عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی مالک اشتر: رصد علم و فناوری در خارج از کشور یکی از وظایف اصلی نقشه راه علم و فناوری باید باشد که فعلا مغفول مانده است. حداقل در 40-50 سال گذشته که شاهد رشد شتابان علم و فناوری بوده ایم، هیچ تلاش سازمان یافته ای برای رصد علم و فناوری انجام نشده است.
به گزارش مارین نیوز، نقشه راه فناوری های دریایی ایران چندی است در دستور کار ستاد توسعه فناوری و صنایع دانش بنیان دریایی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری قرار گرفته و تا کنون 11 محور آن نهایی و منتشر گردیده است.
محمد مونسان عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی مالک اشتر به درخواست گروه مطالعات و برنامهریزی ستاد دریایی با ارسال یادداشتی به این موضوع پرداخته که در زیر می آید:
پیش از هرچیزی از دست اندر کاران تهیه این سند تشکر می کنم. واقعا تهیه سند "نقشه راه فناوری" در یک کشوری مثل ایران نشان از بلوغ فکری و شروع شدن یک راه جدید است. انشاءالله این سند در حد تهیه گزارش باقی نماند و هر سال، اجرایی شدن آن رصد شده و گزارش سالیانه پیشرفت نقشه راه، منتشر شود. همچنین فکر اینکه نقشه راه باید لزوما ثابت بماند غلط است بلکه می تواند طی سنوات آتی ویرایشهای بیشتری از آن ارائه گردد چراکه با گذشت زمان اشکالات این سند معلوم می گردد و نقشه راه خودش باید پویا باشد تا بتواند پویایی ایجاد کند.
نکات زیر در راستای کمک به اجرایی شدن نقشه راه فناوری دریایی کشور عرض می گردد:
1- استحصال انرژی از امواج دریا هم اکنون در لیست خرید تضمینی برق در سازمان انرژی های نو ایران وجود ندارد. لازم است در این زمینه هماهنگی های لازم از طرف معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با سازمان سانا انجام شود. در غیر این صورت نمی توان امیدی به رشد این فناوری در کشور داشت بخصوص از طرف بخش خصوصی.
2- تهیه نرم افزارهای دریایی با منو نویسی فارسی یکی از مواردی است که باعث تعمیق دانش فنی، اعتماد بهنفس در جوانان ایرانی، هدفمند شدن پایان نامه های کارشناسی ارشد و دکتری، افزایش کارایی دانشجویان و مهندسان ایرانی با نرم افزارهای تخصصی و افزایش کیفیت پایان نامه های فارغ التحصیلی خواهد شد. این نرم افزارها باید در دو سطح مختلف تقسیم بندی شوند. سطح 1: نرم افزارهایی کوچک و متوسط بر اساس فرمولهای تحلیلی و روابط استاندارد و فرمولهای طراحی در دانشگاهها و توسط اعضای هیات علمی و دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری مانند نرم افزار طراحی پروانه مطابق سری B که توسط ما در دانشگاه صنعتی مالک اشتر تهیه و منتشر شد. سطح 2: نرمافزارهای بزرگ که توسط شرکتهای دانش بنیان یا پژوهشکدههای تخصصی باید انجام شود چراکه بعضا تهیه این نرم افزارها یک کار پیوسته چند ساله را طلب میکند مانند تهیه نرم افزار CFD. این نوع نرم افزارها را نمی توان در دانشگاه و توسط دانشجویان تهیه کرد چرا که وقتی یک دانشجو فارغ التحصیل می شود، ادامه کار توسط نفر بعدی بسیار مشکل یا غیر ممکن می¬شود. نرم افزارهای تخصصی بزرگ، تداعی کننده غرور ملی یک کشور هستند مثلا کشورهای روسیه، انگلیس، آلمان، فرانسه و آمریکا بهطور جداگانه اقدام به تهیه نرم افزارهای CFD با قابلیت مشابه کردند. برای رونق این کار باید دو اقدام اساسی انجام شود:
1) وارد کردن امتیاز تهیه و انتشار نرم افزار در آیین نامه ارتقاء اعضای هیات علمی با امتیاز ویژه برای یک بازه زمانی مثلا ده ساله.
