پس از برداشته شدن تحریم‌ها بسیاری از کشتیرانی‌های بزرگ بین‌المللی برای حضور در بنادر ایران اظهار علاقه‌مندی کرده‌اند و کشتی‌های بسیاری از این کشتیرانی‌ها در بنادر ایران مشاهده شده‌اند. اما فقط لغو تحریم‌ها موجب رونق ترانزیت دریایی کالا نمی‌شود بلکه عملکرد مناسب و زمان‌بندی درست بنادر نیز در این امر موثر است.
پس از برداشته شدن تحریم‌ها بسیاری از کشتیرانی‌های بزرگ بین‌المللی برای حضور در بنادر ایران اظهار علاقه‌مندی کرده‌اند و کشتی‌های بسیاری از این کشتیرانی‌ها در بنادر ایران مشاهده شده‌اند. اما فقط لغو تحریم‌ها موجب رونق ترانزیت دریایی کالا نمی‌شود بلکه عملکرد مناسب و زمان‌بندی درست بنادر نیز در این امر موثر است.
به گزارش مارین نیوز به نقل از صمت، یکی از دلایل ضرر در حوزه حمل‌ونقل دریایی و کاهش سود ترانزیت دریایی کالا دموراژ است. دموراژ (Demorage) به معنای خسارت دیرکرد یا معطلی کشتی در بنادر، لنگرگاه‌ها و اسکله‌هاست. زمان همواره در حمل‌ونقل دریایی دارای اهمیت خاصی بوده است، چراکه دیرکرد و معطلی کشتی موجب کاهش سود، افزایش هزینه‌های جاری مانند حقوق خدمه کشتی، هزینه بیمه، سوخت، خواربار و دیگر موارد می‌شود. در قراردادهای اجاره کشتی‌های باری و سفری که تخلیه و بارگیری توسط اجاره‌کننده انجام می‌شود، مالکان با درج شروطی همواره تلاش کرده‌اند تا با تعیین زمان تخلیه و بارگیری کالا از تاخیر کشتی‌ها پیشگیری کنند.
اگر کشتی دچار تاخیر شده و تخلیه و بارگیری در مدت زمان تعیین شده انجام نشود، مالکان کشتی خسارت آن را دریافت می‌کنند. البته دریافت خسارت دیرکرد یا خسارت به شرطی انجام می‌شود که در قرارداد مبلغ معینی بابت آن تعیین شده باشد. تعیین خسارت مورد نظر در قرارداد در واقع ضمانت اجرایی به منظور انجام عملیات تخلیه و بارگیری در مدت تعیین شده است. در مقابل دموراژ پاداش تسریع انجام عملیات تخلیه و بارگیری کالا یا (Dispatch) نیز وجود دارد که به موجب آن اگر تخلیه و بارگیری کالا زودتر از موعد مورد نظر انجام شود کرایه‌کننده کشتی پاداش آن‌را به‌طور نقدی دریافت می‌کند.
کاهش درآمد ترانزیت دریایی
به عقیده کارشناسان دموراژ موجب متضرر شدن بنادر و کاهش درآمدهای ناشی از ترانزیت و تجارت کالا می‌شود.
سیدمحمد سمیعی، مشاور مدیرعامل شرکت ملی نفتکش ایران به صمت می‌گوید: سال گذشته حدود ۳۰درصد از واردات کشور از طریق حمل‌ونقل دریایی کاهش یافت. این در حالی است که ۹۲درصد از حمل‌ونقل تجاری محصولات صادراتی و وارداتی ایران از طریق کشتیرانی و حمل‌ونقل دریایی انجام می‌شود.
او می‌افزاید: در چند سال گذشته خطوط کشتیرانی‌های بزرگ در کشور حضور نداشتند و به‌تازگی پس از رفع تحریم‌ها کشتی‌های کشتیرانی‌های بزرگ در کشور مشاهده می‌شوند.
