30 نکته دریایی از سفر به دوبی

شایان ذکر است محققین و علاقه مندان گرامی جهت اطلاعات بیشتر می‏توانند به کتاب توسعه دریا محور، مروری بر صنایع دریایی جهان مراجعه فرمایند.

1- در کشور عزیزمان ایران سه سازمان شامل گمرک، بنادر و دریانوردی و مناطق آزاد تجاری به صورت مستقل و جداگانه هستند؛ ولی در آن کشور این سه سازمان تحت یک مدیریت واحد هستند که از مزایای آن یکپارچگی در ساختار و جلوگیری از بخشی نگری و جزیره‏ای عمل کردن است؛ هر چند که احتمالا این سیستم می‏تواند مضراتی نیز به همراه داشته باشد که جای بررسی بیشتر دارد.

2- مدیر بندر جبل علی به مدت 15 سال است که ثابت مانده و تغییری نداشته؛ در صورتی که بندر شهید رجایی طی مدت مذکور 7 مدیر به خود دیده و متوسط عمر مدیریت بندر شهید رجایی 2.5 سال است. در تجزیه و تحلیل رمز موفقیت سازمان‏ها، مباحث ثبات مدیریت از موضوعات بسیار مهم است.

3- 80 خدمت گمرکی در بنادر دوبی براساس گمرک الکترونیکی (E–Custom) و دولت الکترونیکی انجام می‏پذیرد به نحوی که تجار با ورود به درگاه اینترنتی www.dubaitrade.ae مراحل گمرکی و ترخیص کانتینر را حتی قبل از پهلو گیری کشتی به بندر انجام می‏دهند . از این رو مشاهده می‏شود متوسط زمان ماندگاری کانتینر در بندر جبل علی 3 الی 7 روز و در بندر شهید رجایی قبلا تا 60 روز هم داشته‏ایم و در حال حاضر حدودا 20 روز است.

4- چهار فرودگاه، پشتوانه بندر جبل علی است و مباحث لجستیکی قوی را در آن بندر شاهد هستیم. انتقال کالاها از روش دریایی به روش هوایی طی صرفا 4 ساعت در نوع خود یک رکورد محسوب می‏شود. یکی از آن فرودگاه‏ها، فرودگاه المکتوم دوبی است که ادعای بزرگترین‏هاب مسافری و باری جهان را با خود به یدک می‏کشد و فاز چهارم آن در اواخر سال 2013 به بهره برداری رسید.

5- تعدد مناطق آزاد تجاری در آن کشور و رشدهای زیاد آنها طی سال‏های اخیر می‏طلبد که تحقیقات بیشتری در خصوص علل موفقیت آنها بعمل آمده و نتایج آن در کشورمان حتی الامکان اجرایی شود. لازم به ذکر است؛ بندر جبل علی به همراه منطقه آزاد جبل علی (JAFZA) به میزان 25درصد در تولید ناخالص داخلی (GDP) دوبی نقش دارند. امارات متحده عربی با جمعیت 5 میلیون و سیصد هزار نفری و وسعت 83600 کیلومترمربع که در رده 115 دنیا از لحاظ پهناوری است دارای 15منطقه آزاد تجاری (Free Zone) است که نسبت به وسعت و جمعیت آن، تعداد مناطق آزاد آن قابل ملاحظه بوده و به نحوی تجارت آزاد و آسان را در آن کشور نشان می‏دهد. این کشور براساس گزارش Doing Business 2013 بانک جهانی دارای رتبه 26 در بین 185 کشور جهان از لحاظ سهولت تجارت، مقررات زدایی و ساده بودن پروسه‏های تجاری و رویه‏های بندری و گمرکی است.

6- در دوبی چنانچه شخصی زباله ای را به داخل خور شهر بریزد تا 5000 درهم (معادل 4 میلیون تومان) جریمه می‏شود. مقامات شهرداری آن شهر قصد دارند خور دوبی را در فهرست میراث فرهنگی جهانی (UNESCO) ثبت کنند. لازم به ذکر است فقط در شهر بندرعباس روزانه 17000 مترمکعب فاضلاب وارد دریا .

7- دنیای تجارت (FreeTrade) و بدون دخالت گمرک در صادرات کالاها را می‏توان در کنار خور دوبی به خوبی مشاهده نمود که لنج‏ها در حال بارگیری انواع کالاها بدون گمرک و گارد و فنس و دیوار و ... هستند. هدفی که سازمان جهانی تجارت و کنوانسیون کیوتو سال‏هاست به دنبال آن است که نقش گمرک و موانع تعرفه ای در تجارت آزاد بین کشورها بایستی کاسته و به مرور از بین برود. این ایده در جهان موافقان و مخالفان زیادی دارد و ایران نیز جزو کشورهای عضو ناظر آن سازمان است.

