مسابقات جام جهانی قطر؛ فرصتی برای تکمیل زیرساختهای گردشگری جزایر

محمد مونسان (عضو هیات مدیره انجمن مهندسی دریایی ایران و مدرس رشته مهندسی معماری دریایی) در یادداشتی برای مارین نیوز نوشت: رویدادهای ورزشی مهم همواره فرصتی برای تکمیل زیرساختهای گردشگری هستند. مهمترین رویداد ورزشی جهان یعنی جام جهانی قطر که قرار است با مشارکت برخی از جزایر ایران برگزار شود، فرصت بزرگی است برای تکمیل زیرساختهای گردشگری در این جزایر از جمله راه ها و جاده ها، هتل ها، اسکله های گردشگری و ماریاناها و از همه مهمتر، نماد شهری. جزایر کیش و قشم، هیچکدام علیرغم رونق نسبی، دارای یک نماد شهری فاخر و معتبر نیستند که این خلا را می توان در فرصت کوتاه باقیمانده تا جام جهانی جبران نمود. 

جام جهانی فوتبال ۲۰۲۲ بیست‌ودومین دوره جام جهانی فوتبال است که از ۲۱ نوامبر تا ۱۸ دسامبر ۲۰۲۲ (۳۰ آبان تا ۲۷ آذر ۱۴۰۱) در پنج شهر و هشت ورزشگاه کشور قطر برگزار می شود. این اولین جام جهانی خواهد بود که کشوری از جهان عرب آن را میزبانی می‌کند و همچنین پس از جام جهانی ۲۰۰۲، این دومین باری است که جام جهانی در آسیا برگزار می‌شود. علاوه بر این، این تورنمنت آخرین دوره از مسابقات خواهد بود که ۳۲ تیم در آن شرکت می‌کنند و برای جام جهانی ۲۰۲۶ و پس از آن، حضور ۴۸ تیم برنامه‌ریزی شده‌است. با توجه به گرمای شدید قطر در تابستان، این جام جهانی از اواخر نوامبر تا اواسط دسامبر برگزار می‌شود و اولین دوره از این رقابت‌ها است که در ماه مه، ژوئن یا ژوئیه برگزار نمی‌شود.

قطر از زمانی که در دسامبر 2010 توسط فدراسیون جهانی فوتبال فیفا برای میزبانی جام جهانی فوتبال انتخاب شد از این فرصت بخوبی برای توسعه زیرساختهای شهری و گردشگری خود استفاده نموده است. شیخ احمد بن ناصر بن جاسم آل ثانی سفیر قطر در فدراسیون روسیه گفت: تاکنون دولت ما حدود ۲۰۰ میلیارد دلار برای سازماندهی این مسابقات هزینه کرده است. این مبلغ شامل هزینه های ساخت 8 ورزشگاه، مترو، فرودگاه، شهر جدید و بندر می‌شود. رئیس کمیته برگزاری جام جهانی 2022 حسن الثوادی اعلام کرد که تخمین زده می‌شود سود اقتصادی برگزاری این مسابقات برای قطر حدود 20 میلیارد دلار باشد. این رقم 11 درصد تولید ناخالص داخلی قطر را تشکیل می‌دهد. وی تاکید کرد صنایع ساخت و ساز ساختمانی و گردشگری بیشترین سود را از این رویداد ورزشی می‌برند. تخمین زده می شود حدود یک میلیون نفر گردشگر خارجی برای این مسابقات به قطر سفر کنند. این در حالیست که کل جمعیت کشور قطر کمتر از 3 میلیون نفر است که حدود 300 هزار نفر قطری و بقیه مهاجر از سایر کشورها هستند. 

کشور قطر یکی از کوچک ترین و کم جمعیت ترین کشورهای دنیاست. مساحت این کشور حدود 11600 کیلومتر مربع یعنی کمتر از 1 درصد مساحت ایران و حدود 8 برابر مساحت جزیره قشم است. مساحت کوچک این کشور باعث شده که برای احداث ورزشگاه ها و هتل های جدید دچار مشکل شود چراکه جمعیت اندک 3 میلیون نفری این کشور نیازی به این حجم از امکانات ندارد. لذا مقرر گردید برخی از ورزشگاه ها بعد از برگزاری جام جهانی برچیده شوند و برخی هتل ها برای پوشش نیاز جام جهانی بر روی آب ساخته شوند. 16 هتل بر روی آب ساخته شدند که هر یک از این هتل‌ها 101 اتاق دارند که مجموعاً می‌توانند 1616 مسافر را در خود اسکان دهند. این هتل‌ها در نزدیکی ورزشگاه لوسیل، محل برگزاری دیدارهای افتتاحیه و فینال جام جهانی 2022 قطر واقع شده است. با توجه به محدودیتهای موجود مساحت کوچک کشور قطر، جزایر ایران بهترین فرصت برای قطر هستند تا اندکی از بار میزبانی جام جهانی بکاهند. جزایر ایران بسیار نیازمند سرمایه گذاری های وسیع در حوزه زیرساختها هستند و پس از جام جهانی نیز نیازی به برچیدن آنها نیست. در برخی مواقع، هزینه برچیدن یک ورزشگاه یا هتل بیش از نیمی از هزینه احداث آن است که صدمات زیست محیطی بسیاری هم برای قطر به دنبال دارد. ایران می توانست از فاینانس بانک های قطری نیز برای توسعه زیرساخت های جزایر استفاده کند و با توجه به برخورداری از مصالح ساختمانی کافی و نیروی کار ارزان یک تحول اساسی در جزایر را باعث شود ولی متاسفانه تماس های مقامات سیاسی ایران و قطر برای همکاری در جام جهانی خیلی دیر برقرار شد. شاید بتوان نقطه شروع همکاری جدی ایران و قطر در جام جهانی را در سفر رییس جمهور به قطر و سپس تماس تلفنی رئیس جمهور ایران و قطر در 15 فروردین 1401 جستجو کرد که آیت الله رئیسی با ابراز خرسندی از برگزاری مسابقات جام جهانی فوتبال در قطر و آرزوی موفقیت برای این کشور در برگزاری این رویداد ورزشی مهم، خاطرنشان کرد: «جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد در جهت برگزاری هرچه بهتر و باشکوه‌تر بازی‌های جام جهانی، در جزیره کیش و سایر جزایر نزدیک به قطر هرگونه مساعدت و کمک مورد نیاز را ارائه کند و اطمینان داریم با برنامه‌ریزی‌هایی که انجام شده، جهانیان شاهد بازی‌های خاطره ‌انگیزی خواهند بود». پس از این تماس ها بود که فعالیت معاون اول رئیس جمهور و وزرا در این زمینه جدی تر شد. 

