تراژدی خصوصی شدن کشتی‏سازی چابهار/ گفتگو با رسول مرصوصی

سال 82 که مقام معظم رهبری به چابهار تشریف برده بودند؛ بر اساس درخواست اهالی و واقعیت‏های منطقه، ایشان از وزیر وقت صنایع (جناب آقای جهانگیری) خواستند تا یک مجموعه کشتی‏سازی در آنجا احداث شود. البته شرکت ما از اواخر سال 77 در چابهار به نام «اوراق کشتی و ساخت قطعه شناور چابهار» به ثبت رسیده بود. بنابراین، ایدرو از سال 82 مطالعات احداث یارد کشتی‏سازی را در دستور کار قرار داد، با مهندسین مشاور در زمینه مطالعات امکان‏سنجی قرارداد بست و پس از آن، مطالعات احداث موج‏شکن صورت می‏گیرد. این قضیه منجر به مشارکت بخش خصوصی در اجرای طرح می‏شود. طرح پس از بررسی در سازمان گسترش به تصویب کمیته معین می‏رسد. در کمیته سرمایه‏گذاری، متوقف می‏شود تا یک بخش خصوصی به صورت 51-49 و یا نسبت مناسب‏تر مشارکت کند. اما به دلیل همراهی نکردن بخش خصوصی، سازمان گسترش تصمیم می‏گیرد کار را رأسا انجام دهد؛ منتهی به این نحو که زیرساخت‏ها توسط دولت (استانداری سیستان و بلوچستان) فراهم شود. بعد از آنکه ایجاد زیرساخت‏ها از استانداری پیگیری می‏شود و به نتیجه نمی‏رسد، پیگیری‏ها متوجه معاونت برنامه‏ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری و نهایتا مجلس می‏شود. این پیگیری‏ها نهایتا امسال به نتیجه رسید و در قانون بودجه سال 91، 10 میلیارد تومان برای احداث زیرساخت‏ها (شامل موج‏شکن، لایروبی، احداث اسکله و تأسیسات) در نظر گرفته شد.

- پس در این سال‏ها، آنچه که بعنوان کارخانه کشتی‏سازی از آن یاد می‏شد؛ چه امکاناتی داشت؟
- کل امکانات آنجا یک سوله بود که در آن می‏شد قطعه‏سازی و برشکاری کرد و در محوطه باز به صورت سنتی، قطعات را با هم مونتاژ کرد.

- یعنی مجموعه کارخانه از سال 77 تغییر چندانی نکرده بود...
- طرحی اجرا نشد. تنها چیزی که اجرا شد؛ در سال 79-80 و در قالب احداث یک سوله 2000 مترمربعی بود. البته ما در همین سوله، یک کشتی لایروب ساختیم. ولی امکانات کشتی‏سازی (از قبیل حوضچه آرامش و سیستم به آب‏اندازی) که بتوان به آن اشاره کرد، وجود نداشت. به همین جهت، اعتبار احداث کشتی‏سازی پیگیری و در قانون بودجه 91 درج شد. اما اتفاقی که افتاد، آن بود که در سال 90 این شرکت به یک خریدار بخش خصوصی واگذار شد.

- چطور به شرکتی که واگذار شده بود، ردیف بودجه دولتی اختصاص داده شد؟
- ببینید! آنچه در بودجه تعیین شده؛ برای شرکت نیست. بلکه موضوع آن ایجاد زیرساخت‏های کشتی‏سازی در منطقه چابهار است، اما آن اعتبار را به شرکت نمی‏دهد و صرفا بخش خصوصی می‏تواند از این زیرساخت استفاده کند. منتهی، در فروش شرکت به بخش خصوصی در شهریورماه 90، بررسی‏های لازم درباره اهلیّت خریدار انجام نشد. از زمانی که این خریدار شرکت را در اختیار گرفته و متولّی آن شده؛ حقوق پرسنل چابهار عمدتا به جز یک بار در بهمن ماه پرداخت نشده، بیمه‏ها از آذرماه پرداخت نشده، حساب‏ها و صورت‏های مالی شرکت و همینطور اظهارنامه مالیاتی انجام نشد. چون اینکاره نبود. در این مدت، نه تنها هیچ پروژه و فعالیت جدیدی بر‏ای شرکت تعریف نشد، بلکه یک فعالیت را هم که برای تعمیرات اساسی اسکله نفتی خارک (معروف به اسکله T) داشتیم؛ از دست دادیم. علیرغم آنکه این پروژه 71 درصد پیشرفت فیزیکی داشت.

