افق مبهم صنعت شیلات

به گزارش مارین نیوز، بازار سنتی و بدون برنامه، تلفات ماهیان، سوددهی اندک مزارع پرورش ماهی، افت منابع آبی بدلیل خشسکسالی، عدم استفاده از دانش روز تولید کنندگان و نبود تخصص کافی و نیز صنایع تبدیلی و تکمیلی از عمده معضلات مطرح از سوی دانشگاهیان و کارشناسان حوزه شیلات در میزگرد 'آسیب شناسی صنعت شیلات' ایرنا مرکز شهرکرد است. 

استان چهارمحال و بختیاری با تولید سالانه 23 هزار تن ماهی قزل آلا تامین کننده 15 درصد از نیاز کشور به ماهیان سردابی است و بیش از پنج سال متوالی رتبه نخست در زمینه تولید این نوع ماهیان را کسب کرده است. 

این استان با فعالیت 400 مزرعه فعال پرورش ماهیان سردابی زمینه اشتغالزایی بیش از 600 نفر را به صورت مستقیم فراهم کرده است.

افزایش اشتغال با تولید ماهیان سردابی در دولت های پیشین به بهای تخریب محیط زیست و قلع و قمع و ساخت و سازهای روز افزون غیرقانونی در حریم و بستر رودخانه ها بخصوص در شهرستان اردل این استان طی سال های اخیر نمونه ای بارز از این توسعه نامتوازن است که این موضوع با حضور جمعی از صاحب نظران صنعت شیلات در میزگرد ایرنای مرکز شهرکرد به بحث گذاشته شد.

عضو هیات علمی رشته شیلات دانشگاه شهرکرد با بیان اینکه قیمت کنونی فروش ماهی فاقد صرفه اقتصادی است، اظهار کرد: مدت هاست افزایش چندانی در قیمت فروش ماهی نبوده و با وجود افزایش مداوم هزینه های تولید، پرورش دهنده ها از سود اندکی برخوردارند. 

مهرداد فتح اللهی تصریح کرد: بی برنامگی در وضعیت فروش بازاز ماهی به گونه ای است که در هر استان پرورش دهنده نظیر چهارمحال و بختیاری، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، مازندران و استان های شمالی بدون توجه به نیاز بازار اقدام به تولید ماهی کرده و در مقطعی نیز همگی درصدد فروش توامان محصول خود هستند. 

وی با بیان اینکه فروش محصول توسط خود کشاورز و تولید کننده نیز از معضلات بازار این محصول به شمار می رود، تشکیل اتحادیه ای برای ایجاد زنجیره از تولید تا مصرف را برای نجات صنعت شیلات بخصوص در چهارمحال و بختیاری ضروری دانست. 

فتح اللهی ادامه داد: گاهی تلفات بالا در مزارع پرورش به دلیل عدم برخورداری از بیمه، درآمدزایی در این صنعت را بخصوص برای این استان با معضل مواجه کرده است. 

وی افزود: از این رو بندرت می توان پرورش دهنده ای در استان را یافت که به حرفه دیگری مشغول نباشد. 

این استاد دانشگاه بیان کرد: از سویی این صنعت از حالت سوددهی خارج و از سویی دیگر منابع ناچیز آبی استان در معرض آلوده شدن مزارع پرورش ماهی است. 

فتح اللهی افزود: در مواردی راه اندازی شیلات مشروط به گذر ازموانع متعدد و اخذ مجوزهای لازم از ادارات و دستگاه های مربوطه در زمانی طولانی برای تولید کنندگانی است که قصد راه اندازی مزارع قانونی را دارند. 

وی تصریح کرد: این درحالی است که در بالادست این مزارع افرادی بصورت غیرقانونی و به سرعت وارد عرصه عمل شده و بدون هیچگونه برخورد قانونی اقدام به تولید ماهی می کنند. 

این کارشناس سابق محیط زیست از برخی اقدامات خودسرانه در زمینه احداث مزارع پرورش ماهی و کاستی های موجود در برخورد با این موارد اظهار تاسف کرد: در مواقعی نیز افرادی اقدام به بریدن و تخلیه کوه و خیانت به طبیعت می کنند تا شرایط برای راه اندازی مزارع بیشتر فراهم شود. 

فتح اللهی با بیان اینکه مزرعه پرورش ماهی، متفاوت از دیگر مزارع و نیازمند الزامات خاص است، افزود: با وجود تمامی مشکلاتی که برای تامین آب شیلات وجود دارد، تولید پساب در مزارع پرورش ماهی بر دیگر معضلات موجود در توسعه این صنعت افزوده است. 