8- خط کشتیرانی UASC (متعلق به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس) بعنوان برترین خط کشتیرانی کانتینری جهان از لحاظ رشد شتابان ظرفیت ناوگان در جهان شناخته شد. اخیرا این خط قراردادی را به مبلغ 2 میلیارد دلار با شرکت کشتی سازی هیوندای کره جنوبی جهت ساخت 5 فروند کشتی کانتینری 18000 TEU و 5 فروند کشتی کانتینری 14000 TEU منعقد نموده که برابر با 60درصد ظرفیت فعلی آن است. این خبر می‏تواند مورد توجه مسئولین محترم شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران (IRISL) قرار گیرد که افتخار دارا بودن برترین خط کشتیرانی خاورمیانه و بیست و دومین خط کشتیرانی کانتینری جهان را دارا هستند. به هرحال واقعیت دنیای امروز ما رقابت شدید است.

9- اخیرا انجمن مشترک دریایی آلمان – امارات متحده عربی در دوبی تشکیل شده که هدف آن ارتقای همکاری دریایی دو کشور است. با توجه به اینکه 90درصد تجارت بین المللی از طریق دریا انجام می‏شود، شایسته است مسئولین اطاق بازرگانی کشورمان نیز کمیته‏های تخصصی دریایی در اطاق‏های بازرگانی با سایر کشورها تشکیل دهند. امیدوارم فراکسیون دریایی مجلس شورای اسلامی کشورمان نیز منسجم تر و کاراتر عمل نموده و مسائل دریایی کشور را پیگیری نماید.

10- به دنبال تشکیل مؤسسه رده بندی Tasneef در امارات متحده عربی با همکاری مؤسسه رده بندی RINA ایتالیا، اخیرا مؤسسه رده بندی اماراتی اعلام کرده که در خاورمیانه رتبه اول را دارا است که این خبر می‏تواند قابل توجه دو مؤسسه رده‏بندی کشورمان به نام‏های ایرانیان و آسیا قرار گیرد. آن کشور از تردد سالانه 50000 فروند شناور در آبهای خلیج فارس و تنگه هرمز نهایت بهره برداری را می‏کنند که یکی از آنها تأمین نیاز آنها به خدمات ایمنی است.

11- از عوامل موفقیت بنادر موضوع دسترسی (Connectivity) به جاده – ریل و فرودگاه‏های مناسب است. در این راستا جاده‏های مواصلاتی بندر جبل علی شامل 6 باند رفت، 6 باند برگشت و نیز یک خط مترو است که از شهر دوبی به بندر جبل علی به طول 30 کیلومتر است . لازم به ذکر است از مهمترین نقاط ضعف بندر شهید رجایی جاده‏های نا مناسب مواصلاتی آن است که کشش و ظرفیت تردد روزانه 8000 خودرو سبک و سنگین را نداشته و ترافیک و تصادف از عواقب آن است. در این راستا، ایران براساس گزارش رقابت پذیری جهانی ( The Global Competitiveness Report 2013 ) در بین 148 کشور رتبه 66 را از لحاظ زیرساخت‏های جاده‏ای داراست.

12- در دوبی انواع شناورها و لنج‏های سنتی با ارائه تورهای دریایی باعث رونق اقتصادی و اشتغالزایی خوبی شده‏اند. براساس مشاهدات میدانی‏ام حدودا 100 فروند لنج و شناور توریستی در خور دوبی مشغول برگزاری تورهای دریایی همراه با صرف شام بصورت سلف سرویس و برنامه‏های نمایشی- تفریحی (نظیر شعبده بازی، موسیقی محلی) برای گردشگران بودند که علاوه بر درآمد200 درهمی به ازای هر نفر، در حدود 50 نفر هم اشتغالزایی برای هر شناور تفریحی وجود دارد. به عبارت دیگر، 5000 نفر اشتغالزایی مستقیم و 15000 نفر هم اشتغالزایی غیرمستقیم.

13- وجود تصاویر متعدد در قالب استند، تابلو و ... بر روی دیوارهای سالن‏های مترو دوبی از دریاها، بنادر، دریانوردی روزگاران قدیم امارات، نشان از اهمیت دریا در اقتصاد آن کشور و تعامل بسیار نزدیک جامعه با دریا دارد. پیشنهاد می‏شود جهت اعتلای فرهنگ دریایی و آشنایی بیشتر جامعه کشورمان با دریاها در ایستگاه‏های مترو کشورمان از تصاویر دریایی استفاده بیشتری شود.

