اقتصاد صنایع مبتنی بر اقیانوس و دریاها یکی از محرک‌ های اصلی اقتصاد

به گزارش مارین نیوز، ارزیابی حجم مبادلات تجاری اقتصادهایی که به دریاها و آب‌های آزاد راه دارند در مقایسه با سایر کشورهای نشان می‌دهد که اقتصاد مبتنی بر دریا به عنوان یکی از محرک‌های اصلی اقتصاد آن جوامع درآمده است. بررسی اکوسیستم دریایی نشان دهنده ترکیبی از سرمایه‌های طبیعی و جریان‌های بازاری و غیر بازاری کالا و خدمات است. در بسیاری موارد، اکوسیستم دریایی به عنوان عامل تحویل ورودی‌های واسطه‌ای به چرخه اقتصادی صنایع وابسته به دریا هستند. صخره‌های مرجانی نمونه‌ای از عناصر اکوسیستم دریایی‌اندکه پناهگاه ماهی‌های کوچک خاص با ژنتیک ویژه هستند، در حالی که به طور همزمان ارزش‌های تفریحی برای گردشگری دریایی را نیز فراهم می‌کند. البته ناگفته نماند که صنایع دریایی بر سلامت اکوسیستم دریایی تاثیر می‌گذارد، برای مثال، از طریق تخلیه مواد آلاینده توسط کشتی‌ها و نیز نشت نفت موجب آلودگی دریایی می‌شود.

دامنه و تنوع فعالیت‌های اقتصادی انجام شده در اقیانوس ها از کشوری به کشوری دیگر تفاوت قابل توجهی دارد. تعداد صنایع موجود و طبقه بندی شده از 6 طبقه در ایالات متحده تا 33 طبقه در ژاپن متغیر است. برخی از صنایع ممکن است که در کشوری در دامنه صنایع دریایی قرار نگیرند و همین صنایع در کشوری دیگر جز صنایع دریایی محسوب شوند. به علاوه، تفاوت قابل توجهی بین کشورها در تعاریف و طبقه بندی های مورد استفاده وجود دارد.

این گزارش چنانچه در ادامه نشان داده شده است، بر دو طبقه صنایع تاسیس شده و صنایع در حال ظهور تاکید دارد.

علاوه بر جریان بازار و سرمایه فیزیکی و خدماتی صنایع مبتنی بر دریا و اقیانوس، اقتصاد اقیانوس نیز شامل اکوسیستم دریایی است. اکوسیستم دریایی اقیانوس ها، خلیج‌های نمکی و مناطق بینابینی، دریاچه‌ها و تالاب‌ها، مانگوها و صخره‌های مرجانی و … را شامل می‌شود.

تعاملات اجتماعی، اقتصادی و محیطی به واسطه پویایی خود تأثیر مهمی در اکوسیستم‌های دریایی دارد. به این دلیل که خدمات اکوسیستم وابسته به یکدیگر بوده و نشان دهنده تعاملات پیچیده‌ای هستند که این امر منجر به ایجاد رابطه پایا پای شده و تحویل خدمات یک اکوسیستم را با اکوسیستم‌های دیگر مرتبط می‌کند. و این تعاملات، برای اقتصاد اقیانوس، مهم و مرتبط است چرا که این تعاملات به طور غیرمستقیم تعیین کننده پایداری صنایع وابسته به دریا و اقیانوس می‌باشند. به عنوان مثال: اسیدی شدن آب دریا از طریق افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای (GHG) و کیفیت ضعیف آب از طریق آلودگی موجب تغییر در الگوهای مهاجرت ماهی‌ها و حتی انقراض ذخایر ماهی می‌شود. این‌ها همه مثال‌هایی از چگونگی تاثیر غیر مستقیم فعالیت‌های بشری بر تخریب کارکرد های اکوسیستم دریایی می‌باشند که در نتیجه منجر به تضعیف کارکرد اقتصادی دریا نیز می‌شود.

اندازه گیری ارزش اکوسیستم دریایی کاری سخت و پیچیده است، اما تلاش‌های تحقیقاتی در این زمینه شتاب قابل توجهی در سال‌های اخیر به خود گرفته است. تخمین‌های زده شده از منافع خدمات اکوسیستم دریایی نشان می‌دهد که این منافع قابل توجه است.

