اقتصاد دیجیتال دریایی

دکتر مهرشاد کوهستانی، مدرس دانشگاه و کارشناس تجارت دریایی در یادداشتی برای مارین نیوز نوشت:

درحال حاضر فنّاوری اطلاعات تنها یک علم نیست بلکه همة صنعت است و تاکنون هیچ صنعتی نتوانسته خود را از آن مستثنی بداند. هر صنعتی برای پیشرفت باید شاخهای از فناوری اطلاعات را در خود جای دهد. انقلاب صنعتی چهارم پارادایم تحول ‌آفرینی است که در سال‌ های پیش ‌رو موجب تغییر کل زندگی بشر بر روی کرۀ زمین خواهد شد.

متخصصان این حوزه جزء گرانترین متخصصان دنیا هستند و بیشترین آمار اشتغال نیز در این حیطه وجود دارد. با عجین کردن صنایع و فناوری اطلاعات با یکدیگر و در پی آن کاهش نیروی‌ انسانی کارهای روزمره به سمت کارهای تحلیلی سوق داده می ‌شوند که نقش انسان ‌ها بیشتر کنترلی، مانیتوری و تصمیم ‌گیری خواهد بود. اکثر شرکتهای امروزی هنوز بر اساس مدلهای توسعه یافته در دوران انقلاب صنعتی مدیریت میشوند، درحالیکه دنیا به سمت یک عصر دیجیتال به سرعت در حال تغییر، حرکت کرده است.

ما در یک جهان متصل زندگی می‌کنیم که هر روز تقاضاهای جدیدی شکل می‌ گیرند. صنعت حمل ‌و نقل دریایی نیز از این قاعده مستثنی نیست، جایی که مشتریان و سهام ‌داران خواستار سرعت بیشتر، هزینه کمتر، شفافیت بیشتر، امنیت بالاتر، تأثیر زیست ‌محیطی کمتر و همچنین کارآمدی بالاتر هستند. این یک حقیقت است که بشر وارد عصری جدید شده است. امروز می ‌توان تقریباً هر چیزی را «هوشمند» کرده و شتابان در مسیر توسعۀ سطوح بالاتری از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین‌ ها گام برداشت.

در جهان امروز، حمل‌ و نقل دریایی آوند تحقق تجارت بین ‌المللی بوده و یکی از ستون‌ های پایۀ توسعۀ نظام اقتصاد جهانی به ‌شمار می ‌آید. متوقف شدن کشتیرانی در جهان موجب خواهد شد که نیمی از جمعیت جهان به قحطی و گرسنگی دچار شده و نیم دیگر آن نیز به عصر یخبندان باز گردد. با این اوصاف، جوامع جهان انتظار دارند که صنعت کشتیرانی بتواند خدمات مؤثر، مقرون به ‌صرفه و پاکی را عرضه کند که بتواند تسهیل‌کنندۀ مواجهۀ آنان با چالش ‌های هزارۀ سوم باشد. با ظهور تحولات بزرگ در سال ‌های آینده، سیستم‌ های حمل‌ و نقل دریایی برای ابقای خود بیش از همیشه نیازمند نوآوری و به ‌خصوص نوآوری ناپیوسته است.

تبادل اطلاعات با پیدایش اینترنت، در پهنۀ جهان به سرعت و با دقت امکانپذیر شده است. از طرف دیگر توسعۀ رایانه و تلفن‌ های هوشمند، دسترسی فیزیکی ارزان کاربران به فضای اینترنت را در سراسر دنیا میسر کرده است. ورود اینترنت و انقلاب در فنّاوری اطلاعات، ضمن ایجاد بازارهای جدید، کیفیت بسیاری از فعالیت ‌های گذشته بشر را با تحول بزرگی مواجه ساخت که صنعت حمل ‌و نقل نیز از این مهم مستثنی نبوده است.

سیستم ‌های حمل‌ و نقل دریایی در سال ‌های پیش‌ رو نیاز فراوانی به یادگیری و نوآوری دارند. این به آن معناست که این صنعت باید به سازماندهی مؤثر برای تسهیل مدیریت دانش در تمام سطوح سیستم بپردازد. حمل و نقل دریایی و بنادر از جمله بخشهای پول ساز و مهم كشور هستند كه باید با تجارت الكترونیك و فناوری اطلاعات سازگار و همگام شوند، تا هم در شرایط رقابتی جایگاه خود را از دست ندهد و هم از نظر اقتصادی بتواند برای اقتصاد كشور موثر واقع شود.

