بررسی ابعاد لایحه توسعه منطقه آزاد چابهار / ورود بندر چابهار به گود رقابت منطقه‌ ای

به گزارش مارین نیوز، بندر چابهار‌ به‌صرفه‌ترین بندر ایران است و به‌ عنوان سوپاپ اطمینان بنادر کشور از آن یاد می‌شود؛ بندری که در دهه اخیر به دلیل تغییر و تحولات در آرایش اقتصادی-سیاسی منطقه، نقش خود را در اقتصاد ملی و حتی جهانی غیرقابل‌انکار کرده است.

در یک دهه اخیر به دلیل اتفاقاتی که در خلیج‌ فارس و همچنین تحولاتی که در حوزه قیمت تمام‌ شده و هزینه‌های حمل‌ و نقل اتفاق افتاده، آرایش اقتصادی-سیاسی منطقه در حال تغییر است. بخش عمده فعالیت‌های اقتصادی تولیدی از حوزه خلیج‌فارس در حال جابه‌جایی به دریای عمان هستند چرا که دریای عمان و بنادر اطراف آن، به‌ ویژه چابهار بهترین و مطمئن‌ترین مسیر برای پیوند دادن 2 بازار مهم شامل بازارهای شرق اروپا، قفقاز و آسیای میانه با 800 میلیون نفر جمعیت و بازارهای نوظهور و در حال جهش حوزه اقیانوس هند با 2 میلیارد نفر جمعیت است.

ایران نیز از سال‌ها پیش خود را برای این نقل و انتقالات آماده کرده و توسعه سواحل به مرکزیت چابهار را در دستور کار قرار داده‌ است؛ ویژگی‌های جغرافیایی و ژوپلوتیکی چابهار موجب شده صنایع بزرگ و مادری در منطقه آزاد آن شکل بگیرد.

در سال‌های اخیر همه‌ نگاه‌ها برای تولید، توسعه و جذب کالا به بندر و منطقه آزاد چابهار معطوف شده، بندر و منطقه‌ای که بندر آن باوجود اهمیتش به دلیل اعمال عوارض و هزینه‌های اضافی از دور رقابت خارج است و منطقه آزادی که تنها منطقه آزاد در ایران و حتی در جهان است که مرز دریایی، هوایی و زمینی ندارد و از رسیدن به مأموریت‌های اقتصادی خود به‌خاطر نداشتن مرز درمانده است.

بنا به همین ضعف‌ها و صدالبته اهمیت‌ها در چابهار بود که در 2 سال گذشته لایحه توسعه منطقه آزاد چابهار در دستور کار قرار گرفت؛ لایحه‌ای که هر چند همزمان با لایحه‌های ایجاد مناطق آزاد جدید مطرح‌ شده ولی به دلیل اهمیت و حساسیت آن برای تصویبش اتفاق‌ نظر هم در دولت و هم مجلس وجود دارد.

نماینده مردم زابل در مجلس شورای اسلامی درباره پیوستن بنادر "شهید بهشتی و شهید کلانتری" به منطقه آزاد چابهار، می‌گوید: الحاق بنادر شهید بهشتی و کلانتری را باید به فال نیک گرفت. معتقدم الحاق بنادر یاد شده به منطقه آزاد چابهار موجب کم شدن فاصله بین بنادر و منطقه آزاد می‌شود.

احمدعلی کیخا می‌افزاید: فعالیت سازمان بنادر و دریانوردی طی چند سال گذشته در توسعه و پیشرفت بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری بر کسی پوشیده نیست و هرساله شاهد رشد و پیشرفت این 2 بندر هستیم. امیدواریم در ادامه مسیر نیز سازمان بنادر و دریانوردی با سرعت بیشتری در جهت توسعه بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری گام بردارد.

لایحه توسعه منطقه آزاد چابهار که قرار است محدود 14 هزار هکتاری منطقه آزاد چابهار را 53 هزار هکتار افزایش دهد و با الحاق بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری و شهر چابهار به منطقه آزاد به 67 هزار هکتار برسد و برای اولین بار منطقه آزاد چابهار را مرزدار کند و بندر چابهار را به‌صرفه و رقابتی، هفته پیش در دولت نهایی شد تا به مجلس برود.

مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان می‌گوید: بندر چابهار با آنکه به دلیل موقعیتش بندری به‌صرفه است اما به دلیل عوارض و مالیات‌ها زیاد مورد توجه صاحبان کالا نیست؛ تمرکز ما روی ایجاد معافیت‌هایی است که از قبل تسری قوانین منطقه آزاد چابهار به بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری است تا بندر را رقابتی کنیم.

بهروز آقایی می‌افزاید: ما بیشتر دنبال جذب صاحب کالا و ایجاد مزیت رقابتی در چابهار هستیم؛ بندر چابهار زمانی در حالت عادلانه رقابت با بنادر دیگر قرار می‌گیرد که معافیت‌های مناطق آزاد در آن اعمال شود چرا که هم‌اکنون بندر چابهار از دور رقابت خارج است و صاحبان کالا مسیر چابهار را هر چند کوتاه و مطمئن برای ترانزیت، ترانشیپ، صادرات و واردات ترجیح نمی‌دهند.

مدیرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار نیز اخیراً در گفت‌وگو با یکی از رسانه‌ها گفته: مقوله کاهش قیمت تمام‌ شده کالا برای تولیدکنندگان مسئله بسیار مهمی است که باید به آن توجه داشت. تولیدکنندگانی که در مناطق آزاد فعالیت می‌کنند پیش از الحاق با هزینه 2 برابری در بخش تخلیه و بارگیری و تشریفات گمرکی مواجه بودند و بعضاً برخی تولیدکنندگان در منطقه آزاد چابهار محصولات خود را از طریق بندرعباس صادر می‌کردند، چرا که برای آن‌ها تفاوتی بین بندر شهید بهشتی در 2 کیلومتری آن‌ها و بندرعباس در 700 کیلومتری آن‌ها وجود نداشت و حتی به دلیل ترافیک کالا و وجود خط کشتیرانی در بندرعباس ترجیح می‌دادند محصول خود را از طریق این بندر صادر کنند.

عبدالرحیم کردی می‌افزاید: به لحاظ مدیریت و حاکمیت 2 بندر شهید بهشتی و شهید کلانتری در اختیار سازمان بنادر و دریانوردی هستند و مهمترین مأموریت سازمان بنادر و دریانوردی و سازمان منطقه آزاد؛ جذب و ماندگاری سرمایه‌گذار، تسهیل‌گری در امر تولید و تجارت و نیز افزایش حجم ترافیک کالا و کشتی است و سازمان مناطقِ آزاد و سازمان بنادر و دریانوردی در یک مسیر خدمت می‌کنند.

مدیرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار می‌گوید: منطقه آزاد چابهار با تمرکز بر رقابتی کردن بندر، مرزدار کردن منطقه و همچنین مسائل زیست‌محیطی و پراکندگی صنایع توسعه می‌یابد.

کردی می‌افزاید: در این لایحه که وسعت منطقه آزاد چابهار از 14 هزار هکتار به 67 هزار هکتار می‌رسد علاوه‌ بر الحاق بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری، شهر چابهار، شهر جدید تیس و همچنین یک نقطه منفصل 5 هزار هکتاری در مرز ریمدان با پاکستان نیز به منطقه آزاد چابهار ملحق می‌‌شود؛ در این صورت هم منطقه آزاد چابهار مرزدار می‌شود، هم بندر رقابتی و هم شهر چابهار به منطقه می‌پیوندد و به توسعه شاخص‌های زندگی در آن کمک می‌کند.

مدیرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار بابیان این‌که یکی از تأکیدات ما برای توسعه منطقه آزاد، مسائل زیست‌محیطی است، می‌افزاید: استقرار صنایع بالادستی و پایین‌دستی فولاد و پتروشیمی آن‌ هم با ظرفیت 30 میلیون تن در سالی که در افق پیش‌بینی‌ شده در یکی از پیکره‌های کوچک یک محدوده 14 هزار هکتاری از نظر مسائل زیست‌محیطی نمی‌گنجد.

