اهمیت شغل دریانوردان و نیازهای آنان

 75 درصد سطح کره زمین از آب پوشیده شده و تعداد 104 هزار فروند کشتی با یک و نیم میلیون دریانورد بر روی آنها فعالند. طی سال 2012 به میزان 8 میلیارد و 700 میلیون تن کالا توسط کشتی‏ها در سراسر جهان جابجا شد که شامل 573 میلیون TEU  کانتینر  می‏شود. کشور فیلیپین  با دارا بودن 330 هزار دریانورد، دارای بیشترین دریانورد جهان است که سالیانه به میزان 7 میلیارد دلار برای کشورشان درآمدزایی دارند. (به میزان یک هفتم کل صادرات غیرنفتی کشورمان).

جمهوری اسلامی ‏ایران نیز دارای 180 هزار دریانورد است. شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی‏ در خاورمیانه رتبه اول و در جهان رتبه 21  و شرکت ملی نفتکش ایران نیز رتبه سوم جهانی را دارا هستند که به دست پرتوان دریانوردان کشورمان راهبری می‏شوند.

شغل دریانوردی یکی از شغل‏های با اهمیت و تأثیرگذار محسوب می‏شود. لذا سازمان بین‏المللی دریانوردی (IMO) طی سالیان اخیر چندین نوبت شعار خود را به اهمیت شغل دریانوردان اختصاص داده که بعنوان نمونه به موارد ذیل اشاره می‏شود:

سال 2001: Globalization and the role of seafarers (جهانی شدن اقتصاد و نقش دریانوردان)
سال 2010: Year of seafarers (سال دریانوردان)
و  جمله «جلوه‏های دریا»(Faces of the seas) شعار سال 2013 سازمان بین‏المللی دریانوردی است.

به یاد داشته باشیم شغل دریانوردی مستلزم فعالیت در آب‏های خطرناک، دوری از خانواده به مدت طولانی، احتمال بروز حوادث دریایی و خطر جانی و نیز احتمال رو برو شدن با دزدان دریایی است. این نکته نیز جالب است که بدانیم کاپیتان‏های کشتی حتی از اطبای علم طب نیز مجبورند بیشتر تحصیل و تجربه آموزی نمایند. در حال حاضر، جهان با کمبود 30 هزار دریانورد مواجه است و کشورمان نیز با کمبود 5000 نفر دریانورد روبروست.

نهادینه نشدن فرهنگ دریایی در جامعه یکی از عوامل این معضل است؛ به نحوی که اغلب خانواده‏ها آرزو دارند فرزندشان در آینده دکتر و مهندس شود و کمتر پدر و مادری آرزوی کاپیتان کشتی شدن فرزندانشان را در هنگام تولد نوزادشان در دل ندارند.

امروزه  شاهد فعالیت کشتی‏های غول پیکر نفتی با ظرفیت 500 هزار تن معادل 2 میلیون بشکه نفت خام هستیم که صرفا با 30 نفر دریانورد هدایت می‏شود. بزرگترین کشتی‏های کانتینری دنیا با ظرفیت حمل 16 هزار کانتینر که به جزایر سیار لقب گرفته‏اند و گاه ارزش کشتی به همراه محموله آنها  به میزان یک میلیارد دلار بالغ می‏شود، صرفا با 20 نفر دریانورد راهبری می‏شوند. این افراد به صورت شبانه‏روزی باعث حرکت کشتی در دریاها هستند. علیرغم اینکه توفان‏ها، صخره‏های دریایی، کوه‏های یخ و.... وجود دارند.

این نشانگر آن است که دریانوردان بایستی از لحاظ علمی، تجربی، سلامت و غیره «واجد شرایط» باشند. دریانوردان بایستی مسلط به علم دریانوردی، نجوم، مخابرات دریایی، امداد و نجات، طب، مکانیک موتورهای دریایی و... باشند.

در نظر  بگیرید کاپیتان و سایر خدمه کشتی مسافری با حمل 7000 نفر بایستی چه ویژگی‏هایی داشته باشد تا بتواند کشتی و مسافرانش را از آن سوی اقیانوس به آن سوی دیگر به سلامت  انتقال دهد. در این راستا سازمان بین‏المللی دریانوردی با  تصویب کنوانسیون STCW (کنوانسیون بین‏المللی استانداردهای آموزش، صدور گواهینامه و نگهبانی دریانوردی) شرایطی را تدوین کرده که در خصوص آموزش دریانوردان چگونه باید رفتار کرد و آموزش و ارائه گواهینامه صلاحیت دریانوردی آنها چگونه باید باشد و خوشبختانه ایران جزء لیست سفید IMO محسوب می‏شود. این بدان مفهوم است که آموزش دریانوردان در ایران و گواهینامه‏های آنها واجد شرایط و قابل اطمینان است.

همچنین، سازمان بین‏المللی دریانوردی با تصویب کنوانسیون کار دریایی MLC 2006 در خصوص خصوص نهادینه شدن حقوق قانونی دریانوردان اقدام اساسی را بر داشته است. این کنوانسیون حداقل‏هایی را در تقریبا همه حوزه‏های مربوط به شرایط کار دریانوردان شامل استخدام، ساعات کار و مرخصی، محیط کار، امکانات تفریحی و رفاهی، غذا، بهداشت، مراقبتهای پزشکی  و مسایل ایمنی تعریف کرده و کشورهای عضو موظف به اجرای آنها هستند.