وی بیان کرد: به طور حتم دستکم یک پنجم غذای مصرفی ماهیان به فضولات تبدیل و وارد رودخانه ها می شود و گاهی این آلودگی به حدی است که دیگر رودخانه قادر به خود پالایی نیست. 

فتح اللهی ادامه داد: این درحالی است که با آب موجود علاوه بر اینکه می توان راندمان بیشتری داشت، با تصفیه آن نیز امکان حفظ سلامت رودخانه ها میسر می شود. 

وی در ادامه با بیان اینکه راه اندازی واحدهای تحقیق و توسعه در این صنعت ضروری است، تصریح کرد: برخی تولید کننده ها به دلیل هزینه های تحقیقات حاضر به انجام این فعالیت ها نیستند. 

این استاد دانشگاه رشته شیلات بیان کرد: در مواردی نیز که تولید کنندگان اقدام به راه اندازی واحدهای تحقیق و توسعه کرده اند، ازعلم کارشناسان این واحدها استفاده نکرده و یا خود این کارشناسان به منظور جلب رضایت تولید کننده از بیان حقایق خودداری می کنند. 

فتح اللهی ادامه داد: البته برای تحقیق و توسعه اقدامات فردی به دلیل هزینه بر بودن چندان راهگشا نیست و سازمان های متولی باید اقدام به راه اندازی واحدهای آرندی کند. 

بر اساس این گزارش، آر اند دی یا R&D، به کار خلاقانه ای گفته می شود که به طور سیستماتیک انجام می شود تا به دانش موجود در سازمان بیفزاید و این دانش را برای کاربردهای تازه به کار ببرد.

وی بیان کرد: با وجود ظرفیت های بالا در بخش دانشگاهی کشور برای انجام تحقیقات در این زمینه و ارائه نظرات کارشناسی هیچگونه بودجه ای نیز در کلان کشور به منظور بهره گیری از این ظرفیت تخصیص داده نمی شود. 

فتح اللهی مکانیزه و ماشینی نبودن شیلات را از دیگر موانع توسعه در این صنعت خواند و افزود: با وجود اینکه مکانیزه کردن منجر به افزایش تولید و راندمان می شود، اما در کشور ما به دلیل کوچک بودن مزارع پرورش ماهی، نرخ بالای بیکاری و به منظور ایجاد اشتغال بیشتر، استفاده از تکنولوژی در صنایع چندان مورد استقبال نیست. 

وی بیان کرد: این درحالی است که با مکانیزاسیون شدن صنایع وافزایش راندمان و تولید بیشتر می توان از نیروی کار مازاد در بخش های دیگر نظیر توزیع بهره برد. 

فتح اللهی در ادامه با بیان اینکه اراده ای برای صادرات محصول ماهی این استان وجود ندارد از وجود برخی کاستی ها در این زمینه نیز انتقاد کرد.

استاد رشته بهداشت و بیماری های آبزیان دانشگاه شهرکرد نیز از زاویه ای دیگر به موانع توسعه صنعت شیلات در چهارمحال و بختیاری پرداخته است، زاویه ای که بر دانش بومی و فعالیت واحدهای تحقیق و توسعه در کاهش مصرف آنتی بیوتیک ها تاکید دارد.

شفیق شفیعی در این میزگرد اظهار کرد: راه اندازی واحدهای تحقیق و توسعه

(R&D) در مزارع آبزی پروری به خصوص مزارع با تولید انبوه، توسعه کمی و کیفی این صنعت را توامان در پی خواهد داشت. 

وی با تاکید بر نقش واحدهای تحقیق و توسعه در پیشگیری از ابتلای ماهیان به بیماری های پر خطرو رایج تصریح کرد: واحدهای تحقیق و توسعه می توانند با طراحی و توسعه محصولات درمانی جدید نظیر واکسن و محرک های ایمنی و ارائه اقدامات کنترلی و پیشگیرانه از ابتلا به بیماری ها و احتمال وقوع تلفات در مزارع تا حد زیادی بکاهند و سبب ارتقای سطح بهداشتی مراکز تکثیر و مزارع پرورش ماهیان شوند. 

وی ارائه الگوهای صحیح استفاده از منابع و الزام تولید کننده به استفاده از این روش ها را از دیگر اقداماتی عنوان کرد که از سوی واحدهای تحقیق و توسعه قابل عرضه به تولید کنندگان است. 

