راهبردهای معطوف به اكتشاف و تولید از میادین خزر

مدیرعامل شركت نفت خزر 

مارین نیوز - برای روشن تر شدن مباحث مرتبط با موضوع این یادداشت مرور اجمالی روند فعالیت های جمهوری اسلامی ایران در دریای خزر ضروری به نظر می رسد. 

وجود ذخایر نفت و گاز در مناطق جنوبی کشور و خلیج فارس موجب شده تا توجه کمتری به ذخایر نفت و گاز دریای خزر شود و این در حالی است كه خزر یكی از مناطق ژئوپلتیک انرژی دنیاست که بخشی از ذخایر نفت و گاز جمهوری اسلامی ایران در آن واقع شده است. تحقیقات حاکی از آن است كه خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان با دارا بودن نزدیک به 40 درصد مجموع مساحت دریاچه های دنیا از حیث ذخایر نفت و گاز اثبات شده جزء مناطق به نسبت بکر جهان به شمار می آید و متاسفانه فقط ایران هیچ تولیدی از این ذخایر در دریای خزر نداشته است.

بیش از 100 سال از اكتشاف نفت توسط ویلیام ناكس دارسی و شركت انگلیسی او در مسجد سلیمان واقع در جنوب ایران می گذرد، اما صدها كیلومتر این طرف تر در شمال كشور این بار متخصصان ایرانی بودند كه توانستند یك میدان نفتی را كشف كنند. اكتشاف نفت در دریای خزر از دو منظر بسیار مهم، قابل بررسی است؛ نخست اینكه این اكتشاف در بخش عمیق دریا و در اعماق بیش از 700 متر اتفاق افتاد كه رویدادی كاملا متفاوت از اكتشاف در بخش های نیمه عمیق و كم عمق دریاست. اما دومین و مهمترین نكته در ارتباط با كشف نفت در دریای خزر، اكتشاف در شرایط سخت تحریم نفتی و فناوری های مرتبط با آن است.

نقطه آغازین از مسیر ترسیم شده برای فعالیت در خزر، با انجام مطالعات وسیع زمین شناسی، ژئوفیزیكی و مهندسی نفت كلید خورد. بر اساس نتایج مثبت بدست آمده مبنی بر وجود منابع غنی هیدروكربن در بخش جنوبی و عمیق دریا، مطالعات مفهومی و اجرایی به منظور ساخت ناوگان دریایی مورد نیاز؛ یعنی یك دستگاه سکوی نیمه شناور با قابلیت حفاری تا عمق 6000 متر زیر بستر دریا و در آبهایی تا عمق 1000 متر به همراه سه شناور چند منظوره منحصر به فرد جهت جابجایی این سازه و انجام عملیات لنگراندازی در پهنه خزر مهندسی و ساخته شد.

با آغاز فعالیت های اكتشافی در دریای خزر و كشف میدان نفتی سردار جنگل، خاص بودن موضوع آب عمیق و دریای خزر بیشتر عیان گردید.

عمق زیاد آب، بسته بودن دریای خزر و عدم ارتباط به آب های آزاد، محدودیت های عملیاتی در ارتباط با حمل و نقل تجهیزات، شرایط جوی و اقلیمی متغیر، پشتیبانی بسیار سخت و پیچیده ناشی از فاصله زیاد از ساحل، هزینه و ریسك بالای عملیات اكتشاف، عدم وجود بسترسازی مناسب جهت انجام فعالیت های تعمیراتی و سرویس های دوره ای ناوگان دریایی و تحریم های تكنولوژیكی از چالش های اصلی كار در خزر بوده و هست.