2) راه اندازی و تقویت شرکتهای خصوصی دانش بنیان و حمایت از مالکیت معنوی آنها روی نرم افزارهای تهیه شده چراکه اگر این نرم افزارها بهراحتی در کشور کرک شوند امکان تجاری سازی آنها وجود نخواهد داشت و لذا هیچ شرکت خصوصی حاضر به تهیه نرم افزارهای تخصصی نخواهد شد. باید از هم اکنون یک فکر اساسی برای رفع موانع قانونی یا تهیه قوانین جدید یا اجرایی شدن دقیق تر قوانین موجود مالکیت معنوی دراین زمینه انجام شود. مساله بعدی این است که باید فکری اندیشیده شود تا نرم افزارهای تهیه شده دارای قیمت معقولی بوده و توسط دانشجویان و افراد حقیقی قابل تهیه یا خریداری باشند. میتوان با درنظر گرفتن یک بودجه خاص دولتی، در راستای حمایت از این حرکت، بخشی از هزینه های تهیه نرم افزارهای تخصصی را تامین کرد تا هزینه آنها کاهش یافته یا بهطور رایگان توزیع شوند.
3- یکی از روشهای توسعه فناوری فراهم کردن امکان ورود تخصصهای مختلف در یکدیگر است. بهطور مثال اگر هر سال در ظرفیت کارشناس ارشد رشته مهندسی دریایی دو نفر سهمیه برای رشته کامپیوتر نرم افزار در نظر گرفته شود، کمک شایانی به توسعه نرم افزاری این رشته خواهد کرد. یا مثلا اگر یک سهمیه خاص برای رشته هوافضا در نظر گرفته شود قطعا در طراحی برخی از شناورها مانند هیدروفویل کرافتها، هاور کرافتها و هواپیماهای آب نشین و موارد مشابه، تحول خوبی ایجاد خواهد شد. این روشی است که در سالهای اخیر در دانشگاههای معتبر دنیا در حال انجام است و لذا ما نیز نباید از این قافله عقب بمانیم و این الگو باید برای تمام رشته های مهندسی که به نوعی با هم ارتباط دارند، انجام شود. توجه شود که این سیاست گذاری باعث کاهش جذب دانشجویان رشته دریایی در مقطع ارشد نخواهد شد. چراکه مثلا در ازای اختصاص دو سهمیه به رشته هوافضا متقابلا دو سهمیه نیز از رشته هوافضا به دانشجویان دریایی اختصاص خواهد یافت. پس ظرفیت کل ثابت خواهد ماند. این سیاست به نوعی همگرایی بیشتر رشته های رشته های مهندسی را دنبال می کند و یک الگوی اجرا شده موفق در دنیا است. این سیاست باید در دفترچه های انتخاب رشته لحاظ گردند.
4- رصد علم و فناوری در خارج از کشور یکی از وظایف اصلی نقشه راه علم و فناوری باید باشد که فعلا مغفول مانده است. یکی از مهمترین ابزارها در این زمینه، اعزام دانشجویان در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری به خارج از کشور می باشد. صرفا اعزام دانشجو به کشورهای انگلیسی زبان یک اشتباه بزرگ است و باید دانشجویانی به کشورهای مطرح غیر انگلیسی زبان مانند روسیه، آلمان و فرانسه اعزام شوند. چراکه در برخی موارد مشاهده می شود که مستندات علمی آنها بسیار غنی تر از منابع انگلیسی زبان است. در منابع انگلیسی خیلی از محتوای کتابها به یکدیگر شبیه است و بعضا موارد کلیدی که بتواند منجر به طراحی شود بیان نشده اند. همه کشورهای ابرقدرت دنیا که در حوزه علم و فناوری حرفی برای گفتن دارند بهطور دقیق و با ابزارهای مختلف، رصد علم و فناوری را در خارج از کشور انجام می دهند. سفارتخانه ها یکی دیگر از این ابزارها هستند که متاسفانه امروزه در ایران نقشی در این زمینه ایفا نمی کنند و این نقیصه حتما باید اصلاح گردد. رایزن علمی که در سفارت ایران در کشورهای مختلف حضور دارند صرفا نقش رسیدگی به وضعیت زندگی دانشجویان ایرانی و یک سری کارهای پیش پا افتاده دیگر را دارند نه واقعا رایزنی علمی!. میتوان رتبه های برتر کنکور را بهطور منظم و هرساله برای تحصیلات در خارج از کشور اعزام نمود تا این افراد، نقش دیده بان علم و