ضرورت استفاده ذینفعان از ظرفیت ملی ایزوایکو در ساخت کشتی

صنعت کشتی سازی یکی از صنایع دانش محور و پیشرو در عرصه فناوری است. این صنعت در طول سالهای اخیر از رشد خیره کننده ای در استفاده از فناوری های نوین در ساخت کشتی های با کاربری های گوناگون بهره مند بوده است. نکته قابل تامل در این صنعت آن است که از نظر حجم تولید، کره جنوبی با 41% سهم بازارجهانی دررتبه اول، ژاپن با سهم 28.9% دررتبه دوم، چین با سهم 24% دررتبه سوم مجموع سایرکشورها با سهم 6.1% از بازار جهانی دررتبه چهارم قرار دارند. با این ترتیب بازار جهانی تولید شناور در حال حاضر در دست آسیاییهاست و 3 کشور کره جنوبی، ژاپن و چین حاکم بلامنازع صنعت کشتی سازی در دنیا هستند. این صنعت در کشورمان نیز از جایگاه نسبتا مناسبی برخوردار است و گواه روشن آن نیز مجتمع كشتي‌سازي و صنايع فراساحل ايران (ايزوايكو) است. اهمیت این صنعت در کشورمان تا بدانجاست که حتی رشته مهندسی کشتی با ۳ گرایش مهندسی کشتی، کشتی‌سازی و دریانوردی، در مقطع کارشناسی تدریس می شود و حتی در مقطع کارشناسی ارشد نیز در گرایشهای «سازه‌کشتی و هیدرومکانیک کشتی» در دانشگاهها  ارایه می‌گردد. اما یک سوال اینجا مطرح میشود و آن اینکه چرا صنعت کشتی سازی کشور با سابقه ای نسبتا طولانی در این عرصه از رشد قابل انتظار برخوردار نیست؟

دکتر منصور معظمی، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رییس هیات عامل ایدرو علت را در عدم استفاده ذینفعان از ظرفیت های بالقوه در مجموعه ایزوایکو ارزیابی می کند و می گوید: « اکنون شمار زیادي کشتی از خارج از کشور وارد می شود که باید ذینفعان و کسانی که از خارج خریداري می کنند؛ متقاعد شوند از این ظرفیت ملی استفاده کنند زیرا این ظرفیت در مجموعه ایزوایکو وجود دارد که هنوز از آن استفاده نشده است».  

دکتر معظمی در این گفتگو در تحلیلی جامع از صنعت کشتی سازی از گذشته تاکنون، راهکارهای عملی برای رونق و توسعه این صنعت در کشورمان را ارائه کرد. 

بعد از جنگ جهانی دوم صنعت کشتی سازی شامل کارخانجات کشتی سازی، سازندگان تجهیزات دریانوردی، تأمین کنندگان خدمات و دانش مرتبط، در برخی از کشورهای دنیا به عنوان یک صنعت استراتژیک و مهم رشد کرد. تعداد زیادی کارشناس، تکنسین متخصص به صورت مستقیم از کارخانجات کشتی سازی و تعدادی هم در صنایع تأمین کننده آن شامل کارخانجات فولاد، سازندگان موتور و تجهیزات مشغول به کار شدند. بعلاوه اینکه شناورها به مرور زمان و به صورت پیوسته نیاز به تجهیزات و نگهداری داشته که این امر نیز منجر به ایجاد صنایع مرتبط شد. 

ژاپنی ها در دهه 50 و 60 میلادی از صنعت کشتی سازی برای نوسازی ساختار صنعتی خود استفاده نمودند. کشور کره جنوبی از دهه 70 میلادی صنعت کشتی سازی را به عنوان یک صنعت استراتژیک برای خود در نظر گرفت. چین نیز در حال حاضر با یک سرمایه گذاری عظیم ملی در حال طی نمودن مسیری مشابه دو کشور یاد شده می باشد. این روند در برخی نقاط دیگر دنیا روندی عکس داشته و به عنوان مثال کشور کرواسی به دلیل عدم توان رقابت با سازندگان بزرگ دنیا در حال کوچک سازی صنایع کشتی سازی خود می باشد.

در حال حاضر اگر بخواهیم به مشکلات اصلی این صنعت در عرصه جهانی اشاره نماییم، باید به مواردی همچون: وجود اضافه ظرفیت ساخت کشتی در سطح جهان، شکسته شدن قیمتها، حاشیه سود پایین، نبود روند مشخص در بازار عرضه و تقاضا و یارانه های گسترده ای که برخی دولتها به این صنعت اختصاص داده اند، اشاره نمود که رقابت پذیری سایر کشورها را با مشکل مواجه  نمودهاست. 