موضوع توسعه و تولید از خزر به عنوان یك اولویت، با چالش ها و پیچیدگی های عملیاتی و تکنولوژیکی متعددی مواجه است به طوری كه دستیابی به فناوری های خاص آب عمیق از جمله ضرورت های ورود قاطعانه به این عرصه است. این در حالی است كه اكثر میادین موجود در مناطق نفت خیز كشور در نیمه دوم عمر تولید خود قرار گرفته اند و لزوم دستیابی به ساختارهای جدید در بخش شمال كشور ضروری به نظر می رسد. در حال حاضر روند سرمایه گذاری شركتهای بزرگ نفتی در بخش تامین انرژی های فسیلی نشان می دهد كه به رغم هزینه و ریسك بالای فعالیت در آب عمیق، سرمایه گذاری بر روی ساخت تجهیزات و توسعه میادین در این مناطق به امری توجیه پذیر از منظر اقتصادی مبدل گردیده است. به همین منظور تلاش های فراوانی طی این چند سال در زمینه توسعه فعالیت های اكتشافی در دریای خزر توسط همسایگان شكل گرفته است.

ایران دارای تجربیات ارزنده ای در زمینه توسعه و تولید از میادین هیدروكربنی در بخش فراساحل می باشد، اما این تجارب مربوط به بخش های كم عمق جنوبی كشور(خلیج فارس) می باشد. دریای خزر به علت عمق زیاد دارای شرایط كاملاً ویژه ای در تمام مراحل مربوط به حفاری، توسعه، تولید و انتقال می باشد.

بدون شك بهره برداری از منابع خزر نیازمند به کارگیری فناوری های پیشرفته می باشد. از این روی با توجه به تجارب محدود و همچنین شرایط کنونی کشور شاید دنبال نمودنتفاهمنامه امضا شده بین دو کشور ایران و آذربایجان به عنوان یكی از راهبردهای مهم در جهت تحقق اهداف توسعه ای و تولیدی از خزر باشد. موضوعی كه از سالها پیش به صورت جدّی از زوایای مختلف فنی با مدیران و مسئولان شركت دولتی نفت آذربایجان (سوكار) در قالب جلسات متعدد پیگیری شد و در نهایت در فروردین ماه 1397 به امضای روسای جهمور دو كشور رسید. تفاهم نامه ای با موضوع انجام فعالیت های مشترک در دریای خزر با همكاری دو کشور و بدون ورود به مباحث مربوط به رژیم حقوقی. این راهبرد حداقل از دو حیث ضروری و با اهمیت است؛ اول میسّر شدن امكان بهره برداری از ذخایر نفت و گاز خزر و دوم تقویت حاكمیت جمهوری اسلامی به عنوان یكی از بازیگران بازار انرژی در منطقه خزر. یعنی ایران می تواند ضمن بهره برداری از منابع نفت و گاز خزر، از بازار شكل گرفته شده برای نفت و گاز این منطقه هم منافعی را کسب کند.

و اما راهبرد دوم؛ تقویت همكاری های مشترك با كشورهای صاحب دانش و فناوری در حوزه آبهای عیمق است. كشورهایی همچون نروژ و دیگر كشورهای حوزه اسكاندیناوی كه سالهاست در بخش های مختلف از این حوزه فعالیت داشته اند و توانسته اند ضمن كسب دانش و فن آوری خاص آبهای عمیق، تجربیات مفیدی را در زمینه مطالعات، حفاری، توسعه، تولید و ساخت تجهیزات بدست آورده اند.

به طور حتم اجرای این راهبردها با در نظر گرفتن راهبرد های دیگری همچون؛ تحقق بخشیدن به اولویت های اكتشافی تعیین شده در منطقه خزر مبتنی بر سیاست های راهبردی ابلاغ شده در بخش اكتشاف منابع هیدروكربنی كشور تا افق سال 1404، امكان سنجی توسعه همكاری های مشترك با دیگر كشورهای همسایه در دریای خزر با توجه به  ظرفیت های موجود؛ و همچنین الگو برداری و پیاده سازی مدل های قراردادی متداول در زمینه تولید از میادین آب عمیق در دیگر نقاط دنیا به خصوص مدل های قراردادی به كار گرفته شده در دریای خزر در قالب نقشه راهی یكپارچه و مدون كه در بر گیرنده همه فعالیت های تعریف شده است عینیت خواهد یافت.