البته بحث احتمال در اختیار آمریکا و ناتو قرار دادن این بندر در چند سال پیش مطرح بود که چند مطلب ویکی لیکس نیز به این موضوع ارتباط پیدا می‌کرد؛ اما هیچگاه آستانه، پایتخت قزاقستان، رسما وجود مذاکرات در این زمینه را تائید نمی‌کرد.
حتی زمانی که استاندار مانگیستاو قزاقستان از سود واگذاری بندر آکتائو به آمریکا و تأثیر مثبت آن برای بهبود زیربنایی این منطقه صحبت کرد، کارشناسان نزدیک به آستانه آن را «نظر خصوصی» عنوان کردند که هیچ ربطی با مواضع رسمی دولت این کشور ندارد.
عده‌ای از تحلیلگران (و از جمله روس‌ها) معتقد بودند که طرح این موضوع بیشتر جنبه تبلیغاتی داشته و با هدف حساس کردن طرف‌های دیگر منطقه‌ای (به‌خصوص روسیه و چین) برای افزایش میزان سرمایه‌گذاری و اعطای امتیازات بیشتر به آستانه دنبال می‌شود.
از جمله کنستانتین سریوژکین، پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک وابسته به ریاست جمهوری قزاقستان، دو ماه پیش احتمال استقرار پایگاه دریایی آمریکا در آکتاو را «بسیار ضعیف» دانسته بود.
وی گفته بود که قزاقستان تنها می‌تواند قلمرو ترانزیت برای محموله‌های آمریکا و ناتو به مقصد پایگاه اولیانوسک در روسیه باشد. زیرا ایجاد پایگاه در حالیکه قزاقستان با افغانستان مرز مشترک ندارد، اقدام چندان منطقی و از نظر مالی قابل توجیهی نخواهد بود.
سریوژکین همزمان به آن اشاره کرده بود که چنانچه حضور آمریکایی‌ها در بندر آکتائو تحقق یابد، به‌نحوی اقدام در جهت تاثیرگذاری روی همسایه‌های این حوزه و از جمله روسیه خواهد بود.
این در حالی است که در دسامبر سال 2011، پس از ملاقات خود با وزیر امور خارجه قزاقستان، هیلاری کلینتون از پیشنهاد آستانه برای ایجاد مرکز حملونقل و پشتیبانی در بندر آکتائو اظهار قدردانی کرد.
این بیانیه نشان می‌داد که در اصل طرف قزاقی علاقمند حضور آمریکا در بندر آکتائو است.
الکساندر کنیازف، پژوهشگر ارشد انستیتوی شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه، از جمله کارشناسانی بود که بارها طی مصاحبه‌های رسانه‌ای خود، بر وجود مذاکرات پشت پرده برای تبدیل بندر آکتائو به پایگاه نیروی دریایی آمریکا و علاقمندی خاص مقامات قزاقی نسبت به این موضوع اشاره کرده بود.
این کارشناس برجسته روس طی گفت‌وگویی به این نکته اشاره کرد که ورود بیشتر نظامیان آمریکا به حوزه خزر (در حالیکه واشنگتن با باکو همکاری‌های نزدیک در این دریا دارد) موازنه امنیتی منطقه را برهم خواهد زد.
به اعتقاد وی، حضور در بندر آکتائو، آسیای مرکزی و قفقاز را بیش از گذشته در دسترس آمریکا و ناتو قرار داده و برای واشنگتن امکان تحت کنترل داشتن منابع و مسیرهای انتقال حامل‌های انرژی را فراهم می‌کند.
کنیازف بر این باور است که بحث ایجاد پایگاه دریایی آمریکا در آکتائو انگیزه بیشتری برای همکاری‌های نزدیک‌تر کشورهای ساحلی و به خصوص روسیه و ایران در عرصه‌های امنیتی ایجاد خواهد کرد.
رحمت‌الله عبدالله‌اف، کارشناس مسائل منطقه در دوشنبه، نیز حضور آمریکا در آکتائو را یک نوع به‌چالش کشیدن منافع روسیه و ایران در حوزه خزر دانست و افزایش تمایل سایر کشورهای ساحلی به نظامی‌گری را قابل پیش‌بینی توصیف کرد.