از زمانی که اجرای سیاستهای حمایتی از صنعت کشتی سازی بویژه قطع پرداخت یارانه های دولتی درکشورهای با هزینه نیروی کار بالا متوقف شده این صنعت درآن کشورها دچار افول شده است. صنعت کشتی سازی انگلستان یک نمونه بارز در این زمینه می باشد. مشکلات این صنعت در کشور انگلستان از دهه 60 میلادی شروع شد. تا اوایل دهه 70 صنعت کشتی سازی انگلستان ظرفیت فعال ساخت همه نوع شناور در همه اندازه ها را دارا بود لیکن در حال حاضر این صنعت به ساخت تعداد کمی شناورهای خاص، با مصارف نظامی، کشتی های تفریحی و فعالیت تعمیرات و نگهداری محدود شده است. این روند نزولی درسایر کشورهای دریایی نیز دیده می شود. البته در این بین در برخی کشورها به دلیل اجرای اقدامات و سیاستهای حمایتی، این روند کاهش با شیب کمتری داشته است. نمونه این مورد را در خصوص کشور آمریکا می توانیم ببینیم. در این کشور قانونی تحت عنوان قانون جونز یا Jones Act از دهه 30 میلادی به اجرا گذاشته شده است که در آبهای آمریکا بین بنادر آن کشور الزام آور است. در این قانون الزام شده است که حمل و نقل داخلی کلیه کالاها بین بنادر آمریکا، حتما می بایست با کشتی ساخته شده در همان کشور که صاحبان آن کشتی ها از شهروندان آمریکایی می باشند، انجام شود. این قانون در آن زمان توسط یک سناتور آمریکایی به نام وسلی جونز (Wesley Jones) مطرح گردید که به نام همین شخص هم نامگذاری شد. این قانون باعث شده تا ساخت کشتی تجاری هنوز در آن کشور ادامه یابد. البته حتی با وجود این شرایط هم روند این صنعت در آمریکا یک روند کاهشی میباشد از طرف دیگر توجه به این نکته نیز ضروری است که اجرای چنین حمایت هایی در درازمدت منجر به افت بهره وری آن صنعت می گردد. درحال حاضر هزینه های ساخت کشتی در آن کشور بسیار بالاتر از سایر نقاط دنیا می باشد.

کشور کره جنوبی با در اختیار داشتن 40% از سهم بازار جهانی بزرگترین سازنده شناور دنیا محسوب می شود. این کشور در ساخت شناورهای بزرگ از جمله کشتی‌های مسافربری تفریحی، نفت کش ها، کشتی های حمل گاز مایع طبیعی، کشتی های حفاری و کشتی های کانتینربر حائز رتبه اول دنیا می باشد. 

سطح بهره وری در کارخانجات کشتی سازی این کشور بسیار بالا بوده و بزرگترین محوطه کشتی سازی دنیا در شهر اولسان، متعلق به شرکت صنایع سنگین هیوندایی میباشد. درهمین کارخانه در هر 4 روزکاری معادل 80 میلیون دلار شناورساخته شده و به آب انداخته میشود. سه سازنده بزرگ کره جنوبی مرسوم به Big three شامل شرکت صنایع سنگین هیوندایی، شرکت صنایع سنگین سامسونگ و شرکت کشتی سازی و مهندسی دریایی دوو، عملاً برصنعت کشتی سازی جهانی حکمرانی می کنند. این سه شرکت به همراه 4 شرکت دیگر هم وطن خود در بین 10 شرکت برتر این صنعت در جهان قرار گرفته اند. کشور ژاپن از دهه 60 میلادی تا اواخر دهه 90 به عنوان سازنده برتر کشتی در جهان شناخته می شد اما به تدریج جایگاه خود را به رقیب صنعتی خود، یعنی کشور کره جنوبی واگذار نمود.  سومینسازندهبزرگدنیادرحالحاضرکشورچینمیباشد. دلایلرشد این صنعت در کشور چین در قیاس با سایر سازندگان هزینه پایین تولید و تیراژ بالای آن می باشد. طی دوران بحران مالی جهان در سالهای 2008 تا 2010 کشور چین در ساخت شناور کانتینربر با اندازه متوسط و کوچک از کشور کره جنوبی سبقت گرفت. سازندگان اروپایی ازحدود سالهای دهه 60 میلادی کم کم بازار را در رقابت با سازندگان ژاپنی واگذار کردند. همانطور که ژاپن نیز پس از مدتی آن را به سازندگان کره جنوبی واگذار کرد.

مجموع تولیدات اروپا در حال حاضر یک دهم حجم تولید کره جنوبی می باشد. این تولیدات در درجه اول شامل تولید شناورهای نظامی و پس از آن کشتی های مسافری تفریحی و کشتی های حمل بار بویژه در کشورهای ایتالیا، فنلاند، فرانسه، المان و دانمارک است. تعداد کارکنان صنعت کشتی سازی اروپا طی یک دوره 4 ساله از سال 2007 تا 2010 بهمیزان 23% کاهشیافت. همین روند در خصوص حجم اشتغال این صنعت در کشور آمریکا نیز رخداده است.