وی تصریح می‌کند: همین حالا به‌ خاطر تمرکز و عدم پراکندگی صنایع، گرفتن مجوزهای زیست‌محیطی برای پتروشیمی ما مشکل‌دار شده چراکه بدون در نظر گرفتن محدودیت‌های زیست‌محیطی افق تولید محصولات پتروشیمی در شهرک پتروشیمی چابهار در سال 1404 بیش از 21 میلیون تن خواهد بود و این در حالیست که با نظر گرفتن محدودیت‌های زیست‌محیطی افق تولید محصولات این شهرک تنها 7 میلیون تن خواهد بود.

کردی با بیان اینکه عمده دلیل مخالف محیط‌زیست تمرکز صنایع بزرگ در یک نقطه معین و آلودگی‌های زیست‌محیطی است، می‌افزاید: بسیاری از واحدهای بالادستی و پایین‌دستی پتروشیمی همچنان درگیر اخذ مجوزهای زیست‌محیطی هستند؛ بیشتر از همه در بحث فولاد و پتروشیمی که هم آلایندگی هوا را به دنبال داشته و هم اینکه نیازمند حجم زیادی آب است که باید از دریا برداشت شود و دوباره به دریا برگردد، نگرانی‌های فراوانی وجود دارد چرا که در تعریف اولیه پیش‌بینی‌ شده بود این آب از داخل خلیج چابهار برداشت شود که حتماً تبعات و اثرات زیست‌محیطی بسیاری خواهد داشت.

مدیرعامل سازمان منطقه آزاد چابهار تأکید می‌کند: از طرفی وقتی صنایع خیلی فشرده در کنار هم مستقر شوند اگر حتی یک صنعت به‌ تنهایی خیلی آلاینده نباشد آثار تجمعی تعدادی از این صنایع مشابه که آلایندگی بالایی دارند در کنار یکدیگر به‌ طور قطع اثرات تجمعی خیلی زیادی در محیط‌زیست به همراه دارد.

کردی اما توسعه منطقه آزاد را در قالب یک‌ فازبندی بیان می‌کند و می‌گوید: فعلاً در مرحله اول پس از تصویب لایحه کلی در مجلس با توجه به شرایط و حساسیت‌های جذب بار و کالا، تسری قوانین منطقه آزاد به بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری در دستور کار قرار گرفته است و سپس در مراحل بعد به‌ مراتب شهر چابهار به منطقه ملحق می‌شود.

این فازبندی انتقاد مدیران شهری و شهرنشینان چابهاری را برانگیخته است؛ شهردار چابهار با بیان این‌که حق شهر چابهار است که ابتدا به منطقه آزاد ملحق شود، می‌گوید: در لایحه توسعه منطقه آزاد، الحاق شهر چابهار به منطقه فازبندی شده و در فازهای 3 و 4 است که مورد قبول ما نیست.

یونس حقانی می‌افزاید: چابهار در حالی در مرکز توجهات برای توسعه مکران است که پایین‌ترین شاخص‌های زندگی را گاهاً در کشور دارد؛ از جمعیت 112 هزار نفری شهر چابهار، 56 هزار نفر در سکونتگاه‌های غیررسمی حاشیه شهر زندگی می‌کنند؛ چابهار بالاترین و سریع‌ترین نرخ رشد جمعیت حاشیه‌نشینی در کشور به نسبت جمعیتش را دارد، حاشیه‌نشینان فاقد شبکه آب هستند و آب‌ بقیه هم‌سال‌هاست جیره‌بندی است و گاها برخی محله‌ها مدت‌ها آب ندارند.

وی تصریح می‌کند: توسعه نامتوازن در چابهار بیداد می‌کند، منطقه آزاد چابهار در حالی با جمعیتی حدوداً 4 هزارنفری با بودجه سالانه 600 میلیارد تومانی اداره می‌شود که شهر چابهار با 112 هزار نفر جمعیت با بودجه تخصیص‌یافته 26 میلیارد تومانی در سال اداره می‌شود؛ ما شهر را با سرانه 300 هزار تومان برای هر نفر می‌چرخانیم.