- ارزش قرارداد چقدر بود؟
- قرارداد آن 8 میلیارد تومان بود که ما مینوس (نرخ حداقل) داده بودیم که 7 میلیارد می‏شد. اگر ما این پروژه را تمام می‏کردیم، هم رزومه خوبی برای شرکت بود و هم یک میلیارد و خورده‏ای درآمد در پی داشت. ضمن آنکه بخش‏های آخر کار، بیشتر رنگ‏آمیزی و کارهایی از این قبیل بود. اما به دلیل آنکه پرسنل چندین ماه حقوق نگرفته بودند، بیش از یک ماه اعتصاب و تحصن بوجود آمد. در نتیجه، شرکت نفت با توجه به حساسیت اسکله که 70 درصد صادرات نفت کشور را در اختیار دارد، پروژه را پس گرفت و نسبت به ضبط ضمانتنامه‏ها اقدام کرد. خسارت ضبط ضمانتنامه‏ها تقریبا یک و نیم میلیارد تومان بود که به سازمان گسترش وارد شد؛ چرا که ضمانتنامه‏ها را این سازمان تأمین کرده بود. بنابراین، الان شرکت صدراامید چابهار فاقد هرگونه منبع درآمدی است و با پرسنلی که حقوق نگرفته‏اند. این، نتیجه عملکرد سازمان خصوصی‏سازی است.

- در مقطع واگذاری، شما و اعضای هیأت مدیره شرکت و خود سازمان گسترش نمی‏توانستید نقشی ایفا کنید و بگویید این خریدار کجای صنعت دریایی بوده است؟
- قبل از آخرین خریدار، چندین خریدار بودند که وقتی در جریان قرار گرفتم، با آنها صحبت کردم و خودشان متوجه شدند اهلیت این کار را ندارند. نمی‏توانند از عهده این شرکت برآیند و این شرکت برای آنچه هدف آنهاست، مناسب نیست. در نتیجه، قضیه را منتفی کردیم و آنها هم پشیمان شدند و رفتند. اما در این مورد آخر، به نحوی مخفیانه عمل شد. من خودم اصلا در جریان قرار نگرفتم.

- مخفیانه توسط سازمان خصوصی‏سازی؟
- هم خصوصی‏سازی و هم متأسفانه برخی عواملی که در سازمان گسترش بودند. آنها هم اطلاعات غلط دادند و طرف را گمراه کردند و او هم فکر کرد در این شرکت خبری هست. هم اینکه افرادی را که می‏توانستند در این قضیه اطلاعات درستی به خریدار دهند و او را راهنمایی کنند، بی‏خبر ماندند و نهایتا فاجعه رخ داد. البته این افراد باید جواب خدا را هم در دنیا و هم در آخرت بدهند. نتیجه کارشان هم این شد که ما در زمان واگذاری 147 نیرو داشتم که از این تعداد، الان زیر 40 نفر باقیمانده‏اند. این افراد هم به‏زودی تحلیل خواهند رفت و کسی نخواهد ماند.

- فکر می‏کنید این روند چه تأثیرات اجتماعی در منطقه داشته باشد؟
- ما با از هم پاشاندن شرکت، شرایط را برای شغل‏ها و فعالیت‏های کاذب مثل قاچاق مواد مخدر فراهم کردیم. دست عوامل این کار درد نکند! سازمان خصوصی‏سازی هم که در واقع، حاصل زحماتی را که می‏رفت نتیجه بدهد، منهدم کرد. هدف آنها هم صرفا این است که بگویند ما فلان تعداد شرکت را خصوصی کرده‏ایم. کاری هم به سرنوشت شرکت‏ها و اینکه از آنها چه درمی‏آید، ندارند. اصلا برایشان مهم نیست.

- این، از بی‏اطلاعی و نشناختن صنعت است؟
- فکر می‏کنم وجدان خود را کاملا تعطیل کرده‏اند. چون ما همه مسایل و مشکلات شرکت را به آنها منتقل کرده‏ بودیم. نمی‏توانند بگویند بی‏اطلاع بودیم. اما هیچ اقدام مؤثری تاکنون، انجام نداده‏اند. بی‏تفاوت هستند. گویا صرفا مأموریت دارند این شرکت‏ها را از سر باز کنند؛ سرنوشت آنها اصلا مهم نیست.