از نظر حجم تولید، کره جنوبی با  41% سهم بازار جهانی در رتبه اول، ژاپن با سهم 28.9% در رتبه دوم، چین با سهم 24% در رتبه سوم و مجموع سایرکشورها با سهم 6.1% از بازار جهانی در رتبه چهارم قرار دارند. با این ترتیب بازار جهانی تولید شناور در حال حاضر در دست آسیایی هاست.

در حال حاضر در روش های تولید شناورها، از مقاطع پیش ساخته بطور گسترده ای استفاده می گردد. این مقاطع در جایی خارج از سایت تولید شده و پس از انتقال به سایت نهایی به یکدیگر متصل شده و یک شناور کامل را تشکیل می دهند. در روشهای جدیدتر حتی تجهیزات، لوله ها، کابل های برقی و سایر اجزا نیز از محلی دیگر ساخته و به سایت منتقل می شوند و بر روی شناور نصب می گردند. با این روش از حجم نصب در حالتی که مقاطع به هم متصل شده اند و بدنه کامل تشکیل شده است، کاسته می شود. تفاوتهایی در  روشهای تولید جدید و قدیم در تمامی مراحل تولید به چشم می خورد. از جمله این مراحل، مرحله طراحی و تست می باشد و در این مرحله که به آن معماری دریایی گفته می شود، ماکتی از محصول نهایی ساخته شده و تمامی تستهای هیدرودینامیکی بر روی آن انجام می شود و سپس نمونه واقعی طراحی و ساخته می شود.

اولین فناوری که می توان در این خصوص بدان اشاره نمود؛ فناوری چاپ سه بعدی می باشد. از فناوری چاپ سه بعدی به عنوان انقلاب صنعتی سوم یاد شده است. این فناوری موارد استفاده زیادی در انواع گوناگون صنایع دارد که یکی از آنها همین صنعت کشتی سازی می باشد. مرحله طراحی و تست در فرایند ساخت یک شناور از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است چراکه یک اشتباه کوچک در این مرحله منجر به بروز مشکلات بزرگ و هزینه بر در مرحله ساخت می‌گردد. در این روش، ابتدا براساس نقشه های طراحی شده، یک مدل از محصول نهایی با ابعاد بسیار کوچکتر اما همراه با کلیه جزئیات ساخته می شود و کلیه تست های لازم شامل تست های هیدرودینامیکی بر روی آن انجام می گردد. فناوری دوم، فناوری استفاده از روبات های پیشرفته در مرحله ساخت و نگهداری شناورها می باشد. در فرایند ساخت یک کشتی، مراحلی از جمله عملیات جوشکاری وجود دارد که به دلیل خطرناک بودن ماهیت آن عملیات استفاده از روبات به جای انسان بسیار مطلوب می باشد. 

یکی از نمونه های جالب استفاده از روبات ها در صنعت کشتی سازی، استفاده از یک روبات، تحت عنوان روبات عنکبوتی است. این روبات به بدنه شناور متصل شده و صورت خودکار بر روی سطوح فلزی بدنه حرکت می کند. نقاطی از بدنه که لازم است قبل از عملیات رنگ کاری پرداخت شوند را شناسایی کرده و بلاست می کند. یک نوآوری دیگر در زمینه صنعت کشتی سازی استفاده از موتورها با سوخت گاز است. استفاده از سوخت گاز طبیعی برای موتور کشتی ها به دلیل سازگاری بیشتر این سوخت با محیط زیست در حال حاضر بسیار مورد توجه می باشد. به همین دلیل است که بازار کشتی های با موتور سوخت طبیعی در حال گسترش بوده و چشم انداز آن نیز بسیار مثبت ارزیابی می گردد. در موتورهای گاز طبیعی در مقایسه با موتورهای دیزل،‌ میزان انتشار آلاینده دی اکسید کربن درحدود 20 الی 25 درصد کمتر،‌ انتشار انواع آلاینده های اکسید نیتروژن تا 90% کمتر بوده بعلاوه اینکه انواع آلاینده های اکسید گوگرد و ذرات آلاینده تقریبا به صورت کامل جذب شده اند. علاوه بر سازگاری با محیط زیست ، سوخت گاز طبیعی نسبت به دیزل ارزان تر بوده که در درازمدت باعث کاهش قابل توجه هزینه شناورها می گردد. 