قطر پس از قرعه کشی فیفا برای انتخاب میزبانی از دسامبر سال 2010 تاکنون حدود 12 سال برای تکمیل زیرساخت های خود فرصت داشته است ولی ایران تا زمان برگزاری کمتر از 7 ماه فرصت دارد. ولی از همین زمان 7 ماهه نیز می توان با یک مدیریت هدفمند متمرکز و تشکیل کارگروه های تخصصی مجزا و انجام اقداماتی بطور همزمان و موازی، به نحو احسن برای توسعه جزایر استفاده نمود. این اقدامات می تواند شامل موارد زیر باشد: اصلاح و ایمن سازی راه ها و جاده های داخل جزایر، آموزش عمومی مردم بومی جزایر برای ارائه خدمات، تسریع در تحویل شناورهای خدماتی و گردشگری در حال ساخت، افزایش تعداد سفارش ساخت هتل های شناور که هم اکنون در شرکت های داخلی در حال ساخت هستند، افزایش ساخت اقامتگاه های سنتی موقتی در کنار سواحل. اما مهمترین و موثرترین اقدام زیرساختی چیست؟ ساخت یک نماد شهری معتبر برای جزیره کیش و قشم. این نماد با توجه به زمان اندک باقیمانده می تواند یک سازه فلزی-کامپوزیتی با ارتفاع 50 تا 70 متری باشد که یادبودی موقتی یا دائمی از همکاری ایران و قطر در برگزاری جام جهانی 2022 باشد. استفاده ترکیبی از نمادهای کشور قطر و ایران و فوتبال در طراحی این نماد می تواند قطری ها را نیز برای سرمایه گذاری در ساخت این نماد ترغیب کند. متاسفانه امروزه جزیره کیش و قشم دارای هیچ سازه فاخر مهندسی که به عنوان نماد شهری و برند این جزایر شناخته شود، نیستند. هم اکنون معروفترین نماد جزیره کیش یک کشتی پوسیده یونانی است که برای کشور متمدن ایران با این همه مهندس و طراح خبره و این همه ثروت، باعث تاسف و تحقیر است. هم اکنون این فرصت همکاری ایران و قطر باید برای ایجاد نمادهای شهری فاخر و معتبر در جزایر استفاده کرد. البته این نماد می تواند یک نماد موقتی باشد که بعدا (بعد از مسابقات) در مورد تقویت و بهبود آن یا جمع آوری آن تصمیم گیری نمود همانند نماد سازه اتومیوم بلژیک که قرار بود یک سازه موقتی برای یک نمایشگاه باشد ولی بعدا مستحکم شده و تبدیل به نماد کشور بلژیک شد.

اتومیوم (Atomium) یک بنای یادبود است که برای اکسپو ۵۸ - نمایشگاه جهانی ۱۹۵۸ بروکسل- ظرف مدت یک سال ساخته شد و قرار بود بعد از نمایشگاه جمع آوری شود. این بنا توسط آندره واترکین به ارتفاع ۱۰۲ متر و متشکل از ۹ گوی از جنس فولاد ضد زنگ متصل به هم ساخته شده است. ساختار این بنا بر اساس ساختار بلور آهن و در مقیاس ۱۶۵ میلیارد بار بزرگ‌تر از اندازه واقعی طراحی شده است. پس از اتمام ساخت آن، مردم از بلژیک و سایر کشورها برای دیدن فضای داخل و بیرون این سازه عظیم فلزی هجوم آوردند. پس از مدتی اتومیوم با درآمد خوبی مواجه شد که هزینه ساخت آن را جبران نمود و اندک اندک تبدیل به نماد شهر بروکسل و کشور بلژیک شد. لذا شهردار بروکسل و مقامات عالی بلژیک از جمع آوری آن منصرف شدند و سازه این نماد فلزی را به گونه ای تقویت نمودند که برای سالهای طولانی دوام بیاورد. بازسازی مجدد اتومیوم در سال ۲۰۰۴ شروع شد و تا ۱۸ فوریه ۲۰۰۶ بسته ماند. بازسازی شامل جایگزین کردن فولاد ضد زنگ به جای آلومینیوم رنگ پریده و قدیمی بود. برای کمک به بازسازی، قطعات آلومینیوم را به عنوان یک خاطره و یادبود به مردم فروختند. قطعه سه گوشه که طولش حدود ۲ متر بود ۱۰۰۰ پوند فروخته شد. امروزه درآمد سازه اتومیوم به حدی است که درآمد 6-4 ماهه آن برابر هزینه ساخت کامل آن است.