- بنابراین، الآن شرکت تعطیل است...
- دقیقا تعطیل است. نه پروژه‏ای برای کار دارد و نه پشتوانه‏ای. ضمن آنکه نتیجه این نوع واگذاری آن است که طرح کشتی‏سازی چابهار هم بلوکه شد و با آنکه در قانون بودجه آمده، اما چیزی از آن درنخواهد آمد.

- موضوع را با مسؤولان استانی از قبیل استاندار و نمایندگان مجلس که به مسایل اجتماعی و امنیتی منطقه وقوف دارند، مطرح کرده‏اید؟ آنها پیگیری و اقدامی داشته‏اند؟
- ما در وهله اول با نمایندگان مجلس مسایل را مطرح کردیم. مجمع نمایندگان استان سیستان و بلوچستان هم به دکتر شمس‏الدین حسینی، وزیر اقتصاد و دارایی، نامه نوشتند و از ایشان خواستند به علت عدم اهلیت خریدار شرکت برگردانده شود. اما این نامه هیچ عکس‏العملی نداشت. علاوه بر این، به شورای امنیت استان نامه نوشته شد؛ ولی هیچ تأثیری نداشت. گویی تصمیم گرفته شده به هر نحو و به قیمت وقوع هر فاجعه‏ای، این واگذاری‏ها انجام شود.

- الان وضعیت کارخانه و اموال موجود در چابهار به چه شکل است؟
- نگهبان‏ها که رفته‏اند. نگهبان‏های جدیدی هم که آمده‏اند، به دلیل پرداخت نشدن حقوق در حال رفتن هستند. در نتیجه، اموال شرکت الآن در حال غارت و تاراج شدن است. ضمن آنکه ما سه شناور در دست ساخت متعلق به بخش خصوصی در آنجا داریم که ممکن است تجهیزات و قطعات آن هم غارت شود. نمی‏دانیم چه باید کرد؟ کسی هم توجهی ندارد.

- آقای مهندس! فراتر از این مسایل، بعنوان شخصی که سال‏هاست در صنعت دریایی حضور دارید؛ فکر می‏کنید کلا دلایلی که شرکت‏های دولتی چون اروندان و صدراامید چابهار را به این وضعیت دچار کرده، چیست؟ آیا صرفا بحث خصوصی‏سازی است و یا قبل از آن ضعف‏های مدیریتی و عملکرد کشتی‏سازی‏ها هم در ایجاد زمینه واگذاری‏ها و تمایل دولت به «از سر باز کردن» آنها مؤثر بوده است؟
- ضعف مدیریتی و این مباحث، جای خود را دارد؛ اما ما این وضعیت را تنها در صنایع دریایی شاهد نیستیم. الآن هر کارخانه‏ای که به بخش خصوصی واگذار شده، دچار این سرنوشت شده است. شرکت‏های مختلف از هم پکیده‏اند؛ اعم از دریایی و غیردریایی! چرا که در واگذاری‏ها، باید کار به بخش خصوصی صنعتگر واگذار شود. بخش خصوصی دلال صفتی که صرفا دنبال خرید و فروش است که نمی‏تواند صنعت را اداره کند. ما مگر چند بخش خصوصی توانمند داریم که صنعت را بفهمند؟ آقایان آمده‏اند و فقط با هدف بالا بردن آمار خصوصی‏سازی، شرکت‏ها را به هر کسی واگذار کرده‏اند. من البته نمی‏گویم قبل از واگذاری‏ها صنایع دریایی کشور عالی اداره می‏شده، اما مسأله آن است که ما می‏خواهیم روند امور را بهتر کنیم؛ نه بدتر! اگر هدف خصوصی‏سازی بهبود روند فعالیت صنایع بوده، روند فعلی نقض غرض است. نمی‏توان اسم این وضع را «بهبود» گذاشت. بلکه این کار، انهدام صنعت است.

از طرف دیگر، شما از صنعتی که در مرحله قبل از بهره‏برداری است؛ چه توقعی دارید؟ در صنعت کشتی‏سازی، تنها قسمت سودآور بخش تعمیرات کشتی است. وگرنه ساخت شناور در بهترین حالت،10 درصد سوددهی دارد. ما که در رابطه با تعمیر کشتی که در چابهار امکاناتی نداشتیم. هر چه بود، یک زمین بود که می‏خواستیم کشتی را با آن امکانات بسیار محدود بسازیم که در نتیجه، هزینه‏های آن بسیار بالا می‏رفت و در نهایت، با سیستم‏های ابتدایی (مثل ایربگ) به آب می‏انداختیم. اصلا فرض کنید مدیریت ما در آنجا ضعیف بوده؛ حتی اگر بهترین مدیر را بگذارید، بدون امکانات چه کار می‏تواند بکند؟

