دکتر ناصر آق، عضو هیأت علمی دانشگاه ارومیه، در گفتوگو با خبرگزاری ایسنا گفت: نخستین گام برای نجات دریاچه ارومیه، توجه به ضرورت مدیریت علمی دریاچه است.
وی ادامه داد: تشکیل کارگروه نجات دریاچه ارومیه به دستور رییس جمهوری بعد از نخستین جلسه هیأت دولت از یک طرف دغدغه دولت تدبیر و امید را در ارتباط با این زیست بوم باارزش نشان میدهد که در واقع انعکاس دغدغه اصلی مردم منطقه است و از طرف دیگر اهمیت موضوع نجات دریاچه ارومیه و ارزشهای تالابی، اجتماعی و اقتصادی آنرا به اثبات میرساند.
آق افزود: نخستین گام کارگروه میبایستی برنامه ریزی و حرکت بسوی مدیریت علمی دریاچه ارومیه باشد. برای بنده و بسیاری از متخصصان کشور سئوال بزرگی است که چرا تاکنون مسوولان سیاسی کشور مساله احیای دریاچه ارومیه را به یک تیم تخصصی دانشگاهی واگذار نکرده اند؟ درحالی که در تمام کشورهای دنیا اعم از کشورهای پیشرفته و درحال توسعه، تحقیق و ارائه راهکار درخصوص معضلات زیست محیطی به دانشگاهها واگذار میشود چون هم به رفع مشکلات از طریق علم اعتقاد دارند و هم به تواناییهای دانشمندان خود اعتماد میکنند.
پایه گذار انجمن علمی آبزی پروری ایران گفت: بنده از طرف بسیاری از متخصصان دانشگاهی از مسوولان سیاسی کشور تقاضا میکنم قبل از اینکه فاتحه دریاچه ارومیه به طور کامل خوانده شود اختیارات کامل بازسازی آنرا به یک مرکز دانشگاهی قوی بومی(ترجیحا دانشگاه ارومیه) بسپارند تا راهکارهای علمی کوتاه مدت برای نجات دریاچه ارومیه ارائه کند.
وی با اشاره بهاینکه «نیازی نیست دولت راسا وارد چنین مقولهای شود»، اظهار کرد: باید به نقش خود به عنوان حامیمالی و معنوی برای حل مشکل عمل کند و زیرساختهای اجرایی برای طرحهای پیشنهادی دانشگاه را فراهم کند. دولت تدبیر و امید با هزاران مشکل به مراتب بزرگتر در عرصههای ملی و بینالمللی روبروست که باید حل و فصل کند؛ لذا نباید خود را درگیر مسائلی بکند که فقط با راهکارهای علمی به نتیجه میرسد. درگیر شدن دولت با مشکلاتی نظیر دریاچه ارومیه تنها باعث زیر سوال رفتن دولت شده و عدم موفقیتش در حل مشکل باعث سرافکندگی آن در بین ملت میشود. از طرف دیگر نباید نقش دانشگاهها و مراکز پژوهشی کشور را به عنوان بازوان علمی دولت نادیده گرفت.
آق تأکید کرد: تیم تخصصی دانشگاه ارومیه تحت مدیریت یک محقق توانمند قابلیت آنرا دارد تا با استفاده از تخصص، توانمندیها و تجربیات اعضای هیأت علمی خود و از طریق مشارکتهای فکری و عملی متخصصین داخلی و خارجی در کوتاه ترین زمان و با کمترین هزینه به مشکل دریاچه ارومیه رسیدگی و در راستای احیای آن برنامه ریزی علمی کند لذا بنده پیشنهاد میکنم طبق قوانین موجود در کشور مسئولیت حفاظت از تالابهای کشور همچنان که هست به عهده سازمان حفاظت محیط زیست کشور باشد و سازمان طی قراردادی ماموریت ویژه نجات دریاچه ارومیه را با اختیارات تام به دانشگاه ارومیه واگذار کند به طوریکه در آینده هیچ مسئولیتی متوجه سازمان و دولت نباشد. سازمان با تعیین ناظرین داخلی و خارجی میتواند بر نحوه اجرای ماموریت توسط دانشگاه ارومیه نظارت نماید و دانشگاه ارومیه هر شش ماه یکبار با برگزاری یک همایش ملی یا بینالمللی نتایج اقدامات خود را ارائه و مورد نقد و بررسی متخصصین از کل کشور و همچنین از مراکز علمی بینالمللی قرار دهد.
وی با اشاره به گام دوم اساسی و حیاتی برای نجات دریاچه اظهار کرد: اجرای فاز اول احیای بخشی از دریاچه ارومیه از طریق مدیریت آبهای ورودی گام دوم بسیار اساسی و حیاتی در راستای نجات دریاچه میباشد.