فناوری را ایفا کنند. این یک اشتباه کاملا راهبردی است که ما بگوییم نیازی به اعزام دانشجو به خارج از کشور نداریم. نتیجه این اشتباه را به وضوح بنده در تعریف تز های کارشناسی ارشد و دکتری دیده ام که مواردی تعریف میشوند که بیست سال قبل در دنیا، دانش آن تدوین و منتشر شده و متاسفانه در داخل کشور کسی از آنها اطلاعی ندارد. لذا راهی را که بهطور کامل چند دهه قبل طی شده است را امروز ما مجددا و البته بهطور معیوب طی می کنیم. خود من وقتی منابع روسی را مطالعه می کنم حجم وسیعی از اطلاعات مهندسی را مشاهده میکنم که در ایران هیچ خبری از آنها نیست و کسی اطلاعی از آنها ندارد. در حالیکه این منابع بعضا 40 سال قبل منتشر شده اند!!. این صراحتا نشان می دهد که حداقل در 40-50 سال گذشته که شاهد رشد شتابان علم و فناوری بوده ایم، هیچ تلاش سازمان یافته ای برای رصد علم و فناوری انجام نشده است. تلاش سازمان یافته به معنی تقسیم بندی علمی موضوعات تخصصی و تعیین افراد متولی در هر زمینه است. مثلا در همین رشته دریایی، حوزه های مختلفی مانند هیدرومکانیک، سازه، ماشین آلات و پیشرانش و ... وجود دارد که اشراف بر آنها مستلزم اعزام نفرات متخصص در هر زمینه است. افرادی که در قالب دانشجوی دکتری در خارج از کشور نقش دیده بان علم و فناوری را بخواهند ایفا کنند باید قبل از اعزام و در داخل ایران، حوزه کاری آنها بهطور تقریبی مشخص شده باشد و اینکه قرار است چه حفره هایی را پوشش دهند. متاسفانه فعلا بدلیل عدم وجود ساختار علمی مشخص برای رصد علم و فناوری، دانشجویان دکتری بهصورت پراکنده و بی هدف اعزام می شوند و معلوم نیست چه خط سیری را دنبال می کنند. وظیفه یک دانشجوی اعزامی که برای چند سال به خارج از کشور اعزام می شود صرفا انجام یک تز دکتری نیست چراکه شاید این تز اصلا در ایران به درد جایی نخورد و اجرایی نشود ولی آنها باید این دو وظیفه اصلی را پیگیر باشند:
1) شناسایی کتابهای علمی غنی که حاوی دانش فنی جدیدی هستند که در ایران موجود نیست و ارسال و پیشنهاد آنها به تیم مستقر در داخل کشور برای ترجمه تخصصی آنها (یعنی یک تیم مترجم حرفه ای در زبانهای مختلف در داخل کشور باید سازماندهی شوند تا بتوانند منابع معرفی شده را ارزیابی، ترجمه و منتشر نمایند). تنها به این وسیله می توان امیدوار بود که رصد علم و فناوری تا حد نسبتا مطلوبی انجام شود که این مهمترین کار در این زمینه است.
2) همکاری در اعزام اساتید خارجی برای برگزاری دوره های کوتاه مدت در داخل کشور: در برخی از موضوعات اگر بتوان یک سری کارگاه های آموزشی چند روزه برگزار نمود کمک شایانی به آشنایی متخصصین داخلی با حوزه های جدید انجام شده است. در سالهای اخیر برخی کارگاه های آموزشی توسط اساتید خارجی یا ایرانیان مقیم خارج از کشور در ایران با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ارائه شده است که این خود یک حرکت درست و رو به جلو است. ولی متاسفانه اشکال کار در اینجاست که هیچ گونه فیلمی از این سمینارها و کارگاه ها تهیه و منتشر نمی گردد و علی رغم انجام هزینه زیاد برای آوردن اساتید، افراد انگشت شماری در این جلسات حضور پیدا می کنند. خود بنده تلاش زیادی کردم که فیلم برخی از این سمینارها یا حداقل فایل پاورپوینت آنها را بدست بیاورم که متاسفانه در هیچ کدام از آنها موفق نبودم و این یعنی ابتر و بدون نتیجه ماندن یک اقدام خوب. کلا برای رصد علم و فناوری در خارج از کشور و انجام کامل این فرایند باید یک راهکار معقول، قانونی و سازمان یافته از طریق معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اندیشیده شود که یک وزارتخانه یا یک سازمان، متولی انجام این فرایند از مرحله اعزام دانشجو تا مرحله شناسایی منابع و ترجمه تخصصی منابع و انتشار آنها شود. مثلا چینی ها که امروزه بزرگترین کشتی ساز دنیا محسوب می شوند و به تنهایی 40 درصد کشتی های کل دنیا را می سازند بلا استثنا هرساله دانشجویانی را به کشورهای مختلف و با زبانهای مختلف اعزام می کنند که من برای چند سال از نزدیک با آنها آشنا بودم و ملاحظه می کردم که بهطور دائم در کتابخانه ها در جستجوی کتابهای علمی خوب هستند. وقتی سوال کردم که در این قفسه ها به دنبال چه هستید، همین فرایند فوق را تعریف می کردند که هدف اصلی دولت آنها از اعزام آنها، بررسی و انتخاب منابع خوب و ترجمه آنها به زبان چینی است. ماحصل این تلاش برنامه ریزی شده و منسجم، یک چین ابرقدرت خواهد بود که فاصله خود با غرب را در مدت کوتاهی جبران کرده است و هرگز نمی گذارد در آینده یک شکاف بزرگ علمی با غرب ایجاد شود. لذا مشاهده می کنید کشوری که 60 سال سابقه کشتی سازی دارد و امروزه بزرگترین کشتی سازی دنیا است باز هم خود را از اعزام دانشجو به کشورهای دیگر بی نیاز نمی بیند و این را باید به مخالفین داخلی گوشزد نمود. البته بنده معتقدم اعزام دانشجو در شرایط فعلی که بی هدف و بی برنامه بوده و صرفا برای گرفتن یک مدرک است، بی فایده و ابتر است. باید همه چیز طبق یک نقشه راه مشخص، برنامه ریزی و کنترل شود. بعید میدانم که تا به امروز حتی یک جلد کتاب تخصصی مثلا از روسی یا آلمانی یا فرانسوی به فارسی ترجمه شده باشد.
5- یکی از موارد حیاتی در رسوب فناوری در یک کشور، کمک به انتشار منابع تخصصی است. در کشور ما فعالیتهای پژوهشی خوبی انجام می شود ولی به دلیل اینکه این منابع منتشر نمی شوند، صرفا تبدیل به چند صفحه پرینت شده و در قفسه ها خاک می خورند و به طور متعدد مشاهده شده که متاسفانه همین تحقیقات، مجددا با صرف هزینه و زمان در جای دیگری تکرار شده اند و این یعنی درجا زدن. اسناد منتشر شده می تواند به صورت کتاب یا اسناد طراحی یا گزارشات علمی باشند که دارای طبقه بندی محرمانه نیستند. بهطور مثال در همین رشته دریایی بخش قابل توجهی از منابع علمی که ارزش طراحی هم دارند توسط نیروی دریایی آمریکا منتشر می شوند که دارای طبقه بندی نیستند یا از طبقه بندی خارج شده اند. در همین کشور ما کارهای علمی بسیار خوبی از سوی سازمانهای دولتی یا دفاعی و نظامی انجام می شوند که حاوی مطالب محرمانه هم نیستند ولی منتشر نمی شوند که اگر همین مطالب تهیه شده غیر محرمانه منتشر شوند یک تحول اساسی در رسوب علم و فناوری در سطح کشور خواهیم داشت. بطور مثال در موسسه استاندارد دفاعی ایران، اسناد بسیار غنی علمی در قالب استانداردهای شناورهای مختلف تهیه شده اند که اینها غالبا دارای مطالب محرمانه نیستند ولی مهر محرمانه خورده و بایگانی شده و از دسترسی عموم خارج می شوند. حتی برخی گزارشات سازمانی مانند سازمان بنادر و دریانوردی که یک سازمان غیردفاعی محسوب میشود و حاوی مطالب محرمانه نیست منتشر نمیشوند. بهطور کلی فرهنگ منتشر کردن منابع علمی در ما ایرانی ها وجود ندارد که ناشی از نوعی خساست علمی و تنگ نظری است تا یک دوراندیشی و حراست از منابع. در نقشه راه علم و فناوری جایگاه تولید مستندات علمی مشخص نیست. امروزه نیاز عمده و مشکل اصلی محققین و دانشجویان این است که منابع علمی به زبان فارسی بسیار اندک است و لذا نقشه راه باید بتواند یک تحول بزرگ در این زمینه ایجاد کند.
ادامه دارد...