قطعا" همینطور است؛ یک تحول مهم در زمینه ساخت کشتی در آینده، استفاده از  مواد جدید در ساخت بدنه کشتی خواهد بود. پیشرفتیکه سالهاست در زمینه ساخت بدنه هواپیماها نیز رخداده است. استفاده از ورقهای باکیپیپر از جمله این مواد میباشد. ورقهای باکسپیپر ورقهای نازک بوده که بصورت توده ای از نانولوله های کربنی ساخته می شوند. هر نانو لوله کربنی تقریباً 50 هزار بار نازکتر از یک رشته موی انسان است. این ورق در مقایسه با فولاد از نظر وزنی 10 بار سنگین تر اما در عین حال از نظر استحکام 500 برابر مقاومتر میباشد. میزان سختی این ماده نیز 2 برابر الماس میباشد شناوری که بدنه آن با استفاده از چنین ماده ای ساخته می شود به دلیل کاهش وزن آن مصرف سوخت بسیار کمتری داشته که تبعاً این موضوع به افزایش میزان بهره وری انرژی کمک خواهد کرد. نکته جالب دیگر این ماده، مقاومت آن در برابر خوردگی و آتش سوزی می باشد. جهش دیگری که در این صنعت در آینده اتفاق خواهد افتاد جایگزینی موتورهای الکتریکی بجای موتورهای مکانیکی می باشد. این سیستم تحت عنوان سیستم نیرومحرکه الکتریکی یکپارچه شناخته می شود. این سیستم ترکیبی از یک توربین گازی یا ژنراتور دیزلی یا هر دو می باشد که یک جریان برق سه فاز تولید خواهد کرد این جریان برق موتور الکتریکی را روشن کرده و موتور الکتریکی پروانه و واترجت های کشتی را به کارمی اندازد. در این سیستم از اتصال الکتریکی به جای اتصال مکانیکی استفاده می شود که کاهش اتلاف انرژی را نیز در بر خواهد داشت. ازجمله دیگر مزیتهای این سیستم نسبت به سیستم های فعلی، آزادی عمل بیشتر در نحوه چیدمان تجهیزات به ویژه موتور، کاهش آلودگی صوتی موتور، کاهش وزن و کاهش ابعاد فیزیکی موتور می باشد. 

صنایع دریایی از صنایع راهبردی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران محسوب می شود. با توجه به نقش كليدي صنايع دريايي در اشتغال‌زايي و توسعه صنعتي بنادر تجاري، این سازمان با در اختيار داشتن سهام مجتمع كشتي‌سازي و صنايع فراساحل ايران (ايزوايكو) و همچنین بااحداث حوض‌های خشک شامل : حوض تعمیرات شناور و حوض نوسازی و ساخت شناور و با بهره‌گيري از توان و استعداد متخصصان داخلي واعمال سياست‌هاي حمايتي و نظارتي مناسب، توانسته است سهم موثر و بسزايي در ارتقاء جايگاه و رشد صنعت کشتی‌سازی، ساخت و تعمیرکشتی‌های پهن پیکر و اقیانوس پیما در كشور داشته باشد.

در حال مذاکره براي انجام سرمایه گذاري به ارزش 500 میلیون دلار در این شرکت هستیم که امید می رود تا پایان امسال به نتیجه برسد. اکنون شمار زیادي کشتی از خارج از کشور وارد می شود که باید ذینفعان و کسانی که از خارج خریداري می کنند؛ متقاعد شوند از این ظرفیت ملی استفاده کنند زیرا این ظرفیت در مجموعه ایزوایکو وجود دارد که هنوز از آن استفاده نشده است. درآینده نزدیک با مشارکت خوبی که با شرکت نفتکش و کشتیرانی جمهوري اسلامی ایران ایجاد شده است شاهد استفاده از این ظرفیت بالقوه خواهیم بود . مجتمع کشتی سازي ایزوایکو در حال حاضر به آن اندازه از توانمندي رسیده که می تواند سفارش هایی که در گذشته به خارج از کشور داده می شد را بسازد و تحویل دهد و اگر از چنین ظرفیت هایی استفاده نشود؛ مصداق بارز اسراف و از بین بردن سرمایه ملی است. انتظار می رود وارد کنندگان، توان داخل را باورداشتهباشند. اگر هر یک دلاري که به خارج سفارش داده می شود در تولید و ساخت داخل بکار گرفته شود؛ ظرفیتی براي اشتغال جوانان فراهم می شود و هم اکنون ذینفعانی که در این بخش فعال هستند مانند شیلات، بنادر و دریانوردي و سایر نهادها و فعالان این حوزه باید این توانمندي داخلی را باور داشته و از آن استفاده بیشتري نمایند. 

هم اکنون پنج شرکت کشتی سازي با داشتن ظرفیت پنج هزار نیروي متخصص و کارگر، توان ساخت انواع کشتی کوچک و بزرگ اقیانوس پیما، بارج، دکل، سکوي نفتی لندینگ کرافت و تعمیرات انواع شناور را در مجتمع کشتی سازی و صنایع فراساحل ایران دارا می باشند.