از نظر وی، با توجیه این حضور، آمریکا در تشکیل و تجهیز نیروی دریایی قزاقستان متناسب با استانداردهای ناتو نقش جدی‌تری خواهد بازید که از این موضوع قزاق‌ها می‌خواهند به‌عنوان امتیاز استفاده به‌عمل آورند.
عبدالله‌اف جلب شرکت‌های آمریکایی و غربی در عرصه انرژی بخش قزاقی حوزه خزر در آینده را بعید ندانست که این موضوع با برنامه‌های روسیه برای منطقه و بهره‌برداری از ذخایر طبیعی و به ویژه انرژی آن در تقابل قرار خواهد گرفت.
این کارشناس تاجیک معتقد است که آستانه می‌خواهد از حضور نظامیان آمریکایی در بندر آکتاو به‌عنوان فرصت بازسازی زیربنایی آن و توسعه ساحلی بهره‌برداری کند. اما تجربه حضور پایگاه آمریکایی مناس در قرقیزستان نشان می‌دهد که واشنگتن می‌تواند روی مقامات جداگانه و با هدف خاص سرمایه‌گذاری کند که با بحث حمایت زیرساختی کشورها بسیار متفاوت می‌باشد.
با این حال، به‌نظر می‌رسد که روس‌ها بیشتر از آن نگرانی دارند که تقویت حضور نظامی آمریکا در منطقه موانع بسیار جدی بر سر راه برنامه‌های ولادمیر پوتین برای همگرایی با کشورهای آسیای مرکزی را ایجاد و تشکیل یک اتحاد واقعی اوراسیایی را با چالش‌های جدی روبه‌رو کند.
کنیازف امنیت را آسیب‌پذیرترین عرصه برای آینده پروژه‌های همگرایی با محوریت نقش مسکو در منطقه می‌داند و می‌گوید که روی این نکته دست گذاشتن آمریکایی‌ها اتفاقی نیست.
به باور وی، حضور نظامیان آمریکایی در حوزه حساس خزر می‌تواند نقش حلقه ارتباط میان گروه‌های افراطی و تروریستی موجود در قفقاز و آسیای مرکزی را بازی کند که با توجه به افزایش تحرکات دسته‌های جهادی در مناطق مختلف قزاقستان و به خصوص در مناطق غربی این کشور، این موضوع از اهمیت زیادی برخوردار خواهد بود.
این پژوهشگر ارشد انستیتوی شرق‌شناسی آکادمی علوم روسیه، حضور نیروی دریایی آمریکا در آکتاو را پوشش مناسبی برای ایجاد چند مسیر جدید قاچاق اسلحه، شبه‌نظامیان و مواد مخدر میان قفقاز و آسیای مرکزی می‌داند.
حالا پرسش مهم این است که بندر آکتائو برای چه مدتی در اختیار آمریکا واگذار خواهد شد؟ اگر پاسخ این بود که تا زمان پایان یافتن خروج نیروهای آمریکا و ناتو از افغانستان، به‌صادقانه بودن چنین کلامی نمی‌تواند باور کرد. زیرا آمریکایی‌ها قصد خروج کامل از افغانستان را ندارند و باقی ماندن حدود 20 هزار نفر نظامی غربی بعد از سال 2014 در این کشور به‌آن معنی است که برای بلندمدت به آکتائو نیاز خواهند داشت.
و آخرین نکته اینکه روس‌ها چنانچه از این اقدام آستانه و گسترش حضور نظامی و امنیتی آمریکا در فضای شوروی سابق نگرانند، باید به اصطلاح پشت دست خود را داغ کنند. زیرا موقعی با توجیه سود هنگت مالی، فرودگاه اولیانوسک (شهر صنایع نظامی روسیه) را در اختیار آمریکا قرار دادند، مگر چه چیزی را غیر از اقدامات به مثل از سوی آنها انتظار داشتند؟