علاوه بر این، شما در نظر بگیرید که در چابهار وقتی شرکت شروع به کار کرد، یک جوشکار یا مونتاژکار پیدا نمی‏کردید. این شرکت افرادی را به بوشهر و جاهای دیگر فرستاد و آموزش دیدند. الان در چابهار حداقل 100 جوشکار و مونتاژکار داریم. این شرکت از اهالی منطقه 30 مهندس کشتی‏سازی تربیت کرد که می‏توان گفت الآن همه آنها از شرکت اخراج شده‏اند. آیا اینها دستاورد بخش دولتی نیست؟ کدام سرمایه‏گذار خصوصی چنین کاری می‏کند؟ البته ما نمی‏گوییم بخش خصوصی نیاید؛ می‏گوییم اهلیت داشته باشد. صنعت را بفهمد؛ مخصوصا صنایع دریایی که حوزه‏ای با ویژگی‏های خاص است. بنابراین، من معتقدم سازمان خصوصی‏سازی صلاحیت واگذاری شرکت‏ها به بخش خصوصی را ندارد و در این زمینه، ناتوان است.

- شما اشاره کردید که صدراامید چابهار به هر حال، هنوز بعنوان یک یارد کشتی‏سازی شکل نگرفته بود. اما این نگرانی وجود دارد که مجموعه‏ای چون کشتی‏سازی خلیج فارس (ایزوایکو) هم به همین شکل واگذار شود.
- دقیقا همین بلا را بر سر ایزوایکو هم خواهند آورد. این سازمان با توانمندی که از آن می‏بینیم، نمی‏تواند ایزوایکو را به سامان برساند.

- صدرا هم بعد از واگذاری چند سال بلاتکلیف بود.
- صدرا حداقل در پروسه دیگری بود. حدود 25 درصد سهام آن به بانک ملی واگذار شد که حداقل از یک توانمندی مالی برخوردار بود؛ منتهی این صنعت را نمی‏فهمید. کمااینکه پس از واگذاری صدرا به قرارگاه خاتم، وضع شرکت خیلی بهتر شده است. ما هم تلاش داشتیم که شرکت زیر نظر قرارگاه برود؛ اما بدشانسی آوردیم.

- به نظر هم می‏رسد قرارگاه خاتم هم با توجه به مجموعه پروژه‏هایی که در بندر چابهار و شرق کشور دارد؛ به یک مجموعه کشتی‏سازی و صنایع دریایی نیاز داشت.
- متأسفانه نشد. بعد از تغییر سردار قاسمی، فرمانده جدید قرارگاه اعتقادی به این امر نداشت و کار عقیم شد. در حالیکه اگر انجام می‏شد؛ الان طرح احداث کشتی‏سازی توسط سازمان گسترش با مشارکت قرارگاه اجرا می‏شد. به هر صورت، الآن سازمان گسترش حاضر نیست با این بخش خصوصی ناتوان هیچگونه مشارکتی داشته باشد.

- الآن خریدار شرکت چند درص سهام را دارد؟
- 95 درصد به این شخص فروخته شده و 5 در صد هم در اختیار سازمان خصوصی‏سازی است.

- پس سازمان گسترش هیچ ورودی در شرکت ندارد؟
- هیچ. سازمان گسترش اگر تصور می‏کرد این بخش خصوصی اندکی توانمندی دارد، با آن مشارکت می‏کرد.

- الآن این خریدار می‏خواهد با کارخانه چه کند؟
- به تصور خودش برای آن اعتبار مصوب مجلس جیب دوخته است و تصور می‏کند این طرح سالانه 10 میلیارد تومان وارد شرکت می‏کند و او از آن، بهره‏مند می‏شود. به همین دلیل، حاضر نیست شرکت را پس دهد.

- شما که گفتید طرح بلوکه شده.
- این را هم، باز آن بخش خصوصی متوجه نمی‏شود.

- شما درباره این قضیه پیگیری قضایی و حقوقی هم داشته‏اید؟
- من حدود یک هفته قبل گزارش عملکرد سازمان خصوصی‏سازی را به سازمان بازرسی کل کشور فرستادم و شکایت کردم. به دیوان محاسبات شکایت کردیم.  

- و نکته آخر.
- نکته‏ای نیست. فقط می‏خواهم شما این موارد را منعکس کنید تا حداقل چنین بلایی سر ایزوایکو نیاید. ما که خاکستر شدیم.