شهردار چابهار اضافه می‌کند: بودجه‌ای که به شهر چابهار تخصیص داده می‌شود عملاً صرف خدمات شهری و احیاناً حقوق پرسنل و کارکنان می‌شود و برای ما اعتباری برای توسعه نمی‌ماند؛ ازنظر عوارض هم به دلیل آنکه شهر چابهار را عمدتاً حاشیه‌نشینان و قشر کم‌برخوردار تشکیل می‌دهند، ما عملاً از آن‌ها عوارضی دریافت نمی‌کنیم، درواقع از تنها 20 درصد مردم عوارض می‌گیرم و به‌کل جمعیت شهر و 80 درصد قشر کم‌برخوردار خدمات می‌دهیم؛ قاعدتاً با این وضع، پولی برای ما برای رشد و توسعه نمی‌ماند.

وی می‌گوید: بارها از ما انتقاد می‌شود که چرا باوجود داشتن بندری به اهمیت چابهار شما برای توسعه فضاهای شهری و احیاناً گردشگری سرمایه‌گذار جذب نمی‌کنید؛ پاسخ این است که اصلاً سرمایه‌گذاری باوجود معافیت‌ها و مشوق‌های منطقه آزاد به شهر نمی‌آید که ما سرمایه‌گذار جذب کنیم، مایل هستیم به‌شدت هم هستیم ولی تاکنون سرمایه‌گذاری مراجعه نکرده است.

حقانی تأکید می‌کند: خیلی از سرمایه‌گذارانی که در شهر قبلاً آمده‌اند و اقدام به سرمایه‌گذاری کردند، هم‌اکنون اظهار پشیمانی می‌کنند، ما برای نگه‌داشتن این سرمایه‌گذاران و احیا جذب سرمایه‌گذاران بیشتر اعلام کردیم تا آخر از آن‌ها حمایت می‌کنیم و علاوه‌بر آنکه از آن‌ها عوارض نمی‌گیریم، برای گرفتن تسهیلات هم بهشان کمک می‌کنیم، اما سرمایه گذران با درک به این موضوع که چابهار مستعد سرمایه‌گذاری در گردشگری و توسعه زیرساخت‌ است همگی در منطقه آزاد سرمایه‌گذاری می‌کنند.

وی خاطرنشان می‌کند: اگر قرار باشد شهر چابهار هزینه‌های منطقه آزاد را بدهد و بار آن ‌‌را بر دوش بکشد حق شهر چابهار است که در مراحل اول به منطقه آزاد ملحق شود و فازبندی برای ما مورد قبول نیست.

عبدالغفور ایران ژاد نماینده مردم چابهار در مجلس نیز پیش‌تر گفته بود: طرح الحاق کامل شهر چابهار و قسمتی از محدوده ورودی از طرف شهرستان‌های سرباز و کنارک به منطقه آزاد پیشنهاد شده که تحقق این امر می‌تواند بسیاری از مشکلات پیش رو را مرتفع کند، این‌ها همه باید یکجا ملحق شوند و فازبندی موردقبول نیست.

رئیس شورای اسلامی شهرستان چابهار نیز می‌گوید: ما توسعه منطقه آزاد چابهار را میان جامعه نخبگان شهرستان بردیم و مشاوره گرفتیم؛ اینکه صرفاً بنادر شهید بهشتی و شهید کلانتری ملحق شوند و شهر را از شریان بندر منقطع کنند قاعدتاً مورد خواست مردم نیست.

معین‌الدین سعیدی می‌افزاید: در شرایط فعلی این اجماع کلی میان بخش بزرگی از نخبگان اجتماعی، اعضای شوراها و کنشگران اجتماعی وجود دارد که محدوده شهر چابهار به‌اضافه نوار ساحلی تا مرز ریمدان، در واقع کل شهرستان چابهار برود زیرمجموعه سازمان منطقه آزاد چابهار که کل شهر مورد نظر سازمان نیست اما شهر و نقطه‌های منقطع مرز ریمدان و بخشی از نوار ساحلی مورد نظر است.

هر چه باشد، در توسعه منطقه آزاد چابهار به خاطر ویژگی‌ها و حساسیت‌های چابهار میان دولتیان، مجلسیان و محلیان اجماع نظر وجود دارد، اما اختلاف در فازبندی توسعه است که باید حل شود.