21 مرداد روز دریای کاسپین

مارین نیوز - ۲۱ مرداد، روزی است تاریخی که برای نخستین بار، پنج کشور حاشیه‌ی دریای کاسپین برای همکاری‌های محیط زیستی در رابطه با دریای کاسپین با هم میثاق بستند. این کشورها در سال ۱۳۸۲، کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای کاسپین" موسوم به "کنوانسیون تهران" را امضاء کردند و تاریخ ۲۱ مردادماه ۱۳۸۵ را  "روز دریای کاسپین" نامیده و لازم الاجرا شدن آن را به‌عنوان یک رخداد مهم محیط زیستی، جشن گرفتند. اهمیت این کنوانسیون منطقه ای در این است که تنها معاهده‌ی مورد توافق پنج کشور حاشیه دریای کاسپین و تنها بستر همکاری برای حفاظت و نجات بوم‌سازگان منحصر به‌فرد دریای کاسپین است. 

زیرمجموعه کنوانسیون تهران، توسط دبیرخانه موقت کنوانسیون، برنامه محیط زیست سازمان ملل و کشورهای عضو کنوانسیون، ۴ پروتکل تهیه و طی جلسات متعدد کارشناسی مورد بررسی و بازبینی قرار گرفت و از آنجاکه جمهوری اسلامی ایران با دارا بودن شرایط خاص جغرافیایی، به دلیل عدم ملاحظات محیط زیستی کشورهای ساحلی بیشترین زیان را متحمل می‌شود، به منظور نهایی شدن پروتکل‌های مذکور در تمام جلسات کارشناسی منطقه ای این پروتکل‌ها، با ترکیب هیاتی متشکل از نمایندگان سازمان حفاظت محیط زیست،  وزارت امور خارجه، ‌سازمان شیلات ایران و سازمان بنادر و دریانوردی، شرکت فعال داشته است.

عناوین پروتکل‌های الحاقی به کنوانسیون تهران از این قرار است:

کاسپین با وسعتی حدود 371 هزارکیلومتر مربع، بزرگترین دریاچه‌ی جهان است و طول پیرامون آن به 7000 کیلومتر می‌رسد. این دریاچه از نظر تنوع زیستی حدود 400 گونه آبزی، بومی دارد که ماهیان خاویاری از مهمترین آنها هستند. افزون بر منابع زنده، از نظر ذخایر نفت و گاز موجود در ساحل و زیربستر این دریا پس از خلیج فارس و سیبری، مقام سوم را به خود اختصاص داده است. 

دریای کاسپین یکی از پتانسیل‌های حیاتی ایجاد هزاران فرصت شغلی برای ساکنان این منطقه و مناطق همجوار بوده و منبع اصلی درآمد آنها محسوب می‌شود که از برکات حیات این بوم سازگان ارزشمند است. ویژگی‌های بارز اکولوژیکی، غنای چشمگیر ژنتیکی و تنوع بی‌همتای زیستی، و نیز موقعیت خاص استراتژیک آن در طی ادوار تاریخی، در بستر رخدادهای سیاسی و طیف گوناگون فرهنگ‌ها، سنت‌ها، آداب و رسوم و در خلق فرصت‌های درخشان اقتصادی اجتماعی در سطح منطقه و جهان، به خوبی آشکار شده است.

آسیب‌های اصلی وارد شده بر این منبع حیاتی از این قرار است :

آنچه بیان شد از تهدیدات بارز و آشکار محیط زیستی امروز دریای کاسپین محسوب می‌شوند که باعث اختلال وضعیت طبیعی آن شده و متاسفانه گونه‌های ارزشمندی چون ماهیان خاویاری و یا فک دریای کاسپین، تنها پستاندار زیستمند این بوم سازگان را در فهرست گونه‌های در معرض خطر انقراض قرار داده و حیات اکولوژیکی و اقتصادی زیست بوم کاسپین را متأثر ساخته است.

تاکنون بیش از ۲هزار گونه در دریای کاسپین شناسایی شده که ماهیان از مهمترین گونه‌های این بوم سازگان آبی به شمار می‌روند و همانطور که شرح آن رفت با گذشت سال‌ها در خطر انقراض قرار گرفته‌اند. به روایت برخی از آمارهای منتشر شده، ذخایر خاویار دریای کاسپین از ۳۰۵ تن در سال ۱۳۶۴به کمتر از ۳ تن در سال ۱۳۹۱و تعداد فک‌ها از یک میلیون به کمتر از یکصد‌هزار عدد رسیده است.حضور شانه‌دار مهاجم، گونه‌های جدید فیتوپلانگتون، رشد سریع آزولا و به‌طور کلی افزایش میزان آلودگی‌ها، تنوع زیستی منطقه را با بحران روبه رو کرده است.

به استناد اطلاعات پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی : 80 درصد زباله‌های دریایی، پلاستیک است که بسیاری از آنها غیرقابل‌تجزیه هستند. پلاستیک‌ها برای ماهیان، پرندگان، خزندگان و پستانداران دریایی و حتی ساکنان مناطق ساحلی بسیار خطرناک هستند. غیر از مواد شیمیایی و پلاستیک‌ها، فلزات سنگین مانند جیوه، سرب، نیکل،آرسنیک وکادمیوم نیز ترکیباتی هستندکه در بدن آبزیان جمع می‌شوند. این فلزات حتی در غلظت‌های پایین هم سمی هستند و به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم وارد چرخه غذایی شده و باعث می‌شوند که مصرف غذاهای دریایی، اثرات زیانباری را به وجود بیاورند.

دریاهای پیرامونی ایران و آب‌های ساحلی کشور نیز از نظر مواد آلاینده در وضعیت مناسبی نیستند که علت آن نبود شبکه فاضلاب شهری، سیستم تصفیه فاضلاب شهری و صنعتی در شهرهای ساحلی و شهرهای واقع در حوضه آبریز دریاهاست که روزانه مقدار زیادی از مواد آلاینده را وارد آنها می کند.

گروه‌هایی از انجمن‌های حامی محیط زیست هم در این ‌سال‌ها سعی کرده‌اند با آگاهی‌رسانی در خصوص اهمیت بوم سازگان کاسپین توجه مردم را به آن جلب کنند و گروه‌هایی هم خودشان دست به‌کار شده‌اند و بخش‌هایی از سواحل این دریا را از زباله پاک‌سازی می‌کنند. با این حال هنوز حال دریای کاسپین خوب نیست و بهبود وضعیت موجود توجه روزافزون مردم و مسوولان را می‌طلبد.

کوتاه سخن اینکه نباید انجام وظایف از سوی یک دستگاه، سازمان و یا وزارتخانه، از بقیه‌ی آحاد مردم و بخش خصوصی سلب حساسیت و مسوولیت کند و صدالبته که برعکس این ماجرا هم پذیرفتنی نیست. امروزه همه می دانیم که موفقیت‌های بزرگ در کارهای بزرگ، حاصل تلاش‌ها، همدلی‌ها و همراهی‌های بزرگ است.