14- در دوبی از موهبت دریا به خوبی بهره گیری شده و به قول معروف از دریا به روشهای مختلف پول در می‏آورند. بعنوان نمونه دیدن منظره گردش نور و موزیک فواره‏های اطراف برج خلیفه از بالکن کافی شاپ طبقه دوم Dubai Mall ، خرید بطری آب معدنی 1 درهمی، 10 درهم برای شما خرج بر می‏دارد. لازم به ذکر است آب حوضچه‏های اطراف این بازار از خلیج فارس تامین می‏شود.

15- با توجه به برگزاری نمایشگاه Expo 2020 در شهر دوبی، بندر جبل علی از هم اکنون (6 سال قبل) در حال برنامه ریزی و اقدامات عملی جهت افزایش ظرفیت‏های خود است به نحوی که بتواند حجم زیاد ورود کالاها و کشتی‏ها را به بنادرش طی 6 ماه برگزاری نمایشگاه جوابگو باشد. لازم به ذکر است از نمایشگاه اکسپوی 2010 شانگهای چین در حدود 80 میلیون نفر از سراسر جهان بازدید نمودند.

16- در بندر جبل علی کل زمان ورود کشنده‏ها به بندر جهت بارگیری کانتینر و سپس خروج از بندر به مدت 30 دقیقه به طول می‏کشد و به طور کلی سرعت عملیات یکی از شاخص‏های مهم و حیاتی برای آن بندر محسوب می‏شود.

17- در دوبی شرکت واحد و اتوبوسرانی آن شهر با اختصاص شناورهایی، خط مسافری بین نقاط مختلف شهر راه اندازی کرده است. این سرویس در شهرهای دریایی اروپایی نیز وجود دارد و شایسته است مسوولین شهرهای ساحلی کشورمان نیز در خصوص اجرایی نمودن این روش حمل و نقل سفرهای داخل شهری بررسی‏های لازم را انجام دهند. از مزایای این روش کاهش ترافیک شهری و نیز کاهش آلودگی‏های محیط زیستی است.

18- در بندر جبل علی سرویس Wi – Fi رایگان ارایه می‏شود که برای پرسنل کشتی‏ها امکان اتصال به اینترنت و تماس با خانواده‏هایشان را فراهم می‏آورد. لازم به ذکر است بر اساس کنوانسیون حقوق دریانوردان MLC)) از بنادر خواسته شده امکانات اینترنتی را در اختیار دریانوردان قرار دهند.

19- ساخت بزرگترین سکوی نفتی جهان در یارد تعمیرات کشتی دوبی ( Dry Docks World) در حال انجام است که ساخت آن در سال 2014 به اتمام و سپس به کشور نروژ انتقال می‏یابد. نکته جالب اینکه در جوار این سایت، اخیرا ادامه ساحل جمیرا ساخته شده و گردشگران از امکانات آن استفاده می‏نمایند. این موضوع نشان از اهمیت و توجه مسوولین آن شرکت کشتی سازی به مسایل محیط زیستی است که در شعار سال 2013 سازمان بین المللی دریانوردی به آن تاکید شده است : توسعه پایدار

20- فعالیت اتوبوس توریستی که علاوه بر تردد در خیابان‏ها روی سطح آب نیز در خور دوبی حرکت می‏کرد و به نام باص العجایب (Wonder Bus) مشهور است مرا به این فکر انداخت که آیا در آینده نزدیک شاهد ساخت خودرو چهارکاره‏ای خواهیم بود که کشتی  و زیردریایی و هواپیما هم باشد؟! شایسته است دانشجویان و مهندسین رشته کشتی‏سازی در خصوص نحوه کارکرد این اتوبوس کشتی تحقیق و نمونه آن را در کشور بسازند.

21 – بنادر امارات متحده عربی به سوی اتوماتیک شدن (Port Automation) گام بر می‏دارند. در این راستا، شرکت زیمنس آلمان در سال 2013 یک دستگاه گنتری کرین بندر جبل علی را به اتوماتیک تبدیل نمود. جالب اینکه اطاق کنترل از راه دور آن در فاصله 15 کیلومتری بوده و ضریب خطای آن نیز فقط 1 سانتی متر است. مسوولان آن بندر قصد دارند چنانچه این گنتری کرین اتوماتیک کارایی خود را به اثبات رساند، ترمینالهای کانتینری طرح‏های توسعه آتی خود را مجهز به گنتری کرین‏های اتوماتیک نمایند. همچنین کلیه 52 دستگاه ترانستینر‏های بندر خلیفه ابوظبی نیز به صورت نیمه اتوماتیک فعالیت می‏نمایند.