آق ادامه داد: دریاچه ارومیه توسط جاده شهید کلانتری تقریبا به دو قسمت شمالی و جنوبی تقسیم شده است.اکثر رودخانههای بزرگ و پر آب از جنوب دریاچه به آن میریزند ولی از آنجاییکه عمق شمال دریاچه بیشتر قسمت جنوبی است آب ورودی از جنوب نیز به طرف شمال حرکت میکند لذا اثرات کم شدن آب دریاچه ارومیه را در جنوب دریاچه بیشتر مشاهده میکنیم.
وی افزود: میزان آب در دریاچه ارومیه بسیار کاهش یافته و ادامه روند کنونی باعث خواهد شد جنوب دریاچه به جز بخش کوچکی در زیر پل تا پایان شهریور سال آینده خشک شود و شمال دریاچه نیز بیش از سه، چهار سال دوام نخواهد آورد. فقط یک اقدام بسیار سریع و مؤثر میتواند با احیای بخشی از دریاچه از ادامه روند خشک شدن سریع آن جلوگیری کند و امید را به دل مردم و مسوولان برگرداند. این اقدام سریع چیزی نیست جز مدیریت و حفظ آبهایی که همه ساله از طریق آبهای روان وارد دریاچه ارومیه میشوند.
عضو هیأت علمی دانشگاه ارومیه اظهار کرد: اگر از آمارهای بلند و میان مدت که نشانگر ورود مقادیر کافی آب به دریاچه ارومیه است، صرف نظر کنیم، طبق آمارهای رسمیطی چهار سال گذشته به طور متوسط سالانه حدود یک میلیارد مترمکعب آب از طریق روان آبها وارد نیمه جنوبی دریاچه ارومیه شده است ولی میزان آب دریاچه ارومیه در پایان شهریور هر سال نسبت به سال پیش کاهش نشان میدهد. این بدین معنی است که تبخیر از سطح دریاچه بیش از میزان ورودی است؛ لذا ضروری است آبهای ورودی از جنوب دریاچه به جای اینکه در پهنهای به وسعت بیش از 2000 کیلومترمربع با عمق متوسط 10 تا 15سانتی متر پخش شده و در مدت کوتاهی تبخیر و از دسترس خارج شود در منطقهای کوچکتر به وسعت حدود 100 تا 200 کیلومتر مربع با عمق سه تا چهار متر متمرکز شود. بدین ترتیب به راحتی میتوان با کاهش تبخیر سطحی به میزان حدود 90 درصد از هدر رفتن آبهایی که در حال حاضر به طور طبیعی وارد دریاچه میشوند جلوگیری کرد و بخشی از دریاچه ارومیه را به عنوان فاز اول طرح احیای جامع دریاچه ارومیه نجات داد و به شکوفایی دوران قبل از خشکسالی رساند.
موسس پژوهشکده آرتمیا و آبزیان دانشگاه ارومیه افزود: کنوانسیون رامسر به وضوح در خصوص استفاده بهینه از تالابها برای بهبودی معیشت مردمیکه در پیرامون تالاب زندگی میکنند اشاره میکند؛ لذا سرمایه گذاری دولت برای احیای دریاچه ارومیه باید با تأکید بر بهبودی وضعیت اقتصادی و اجتماعی مردم منطقه صورت گیرد و برای تحقق این مهم باید از تجربه سایر کشورها و مدلهای به کار رفته استفاده کرد.
وی با بیان اینکه آرتمیا کلید حل معمای دریاچه ارومیه است بهایسنا گفت: به وجود آوردن شرایط بهینه برای بازسازی ذخایر آرتمیا و شکوفا کردن جمعیت آن زنجیره حیات و تنوع زیستی را در دریاچه ارومیه احیا و بازگشت مجدد پرندگان بومیو مهاجر را به دریاچه تضمین خواهد کرد؛ بدین ترتیب اجرای هر فاز از طرح جامع نجات دریاچه ارومیه در واقع بخشی از دریاچه ارومیه را با تمامیویژگیها و ارزشهای ملی و بینالمللی آن احیا خواهد کرد.
آق ادامه داد: با شکوفا کردن آرتمیا در بخشهای احیا شده میتوان درخصوص استفاده بهینه از دریاچه ارومیه جهت بهبودی وضعیت معیشتی مردم منطقه بر اساس دستورالعملهای کنوانسیون رامسر و در قالب برنامه توسعه پایدار اقدام کرد. به ازای هر منطقه 100 کیلومترمربعی احیا شده سالانه میتوان حداقل هزار تن توده زنده و 120 تن سیست آرتمیا تولید کرد. عملیات صید، عمل آوری، بسته بندی و فروش داخلی و صادرات آرتمیا میتواند برای حدود 200 نفر اشتغال و سالانه حدود 10 میلیون دلار درآمد برای دولت ایجاد کند؛ بنابراین احیای مرحله به مرحله دریاچه ارومیه علاوه بر بازسازی اکوسیستم طبیعی آن فصل جدیدی از مبحث توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه را مبتنی بر شکوفایی دریاچه ارومیه خواهد گشود به طوریکه مردم منطقه نیز با شور و شوق فراوان در تمام مراحل اجرای طرح از دولت حمایت و برای اجرای فازهای بعدی در کنار دولت قرار خواهند گرفت.