نیازها و درخواست‏های دریانوردان
1. در نظر گرفته شدن شغل دریانوردی بعنوان شغل سخت و متعاقبا اختصاص مزایای آن که خوشبختانه این مهم در کشورمان در مجلس محترم شورای اسلامی‏ تصویب و اجرا شده است. معافیت از پرداخت مالیات و بازنشستگی پس از 20 سال کار از مزایای  چنین قوانینی در کشورهای مختلف است.

2. وجود شرایط رفاهی، بهداشتی مناسب کار و خدمه کشتی در کشتی که متأسفانه گاه برخی کشتی‏ها در جهان فاقد ابتدایی‏ترین شرایط زندگی هستند که نوعی بردگی از انسان  در ذهن نقش می‏بندد.

3. دریافت حقوق و مزایای خود به میزان لازم و به موقع که گاه برخی مالکین کشتی‏ها اجحاف‏هایی را به دریانوردان اعمال می‏کنند. (چالش عدم پرداخت حقوق دریانوردان ایرانی و پرداخت به صورت ريالی به دلار از سوی بانک مرکزی علیرغم اینکه شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ‏ایران حقوق آنها را براساس دلار به بانک مرکزی پرداخت نموده بود).

4. لزوم وجود خدمات رفاهی در بنادر در قالب باشگاه ملوانان (Seaman club)

5. وجود امکانات اینترنتی در بنادر به نحوی که دریانوردان بتوانند در هنگام توقف کشتی در اسکله با خانواده و دوستان خود تماس و ارتباط برقرار کنند که خوشبختانه این امکان در  بنادر کشورمان به دریانوردان ارائه می‏شود.

6. لزوم تغییراتی در برخی قوانین جزایی کشورها. متأسفانه در هنگام بروز حوادث دریایی که ناخواسته اتفاق می‏افتد مقامات قضایی کشورها کاپیتان کشتی را بلافاصله دستبند زده و او را به بازداشتگاه و زندان می‏افکنند که مورد اعتراض دریانوردان است و بایستی شرایطی فراهم شود تا به صورت عادلانه (Fair Treatment) و انسانی‏تر یا آنها برخورد شود.

7. لزوم کنترل بیشتر مقامات دولتی بنادر بر میزان ایمنی کشتی‏ها  که این مهم توسط افسران بازرسی ایمنی  در قالب PSC – FSC انجام می‏پذیرد.

8. لزوم برخورد جدی‏تر جامعه جهانی با پدیده شوم دزدی دریایی که دریانوردان در هنگام تصرف کشتی با شرایط سختی مواجه بوده و به‏نوعی زندانی هستند.

9. لزوم آشنایی بیشتر بدنه جامعه با شغل دریانوردی

10. لزوم سرمایه‏گذاری بیشتر دولت در بخش‏های آموزش‏های دانشگاهی و نیز تحصیلات غیرآکادمیک دریانوردان و پرداخت هزینه‏ها از سوی دولت و نه از سوی دریانورد.

11. توسعه بیشتر مراکز آموزشهای دریایی  خصوصی

در ادامه وجود سازمانی تحت عنوان فدراسیون بین‏المللی کارکنان حمل‏ونقل دریایی (www.itfseafarers.org) به شکایات دریانوردان در جهان رسیدگی می‏کند و پشتوانه آنها جهت احقاق حق آنهاست. این سازمان ارتقای شرایط کار دریانوردان را با همکاری سازمان جهانی کار (ILO) پیگیری می‏کند. طی چندین نوبت بازدید کارشناسان آن سازمان از بنادر کشورمان، شرایط و امکانات رفاهی، پزشکی و زندگی دریانوردان ایرانی بر روی کشتی‏های ایرانی  مناسب ارزیابی شد.

در پایان این مقاله را با بیان دبیرکل اسبق سازمان بین‏المللی دریانوردی، آقای میتروپولوس، به پایان می‏رسانم که اظهار می‏دار: اهمیت صنعت حمل و نقل دریایی به قدری زیاد است که کمترین خللی در آن باعث می‏شود نیمی ‏از دنیا دچار قحطی و گرسنگی  (به سبب نرسیدن آذوقه) و نیمی ‏دیگر از دنیا دچار سرمازدگی (به سبب نرسیدن سوخت) شود و در این راستا، نقش دریانوردان بسیار واضح و مبرهن است.

در این مقاله سعی شد شغل دریانورد از ابعاد گوناگون و نقش آنان در اقتصاد کشورها از ابعاد مختلف تحلیل و نیازهای این عزیزان نیز گوشزد شود. اینجانب شاهد زحمات و تلاش‏های این قشر جامعه در استان هرمزگان در بخش‏های مسافری، کالا، شیلات و... هستم. بویژه در ایام نوروز که آنها مسؤولیت انتقال دریایی مسافر و خودرو بین بنادر عباس، لنگه، چارک به جزایر قشم و کیش را به عهده دارند.  آمار جابجایی 4 میلیون نفر- مسافر دریایی طی 20 روز  ایام نوروز سال 1392 نشان از زحمات شبانه روزی و طاقت‏فرسای آنان دارد. 

تشکر و خدا قوت دریانوردان

* کارشناس ارشد حمل و نقل دریایی و نویسنده کتاب «توسعه دریا محور، مروری بر صنایع دریایی جهان»