موضوع حمل و نقل دریایی به دلیل تاثیرگذاری آن بر قیمت تمام شده کالا در کشورهای در حال توسعه جایگاه والایی یافته و توجه بدان در عرصه فعلی تجارت آزاد و محیط کاملا رقابتی موجود در میان صاحبان صنایع و مواد اولیه، نقشی حیاتی یافته است. در چنین شرایطی اعمال خواسته یا ناخواسته هرگونه وقفه یا ایجاد هزینه های غیر ضروری در چرخه حمل و نقل دریایی کالا به نوبه خود می تواند منجر به حذف بسیاری از فعالان در بخش واردات و صادرات شود به گونه ای که دیگر قادر به حفظ حاشیه درآمدها نخواهند بود و از چرخه فعالیت خارج خواهند شد. از طرف دیگر روان سازی و بهبود روش ها و فرایندها در این عرصه نیز می تواند آثار مثبت بر تعداد فعالان و در نتیجه افزایش رقابت داشته باشد. امروزه در مدیریت زنجیره تامین، بنادر و شبکه های حمل و نقل پس کرانه ها بخصوص حمل و نقل دریایی، همواره به عنوان  تاثیرگذارترین حلقه در زنجیره هستند و تلاش های زیادی برای ارتقای بهره وری و کارایی در این حلقه مد نظر قرار گرفته است.

حمل‌ و ‌نقل با بهر‌ه ‌گیری از یک لجستیک دقیق و البته برخوردار از ظرفیت‌ های روز دیجیتال، تسهیل‌ کنندۀ تجارت است. وقتی که ما به ابعاد لجستیک حمل ‌و نقل در عمل واقف باشیم به دلیل ایجاد هماهنگی و یکپارچگی می‌ توانیم در بخش هزینه‌ ها صرفه‌ جویی‌ های چشمگیری را ایجاد کنیم. متأسفانه دیدگاه‌ های لجستیکی خیلی کم در کشور جا افتاده و کمتر شرکت حمل‌ و نقلی را مشاهده می‌ کنید که با دیدگاه لجستیک مدیریت شوند چرا که اصولاً مورد مطالبه قرار نمی‌گیرند.

حمل ‌و نقل دریایی مهمترین و ارزانترین راه حمل کالا بین کشورهاست. این خدمات با توجه به ماهیتی که دارند متشکل از بخش ‌های مهمی از قبیل حمل زمینی (قبل از بارگیری یا پس از تخلیه)، بازاریابی مشتریان، نمایندگی ‌ها، عملیات بندری، گمرک و ترمینال است.

هوشمند‌سازی حمل ‌و نقل دریایی به معنای هماهنگ‌ سازی و یکپارچگی این فعالیت ‌ها با نیازهای مدیریت زنجیرۀ تامین است. بر همین اساس این مجموعه و کلیۀ بخش ‌های پیشین و پسین حمل دریایی، همگی در مجموعه ادغام شده و لذا فعالیت مجزا، جزیره‌ ای و سنتی کارایی لازم را نداشته و به تدریج منسوخ خواهد شد.

مزیت بهره ‌برداری از ابزارهای جدید، دسترسی آسان، سریع و بلاواسطۀ مشتریان به شرکت ‌های خدمت ‌رسان است که نفعی دو سویه دارد. شرکت خدمت ‌رسان می ‌تواند مشتریان بیشتری را جذب و نرخ پایینتری را مطالبه کند. مشتریان هم در نهایت به خاطر دقت، سرعت و هزینۀ پایین خدمات رضایت بیشتری دارند.

هوشمند‌ سازی حمل‌ و نقل دریایی در حمل اقسام محمولات، کارایی بالایی خواهد داشت. اما شاید بیشترین تأثیر را برای خرده مشتریان (مشتریان کانتینر) دارد که از دروازۀ صفحه اینترنتی درخواستی را در دور افتاده ‌ترین محل جغرافیایی ثبت می‌ کنند و این مشتریان بالقوه مستقیماً و بلاواسطه با بهره ‌گیری از بهترین زنجیر، عملاً از خدمات شرکت حمل دریایی برخوردار می ‌گردند و کالای خود را در محل درخواست شده تحویل می ‌گیرند.