سمیعی در رابطه با دموراژ در ایران عنوان می‌کند: بسیار کم اتفاق می‌افتد که کشتی در بنادر ایران منتظر ورود به لنگرگاه باشد که البته موجب دموراژ و معطلی کشتی‌ها نمی‌شود. به‌طور معمول کشتی‌ها به‌دلیل انجام مراحل اداری و تحویل مدارک کشتی به سازمان‌های مربوط معطل می‌شوند. همچنین دلیل دیگر دموراژ کندی فعالیت‌های مربوط به تخلیه و بارگیری کشتی‌هاست. اگر زمان تخلیه کشتی در بندر جبل علی ۴ ساعت به طول می‌انجامد، در کشور ما و در مرکز بنادر کشور که بندر شهید رجایی است زمان تخلیه کشتی ۱۰ ساعت طول می‌کشد. چنین معطلی‌هایی موجب می‌شود که دموراژ پرداخت شود و مدت زمان تخلیه کشتی باید کاهش یابد.
او اضافه می‌کند: اسکله‌های بنادر شهیدرجایی آزاد است و کشتی‌ها به راحتی وارد بندرگاه می‌شوند. بقیه بنادر ایران نیز با همین مشکلات مواجه هستند. لنگرگاه‌های بندر امام خمینی (ره) فاصله‌ای ۸ تا ۱۲ ساعته از دریا دارند. به‌طور معمول کشتی‌ها بیشتر علاقه‌مند هستند تا در بندر شهیدرجایی پهلو بگیرند. چراکه فاصله دریایی بندر امام خمینی(ره) نسبت به بندر شهید رجایی بیشتر است. به‌طور اختصاصی کشتی‌ها برای محصولات خاصی در بندر امام خمینی(ره) پهلو می‌گیرند. بندر آبادان متعلق به بومی‌هاست. گاهی کشتی‌های کوچکی در این بندر پهلو می‌گیرند که دموراژ چندانی ندارند. بندر چابهار نیز دموراژ ندارد. بندر شهید رجایی و باهنر هاب بنادر ایران هستند که دچار دموراژ می‌شوند.
هزینه‌های سنگین دموراژ
سمیعی اظهار می‌کند: سرعت تخلیه در بنادر بزرگ دنیا مانند بندر سنگاپور، بندر جبل علی و بندر دوبی بسیار بالاست. اگر کشتی قصد وارد شدن در این بنادر را داشته باشد، کنترل زمان مدیران چنین بنادری بسیار بالاست و به کشتی اطلاع می‌دهند که چه زمانی می‌تواند وارد بندر مربوط شود و به‌طور معمول ممکن است یک تا دو ساعت کشتی در بنادر بزرگ معطل شود.
او در ادامه می‌گوید: بنادر بزرگ مانند سنگاپور، دوبی و هنگ‌کنگ تلاش می‌کنند تا کشتی‌ها با دموراژ مواجه نشوند. چراکه هزینه دموراژ بسیار سنگین است. در گذشته هزینه اجاره کشتی بسیار گران بود اما اکنون اجاره کشتی‌ها ارزان‌تر شده است. پرداخت دموراژ کشتی‌ها برای هر دولتی سنگین است. ممکن است هزینه دموراژ توسط بخش خصوصی پرداخت شود اما در این شرایط نیز ارز کشور خارج می‌شود و هزینه‌های گزافی برای کشور به همراه دارد.
رییس پیشین اتحادیه مالکان کشتی در کشور عنوان می‌کند: بنادر بزرگ در دنیا تلاش می‌کنند تا سرعت عمل خدمات‌رسانی خود را افزایش دهند تا ناچار به پرداخت دموراژ نشوند. مراحل اداری بنادر بزرگ بسیار با سرعت انجام می‌شوند. در کشور ما نیز مدتی است که از سیستم الکترونیکی استفاده شده و تلاش می‌کنند تا سرعت آن را افزایش دهند اما کشور ما هنوز با سیستم الکترونیکی آشنایی لازم را پیدا نکرده است. اگر هم کارهای الکترونیکی انجام شوند باز هم کارمندان با کاغذبازی مواجه می‌شوند.
ضرر تجاری و صنعتی
کارشناسان همچنین معتقدند دموراژ فعالان صنعتی و تجاری را متضرر می‌کند و برهمین اساس بنادر بزرگ دنیا دموراژ را تا کمترین حد ممکن کاهش داده‌اند.