سهم اقتصاد اقیانوس جهانی، در صنایع وابسته به اقیانوس در تولیدات اقتصادی و اشتغال قابل توجه است. محاسبات بر مبنای پایگاه داده OECD، بر اساس سال پایه 2010 (که مبنای سناریو تا سال 2030 نیز می‌باشد) نشان می‌دهد که سهم این صنایع، حدود 1.5 تریلیون دلار و یا حدود 2.5 درصد ارزش افزوده ناخالص جهانی را شامل می‌شود. سهم برخی از صنایع دریایی به صورت زیر می‌باشد:

نفت و گاز دریایی حدود یک سوم ارزش افزوده مذکور را به خود اختصاص داده‌اند، گردشگری دریایی و ساحلی 26 درصد، و بنادر 13 درصد، همچنین تجهیزات دریایی 11 درصد را به خود اختصاص داده‌اند. این درحالی است که کل سهم صنعت ماهی‌گیری (صنعتی) حدود 1 درصد تخمین زده شده است. (نمودار1) 

صنایع مبتنی بر اقیانوس در سال 2010 بیش از 31 میلیون شغل تمام وقت مستقیم ایجاد نموده‌اند که حدود 1 درصد از کل نیروی کار دنیا بوده است. چنانچه در نمودار (2) نشان داده شده، بیشترین سهم اشتغال(با ایجاد بیش از 11 میلیون شغل) را در بین صنایع، صنعت ماهی گیری به خود اختصاص داده است (36%) و گردشگری دریایی و ساحلی در جایگاه بعدی قرار دارد (23 %). بقیه صنایع سهمی بین 1 تا 8 درصد را به خود اختصاص داده‌اند. 

به وضوح می‌توان گفت که آینده اقیانوس و اقتصاد آن به وسیله شاخص‌های بسیاری تحت تاثیر قرار گرفته و تشکیل می‌شود. کسب تصویری جامع از اقتصاد اقیانوس‌ها کاری بسیار دشوار می‌باشد، چرا که که روش شناسی، افق زمانی و مفروضات متفاوتی در تحقیقات مختلف به منظور اندازه گیری حجم اقتصاد اقیانوس‌ها استفاده می‌شود (مثلا با در نظر گرفتن رشد اقتصاد جهانی و تجارت). ارزش افزوده جهانی در اقتصاد اقیانوس ”سناریو مرسوم کسب و کار” تخمین زده می‌شود که به بیش از 3 تریلیون دلار (با توجه به نرخ ثابت 2010) در سال 2030 افزایش پیدا کرده (نمودار3) و حدود 2.5 درصد ارزش افزوده جهانی را تصاحب کند. توریسم ساحلی و دریایی(شامل صنعت کشتی های تفریحی)، انتظار می رود که بزرگترین سهم را ازآن خود کند (26%). بعد از صنایع کشتی تفریحی نیز اکتشاف و تولید نفتو گاز دریایی با 21 درصد و نیز فعالیت‌های بندری با 16 درصد در رده بعدی قرار می‌گیرند.

لازم به ذکر است که این پیش بینی‌ها با محدودیت‌ها و نیز محافظه کاری بسیاری صورت پذیرفته است. چرا که 1- این پیش‌بینی‌ها با توجه به همه کالاهایی که مرتبط به صنایع دریایی و اقیانوسی هستند انجام نشده است(چون داده کافی به این منظور در دسترس نیست). 2- در صنایع خاص و محدودی می‌تواند پیش بینی و تخمین را انجام داد (مثلا کشتیرانی) و به دلیل محدودیت داده موجود برای بسیاری از کشورها تخمین نمی‌تواند شکل جامعی به خود بگیرد. 3- متوسط رشد مورد انتظار در برخی صنایع بزرگ (مانند نفت و گاز دریایی) نسبت به سایر صنایع بیشتر است (مانند آکواریوم دریایی، باد دریایی، آبزی پروری، فعالیت‌های بندری). ولی در کل نتایج نشان می‌دهد که بسیاری از قسمت‌های اقتصاد اقیانوس پتانسیل ارتقای نرخ رشد اقتصاد جهانی را به طور کلی دارد.

نرخ رشد سالانه (ترکیبی) ارزش افزوده ایجاد شده توسط صنایع مبتنی بر اقیانوس بین سال‌های 2010 تا 2030 حدود 3.5 درصد تخمین زده می‌شود. انتظار بر این است که تقریبا 30 درصد رشد اشتغال در صنایع دریایی در طی بازه ای 20 ساله بیش از نرخ رشد نیروی کار جهانی  (که حدود 19 درصد است) باشد. جدول زیر مقایسه بخش به بخش نتایج پیش بینی‌ها برای سال 2030 برای متوسط نرخ رشد سالانه ارزش افزوده و اشتغال اقتصاد اقیانوس است.

OECD (2016), the Ocean Economy in 2030, OECD Publishing, Paris.