البته صنعت کشتیرانی چنان با فنّاوری اطلاعات در هم تنیده که تصور کشتیرانی بدون فنّاوری اطلاعات عملاً غیر ممکن به ‌نظر می ‌رسد. فنّاوری اطلاعات دارای ارزش‌ افزودۀ فراوانی برای صنعت کشتیرانی است، ارزشی که بدون آن صنعت کشتیرانی قادر به ادامۀ حیات به شکل امروزی نخواهد بود. این فنّاوری بین اجزاء مختلف این صنعت مانند بندر، کشتی، مشتری و خط کشتیرانی ارتباط نزدیک برقرار کرده است و به‌وسیلۀ آن هزینه ‌ها کاهش پیدا کرده، سرعت‌ عمل با دقت بالا افزایش پیدا می ‌کند، محیط ‌زیست کمتر آلوده می ‌شود و از همه مهمتر رضایت مشتریان حاصل می ‌شود.

شرکت های کوچک و متوسط حیاتی ترین بخش اقتصاد دیجیتال دریایی و پیشران توسعه اشتغال در این بخش هستند. تمامی پارادایم های مدیریتی برای خلق ثروت، ارتقاء تولید ناخالص ملی و در نهایت افزایش رفاه عمومی مردم بومی شکل گرفته است؛ از این رو برای خلق ثروت باید به نوآوری و ارزش آفرینی در بخش دریا رسید تا در واقع، تغییرات حاصل از استراتژی تحول دیجیتال، ارزش متفاوتی را در ارائه خدمات به جامعه هدف خود ارایه دهد. اما این مقوله هنوز جای خود را در اقتصاد دریایی ایران باز نکرده و لذا بازخوردی نیز از آن در دست نیست.

در این عرصه نقش دولت در تقویت اکوسیستم اقتصاد دیجیتال دریایی و باز طراحی قوانین سنتی دست و پا گیر به مکانیزم ‌ها و چارچوب ‌های در دسترس، ساده و شفاف کسب ‌و کارها و دستورالعمل های صادرات دریایی، از اهمیت ویژه ای در اقتصاد کشور برخوردار است. تفکر تولید دیجیتال در کشور باید صادرات محور و قابل رقابت در بازار بین الملل بر مبنای فناوری هوشمند باشد.

اهمیت توسعه اقتصاد دیجیتال برای کشور ما بیش از بسیاری از کشورهای جهان است که آزادانه به تبادلات تجاری می پردازند چراکه، اقتصاد دیجیتال می ‌تواند در تحریم بیش از اقتصاد سنتی مانند انرژی‌ های دریایی، زمینه های رشد اقتصادی کشور را فراهم کند.

‏شاید یکی از شگفتانه های اقتصاد دریا امروز این باشد که برخی تصور می کنند تحول دیجیتالی، موضوعی غیر ممکن دست نیافتنی است، درحالیکه باید بگوییم تحول دیجیتال در بخش های مختلف اقتصاد مدت زیادی است که حرکت خود را آغاز کرده و با سرعت زیادی در حال فراگیر شدن به ویژه در حوطه دریا است.

بازاریابی دیجیتال نقش برجسته و متمایزی را در دنیای تجارت و همچنین زنجیره عرضه برعهده دارد. امروزه، عملکرد بازار به لطف دیجیتالی شدن بهبود چشمگیری را به ارمغان آورده است. اما از این نکته نیز نباید غافل ماند که اگرچه دیجیتالی شدن با مزیت ‌های فراوانی همراه است، اما در عین حال خطرات و ریسک ‌های بالقوه‌ ای را با خود یدک می‌ کشد.

اقتصاد دیجیتال دریایی با تحول جریان های درآمدی جدید و ارزش آفرینی، مشخص می کند که الگوهای استاندارد اقتصادی، چگونه هزینه ‌های اصلی را کاهش داده و به حداقل برساند، دولت ها نیز می‌ توانند علاوه بر باور عملی به تفکر پلتفرمی و تقویت سرمایه‌ گذاری در حوزه اقتصاد دیجیتال دریا در فناوری دیجیتال، زمینه تحول اقتصادی را به واسطه افزایش بهره ‌وری و رقابت ‌پذیری به ویژه در دریاهای ایران فراهم کند.