مالک علی محمدی، کارشناس امور دریایی به صمت می‌گوید: دموراژ به معنای جریمه دیرکرد یا خواب کشتی در بنادر و لنگرگاه‌ها و یا کنار اسکله به دلایل مندرج در قرارداد است. پس از آنکه اعلامیه آماده بودن یک کشتی در بندر اعلام می‌شود و کشتی در بندر پهلو می‌گیرد، هرساعتی که کشتی در بندر منتظر و معطل شود، باید هزینه خواب کشتی پرداخت شود. او می‌افزاید: برخی مواقع کشتی به دلیل نبود کامیون، سیلو، قطار، سیستم تخلیه و بارگیری در بندر و یا نبود اسکله به میزان کافی در بندر مربوط می‌خوابد. به‌طور کلی دموراژ به دلایل مختلفی همچون ظرفیت اندک اسکله‌ها، نبود اسکله به میزان کافی، نبود انبار به میزان کافی، سوءمدیریت بنادر، سوءمدیریت شرکت و یا سوءمدیریت بازرگانی رخ می‌دهد.
علی محمدی عنوان می‌کند: در نتیجه مالک کشتی از شخصی که کشتی را اجاره کرده است هزینه‌ای برای دموراژ دریافت می‌کند. دموراژ جریمه دیرکرد و یا خواب کشتی در یک بندر یا در یک منطقه است که باید کرایه‌کننده کشتی به صاحب کشتی بپردازد.
این طراح و سازنده کشتی اضافه می‌کند: در بنادر بزرگ بین‌المللی دموراژ را به صفر رسانده‌اند. در بنادر بزرگ جهانی، مدیریت به‌طور الکترونیکی و هوشمندانه انجام می‌شود و پیش از اینکه باری توسط کشتی‌ها به بنادر ارسال شود برنامه‌ریزی‌های لازم انجام می‌شوند. دموراژ بیشتر مربوط به انبارداری و حمل کالاست اما در بنادر کشورهای پیشرفته مانند ژاپن انبارداری را به صفر رسانده‌اند. وی می‌گوید: رسوب بارها در انبارها هرچه بیشتر کاهش یابد بهره‌وری صنعتی افزایش می‌یابد. دموراژ پهلوگرفتن، تخلیه و بارگیری در بنادر ایران را برای خطوط کشتیرانی بین‌المللی منفی نشان می‌دهد و موجب می‌شود تا بازار حمل‌ونقل دریایی را از دست بدهیم. شناورهای سریع‌السیر بین‌المللی اطلاعات خود را همواره بروزرسانی می‌کنند و مسائلی مانند دموراژ را نمی‌توانند بپذیرند. این مدرس دانشگاه می‌افزاید: به‌دلیل معطل ماندن و خسارت دیرکرد کشتی‌ها، اکنون بسیاری از کشتیرانی‌های بزرگ بین‌المللی در بنادر ایران پهلو نمی‌گیرند بلکه ترجیح می‌دهند تا مسیر خود را هرچه طولانی‌تر کنند اما معطلی و خسارت دموراژ بر آنها تحمیل نشود.
علی محمدی اظهار می‌کند: دموراژ چه در صنعت و چه تجارت فعالان تجاری و صنعتی را متضرر می‌کند. در دموراژ ممکن است دو طرف متحمل خسارت شوند. به‌عنوان نمونه صاحب کشتی متعهد می‌شود تا ظرف مدت ۳ روز بار کرایه‌کننده کشتی را به مقصد برساند. اگر ۳ روز به ۴ روز و یا بیشتر بکشد مالک کشتی باید خسارت به اجاره‌کننده کشتی بپردازد. چراکه ممکن است مشکل از کشتی بوده و دچار خرابی شده باشد. این طراح و سازنده کشتی می‌گوید: در مقابل دموراژ پاداش انجام سریع عملیات تخلیه و بارگیری یا Dispatch نیز وجود دارد که به معنای پاداش زود رسیدن و یا پاداش زود تخلیه کردن کالاست.
در پایان
شاید مهم‌ترین ضرری که دموراژ بر بنادر و حمل‌ونقل دریایی کشور وارد می‌کند، از دست رفتن اعتماد کشتیرانی‌های بزرگ دنیا به بندرهای ایران و کاهش رفت‌وآمد آنها در این بنادر باشد. چراکه سال‌های زیادی زمان می‌برد تا اعتماد از دست رفته به دست‌اید و این زمان بسیار طولانی‌تر از معطلی و دیرکرد کشتی‌ها در بنادر بوده و خسارت آن نیز بسیار زیاد است.