22- نمایش نورافشانی به مناسبت سال 2014 دوبی که در کتاب گینس بعنوان بزرگترین آتش بازی جهان ثبت شد، به نحوی اهمیت دریا برای آن کشور را نیز نشان می‏دهد. این آتش بازی در طول 96 کیلومتر سواحل آن شهر و با هزینه 6 میلیون دلار برگزار گردید و آنها سعی نمودند به نحوی ساخت و سازهای دریایی و رونق اقتصادی شهر را به رخ جهانیان بکشانند . شایان ذکر است در سال 2008 نیز مراسم نورافشانی بزرگی به مناسبت افتتاح هتل آتلانتیس در پالم جمیرا برگزار گردید که مورد اعتراض برخی در اقصی نقاط جهان گردید. آنها استدلال می‏نمودند که در شرایط رکود اقتصادی جهانی آن زمان و آمار فقر و بیکاری بالا در دنیا این گونه هزینه‏ها نابجا و ناشایست است.

23- کرایه قایق‏هایی که مردم را از یک سوی خور دوبی به آن سو انتقال می‏دهند و به عبره معروفند طی سالیان متمادی یک درهم ثابت مانه است. به نظر می‏رسد دولت آن کشور سعی می‏نماید با استفاده از اهرم‏های مختلف کرایه آنها را در حد یک درهم ثابت نگاه دارد زیرا آنها هم وسیله حمل ونقل عمومی هستند و هم جاذبه گردشگری شهر.

24- در موزه ملی دوبی مباحث دریا و بنادر و دریانوردی به نحو بارزی به نمایش عموم گذاشته شده بود. جا دارد کشورمان موزه‏های دریایی بیشتری داشته و جامعه با دریا ارتباط بهتری را تجربه نماید.

25- طی بازدید از بندر جداف دوبی که یکی از فعالترین یاردهای تعمیر کشتی خلیج فارس است، چندین فروند شناور ایرانی که در حال تعمیر بود را مشاهده نمودم. طی ملاقاتی که با یکی از مالکان آن شناورها داشتم؛ از وی سوال کردم که چرا شناورت را در ایران تعمیر نکردی؟! وی گفت که دفعه قبل شناورم را در یکی از یاردهای تعمیراتی بندر عباس تعمیر کردم که به مدت 8 ماه به درازا کشید؛ در صورتی که در اینجا صرفا دوهفته و با هزینه کمتر. از عوامل موفقیت بندر جداف وجود شرکت‏ها و فروشگاه‏های متعدد عرضه‏کننده قطعات و تجهیزات فنی کشتی‏ها بود که تماما نمایندگی برندهای معروف جهانی را داشتند.

26- بازدیدم از بازار شلوغ ماهی فروشان دوبی از یک سو باعث خوشحالی ام شد که ماهی و میگوی ایرانی با کیفیت عالی و پرطرفدار است و از سوی دیگر باعث ناراحتی ام که چرا اغلب آنها به صورت قاچاق از ایران به دوبی وارد شده اند که باعث ضربه به اقتصاد و محیط زیست دریایی کشورمان و گرانی ماهی در بازار ایران می‏شود. لذا می‏توان در لیست کالاهای قاچاق ارسالی از ایران به کشورهای حوزه خلیج فارس این اقلام را مشاهده کرد: گازوئیل – ماهی و میگو – گوسفند زنده.

27- هتل زیردریایی دوبی با نام Water Discus  با هزینه بین 350 تا 840 میلیون دلار در حال ساخت است. طراح این هتل آلمانی‏ها و سازنده آن سویسی‏ها هستند. ساخت این هتل تکنولوژی ساخت و ساز در اعماق دریا را می‏طلبد.

28- در طی سفر مقاله یک روزنامه با عنوان Dubai , Dusty Village to Global City (دوبی از یک روستای خاک آلود به یک شهر جهانی) نظرم را به خود جذب کرد و با خود فکر می‏کردم که نقش دریا و بنادر و بطور کلی صنعت دریایی آنان در توسعه اقتصادی به چه میزان بوده؟! کشوری که صرفا 42 سال از عمر سیاسی اش می‏گذرد.

29- منوریل جزیره مصنوعی دوبی (Palm Jmeirah) علاوه بر حمل و نقل عمومی یکی دیگر از جاذبه‏های گردشگری دریایی نیز محسوب می‏شود. این خط در سال 2009 به بهره برداری رسیده و بصورت کاملا اتوماتیک است.

30- شهر دریایی دوبی باعث تمرکز اغلب فعالیت‏های دریایی شده که در آن شاهد فعالیت دانشگاههای دریایی، ساخت و تعمیر کشتی توسط شرکت‏ها، ارایه خدمات مختلف دریایی، مراکز تحقیقاتی دریایی می‏باشیم. بطور کلی ایده Maritime Cityها می‏تواند در کشورما نیز اجرایی شده و اثرات مثبتی به همراه داشته باشد.

* کارشناس ارشد حمل و نقل و مدیریت دریایی