وی ادامه داد: البته در برخی مزارع استان واحدهای تحقیق و توسعه راه اندازی شده، اما نیازمند اقدامات بیشتری در این زمینه است.

این استاد دانشگاه در این باره تصریح کرد: در مواردی شاهد استفاده بی رویه از آنتی بیوتیک ها در مزارع پرورش ماهی هستیم که سبب بی کیفیت شدن محصول و عدم استقبال مصرف کننده می شود.

وی افزود: با ارتقای سطح بهداشتی مزارع پرورش ماهی، میزان مصرف آنتی بیوتیک در تولیدات کاهش می یابد و در این صورت حتی با وجود افزایش قیمت این نوع ماهی نسبت به دیگر تولیدات، به دلیل سالم بودن خریداران بیشتری خواهد داشت. 

این استاد دانشگاه در پاسخ به پرسش چرایی افول صنعت تولید ماهیان سردابی در چهارمحال و بختیاری طی سال های اخیر تصریح کرد: در آغاز راه اندازی صنعت شیلات در این استان تلاش شد از دانش متخصصان داخلی و خارجی برای دوره های آموزشی و تربیت نیروهای متخصص استفاده شود.

وی افزود: هرچند این فعالیت به خوبی آغاز شد اما در ادامه این روند به درستی اجرا نشد.

وی عدم استفاده از دانش روز و استقبال نکردن تولید کنندگان ازاین دانش را از دیگر عوامل موثر در رکود این صنعت عنوان کرد و اعتماد به دانش بومی در این زمینه را خواستار شد. 

شفیعی نبود انسجام بین دستگاه های متولی را از دیگر آفات توسعه صنعت شیلات و آبزی پروری در چهارمحال و بختیاری دانست وادامه داد: درحالی که ارتباط موثر دانشگاه، مراکز تولیدی و دستگاه های اجرایی می تواند در توسعه کمی و کیفی صنعت شیلات موثر باشد اما ارتباط منسجمی بین این ارکان وجود ندارد.

رئیس دانشگاه علمی - کاربردی چهارمحال و بختیاری نیز در این میزگرد، تربیت نیروی متخصص بخصوص در حوزه بهداشت و بیماری های آبزیان را یکی از الزامات توسعه این صنعت عنوان و اظهار کرد: دانشگاه علمی- کاربردی آمادگی راه اندازی این رشته در مقاطع مختلف را داراست.

فرید براتی در ادامه نبود صنایع تبدیلی و تکمیلی در حوزه توزیع ماهیان سردابی چهارمحال و بختیاری را از دیگر حلقه های مفقوده زنجیره تولید تا مصرف این ماده خوراکی عنوان کرد و افزود: تولید فرآورده های مختلف ماهی در قالب مواد تغذیه ای نظیر چیپس، ناگت و سس ماهی علاوه بر افزایش ارزش افزوده و فروش این محصول در کشور، زمینه صادرات این محصول را فراهم می کند. 

این دامپزشک ادامه داد: با توجه به بروز یک دهه خشکسالی در چهارمحال و بختیاری و احتمال تداوم آن در سال های آتی، نگرانی هایی درباره توسعه شیلات و آبزیان استان وجود دارد. 

وی همچنین افزود: با تغییر الگوی بارش، ایجاد رواناب ها و گل آلود شدن مزارع در فصل پرورش استفاده از تکنولوژی های تصفیه مزارع بیش از گذشته ضروری است. 

بر اساس این گزارش، نبود همت بلند برای هدایت و بهره گیری مطلوب و صحیح از ظرفیت های چهارمحال و بختیاری در زمینه تولید ماهیان سردابی بخصوص در 2 سال گذشته که به اعتقاد کارشناسان اگر این روند کماکان ادامه داشته باشد باید در انتظار افول روز افزون این صنعت بود. 

این درحالی است که با تدوین الگوی تخم ریزی، پرورش و برنامه ریزی برای فروش هماهنگ استان ها، تشکیل زنجیره تولید تا مصرف، راه اندازی صنایع تبدیلی و تکمیلی و راه اندازی واحدهای تحقیق و توسعه توسط ارگان های متولی علاوه بر توسعه این صنعت، می توان از تخریب محیط زیست، تعطیلی مزارع پرورش ماهی و پیوستن خیل عظیمی از کارگران بیکار به آمار بالای بیکاری جلوگیری کرد.