نتایج مطالعات در مورد سرنوشت آلودگی نفتی دریاها و روند خود پالایی دریاها نشان می دهد مواد سبک نفتی تبخیر شده و مواد آروماتیک تا حدی به صورت محلول در می آیند و ترکیبات سنگین به صورت گلوله های نفتی (Tarball) به ساحل آمده یا در بستر دریا ته نشین می شوند و سایر ترکیبات به صورت ذرات معلق در آب دریا مخلوط می شوند. به این ترتیب سمیت (ماده ای است سخت مانند زغال سنگ که در ته ماندة نفتکوره حاصل از تقطیر نفت خام باقی می ماند) نفت با گذشت زمان و تغییرات فیزیکی و شیمیایی اعمال شده بر آن کاهش می یابد.

راه های دیگر نشت نفت از جمله حوضچه های تعمیر (اماکن تعمیر و سرویس دوره ای نفتکش ها است)، پایانه‌های دریایی، نفت های سوختی و تراوشی، تصادف تانکرهای نفتکش، تصادفات شناورهای دیگر و خروج مواد سوختی از مخازن سوختی آنها، تولید نفت دور از ساحل، اتمسفر (احتراق ناقص بنزین یا گازوئیل در موتور وسایل نقلیه موجب آزاد شدن هیدروکربن های نفتی به داخل اتمسفر می شود)، فاضلاب های شهری و صنعتی، پالایشگاه های ساحلی، ورودی رودخانه ها و شهرها (مثلاً در فرانسه و ایتالیا فقط ۲۰ تا ۲۵ درصد از روغن موتور فروخته شده بازیافت می شود و این شک به وجود می آید که با افزایش رانندگانی که خود اقدام به تعویض روغن موتور خودرو می کنند این مقدار به آبراه‌ها و یا روی زمین و سپس به رودخانه ها و دریا منتقل شود)، منابع طبیعی مثل دریاچه های طبیعی قیر و موارد دیگر را شامل می‌شود.

بسیاری از شرکت های نفتی امروزه به استفاده از دنبال روش های جدید در انتقال نفت هستند تا خطرهای زیست محیطی کمتری به دنبال داشته باشد. با این وجود استفاده از انرژی های جایگزین و تجدید پذیر نظیر انرژی باد، خورشید و از همه مهمتر انرژی هسته ای در تولید انرژی از جمله کم هزینه ترین، با صرفه ترین و پاک ترین راه های تولید انرژی است.

روش های مقابله با لکه‏ های نفتی با وجود تنوع زیاد در اشکالاتی مشترکند. در روش ‏های کنونی متداول لکه نفتی سوزانده می شود که در این صورت به طور کامل از بین رفته و آلودگی دریا جای خود را به آلودگی اتمسفر می‌دهد. در روش دیگر از تعلیق‌شکن‏ ها استفاده می شود؛ موادی که روی لکه پاشیده شده و باعث حل شدن هیدروکربن های نفت در آب می‌‏شود که دستاورد این روش مرگ صدها و هزاران جاندار دریایی است. روش دیگر استفاده از مواد جاذب یا دستگاه‏‌هایی با عنوان اسکیمرهای جاذب است که این روش بیشتر در خصوص پساب ‏ها مورد استفاده قرار می‏‌گیرد و کمتر می‌‏توان در رابطه با لکه‏ های نفتی از آن بهره برد. مشکل این روش، بازدهی کم و نیاز به انرژی و زمان زیاد است. به هر حال این شیوه استفاده ما از منابع طبیعی است که واکنش خوب یا بد طبیعت را به ما نشان می‌دهد. هرچه مسئولانه تر و معقولانه تر از منابع طبیعی استفاده کنیم، کمتر گرفتار نفرین طبیعت می شویم.