وی در ادامه دو مثال تاریخی در ارتباط با مدیریت دریاچههای شور بزرگ دنیا را بیان کرد و گفت: در ابتدای قرن بیستم دریای آرال 67 هزار و 499 کیلومتر مربع (بیش از 10 برابر دریاچه ارومیه در پرآب ترین زمان) وسعت داشت و حجم آب آن هزار و 89 کیلومترمکعب (34 برابر حجم آب دریاچه ارومیه) بود. شوری آب آن 10 گرم در لیتر بود و 20 نوع ماهی و 200 نوع بی مهرگان مختلف در آن زندگی میکردند. روند خشک شدن دریای آرال به دلایل مختلفی که بی شباهت به دلایل منجر به بحران دریاچه ارومیه نیست از دهه 1960 شروع شد. دولت مسوولیت مطالعه و احیای آنرا به انستیتوی علوم جانوری آکادمیعلوم روسیه سپرد. متخصصان آن مرکز پس از مطالعه دقیق و همه جوانبه نهایتا پیشنهاد دادند با احداث یک دیوار به طول 11 هزار و 500 متر بخش شمال دریاچه را تحت عنوان آرال کوچک از بخش اصلی آرال جدا کنند و آب رودخانه سیر دریا را به آن قسمت هدایت کنند. آنها با اجرای آن طرح با حمایت مالی بانک جهانی (62 میلیون دلار) و دولت قزاقستان (21.3 میلیون دلار) موفق شدند آرال کوچک را به ابعاد بیش از 4300 کیلومتر مربع احیا کنند و ضمن بازسازی تنوع زیستی آن، مجددا باعث شکوفا شدن زندگی اقتصادی مردم منطقه شدند. برنامههای بعدی آنها در ارتباط با احیای فازهای بعدی نیز توسط محققان همان مرکز اجرا و یا در دست اجرا میباشد که در نهایت منجر به احیای بخشهای بزرگتری از دریای آرال میشود.
وی دریاچه بزرگ نمک آمریکا را نمونه دیگری از مثال تاریخی برای مدیریت دریاچههای شور بزرگ دنیا عنوان کرد و افزد: دریاچه بزرگ نمک ایالت یوتای آمریکا 4400 کیلومتر مربع وسعت دارد و حجم آب آن معادل 19 میلیارد مترمکعب است. حداکثر طول و عرض آن به ترتیب 120 و 45 کیلومتر است و عمق متوسط آن 4.90 متر میباشد. این دریاچه 1283 متر بالاتر از سطح دریاهای آزاد واقع شده است. یک پل چوبی برای عبور قطارهای سبک در سال 1904 روی دریاچه بزرگ نمک ساخته شد که تا سال 1959 مورد استفاده قرار میگرفت.
آق ادامه داد: به علت افزایش فعالیتهای اقتصادی از یک طرف و برنامه ریزی برای بهره برداری بهینه از دریاچه بزرگ نمک، ساخت یک جاده کامل با سه سرریز کوچک 100 تا 150 متری در سال 1957 آغاز و در سال 1959 کامل شده و مورد بهره برداری قرار گرفت. برای ساخت این جاده 50 میلیون دلار هزینه شد. از آن تاریخ پل چوبی بلا استفاده ماند تا اینکه در سال 1993 به طور کامل تخریب شد. نظر بهاینکه اکثر رودخانههای منتهی به دریاچه از جنوب وارد آن میشوند ساخت جاده باعث شد دو اکوسیستم تقریبا متفاوت ایجاد شود. شمال دریاچه با شوری بالاتر از 250 گرم در لیتر و جنوب دریاچه با شوری حدود 100 گرم در لیتر. با توجه به شرایط پیش آمده چندین شرکت بزرگ برای استحصال املاح مختلف با ارزش در حاشیه بخش شمالی دریاچه مستقر شده اند که ارزش تولیدات سالانه آنها به 200 میلیون دلار بالغ میشود. تکثیر آرتمیا نیز به میزان بسیار زیاد در ناحیه جنوبی دریاچه انجام میگیرد و از این رو تعداد 26 شرکت برای صید، عمل آوری و صادرات سیست آرتمیا پس از اخذ مجوز از سازمان حیات وحش آمریکا در آن منطقه مستقر و به فعالیتهای اقتصادی مشغول شده اند که درآمد سالانه آنها برابر 100 میلیون دلار میباشد. مسوولیت مطالعه مستمر دریاچه بزرگ نمک به عهده سازمان حیات وحش آمریکا، دانشگاه یوتا و انجمن زمین شناسی آمریکا میباشد.
