چرخش تحول آفرین به سمت توسعه دریامحور

به گزارش مارین نیوز، پس از سالها کم توجهی به دریا این موهبت الهی، خوشبختانه دولت سیزدهم حمایت موضوع توسعه دریا محور را در برنامه های خود اعلام کرده است و تمامی دست اندرکاران دریایی امیدوارند در آینده نزدیک تحولی چشمگیر در این حوزه ایجاد شود. توسعه بنادر و آماده سازی زیرساختهای لازم، توسعه صنایع مختلف دریایی مثل شیلات، گردشگری، کشتی سازی و ... نشان می دهد که صنایع دریایی چقدر گسترده و غیر متمرکز است و نقش مهمی می تواند در اشتغالزایی داشته باشد. در این راستا و با توجه به اهمیت موضوع با آقای حسن بیک محمدلو، دکتری آینده پژوهی و رئیس کمیته تخصصی حمل و نقل و توسعه دریامحور مجمع تشخیص مصلحت نظام گفتگویی تفصیلی انجام داده ایم که در ادامه می خوانید:  

در کشور ما برنامه های پیشرفت و توسعه متعددی چه قبل و چه بعد از انقلاب اسلامی ایران پیگیری شده که ماهیت کلی این برنامه ها برای رشد اقتصادی بوده است. خصوصا بعد از انقلاب هدف گذاری های خوبی مثل رشد 8 درصدی در برنامه ششم صورت پذیرفته است. اما آنچه در واقعیت میدانی و عملیاتی پیگیری شده است نشان از عدم استفاده خوب از ظرفیت های کشور می باشد. منظور از ظرفیت ها، ظرفیت های مادی و غیر مادی است. در ظرفیت های غیر مادی طبیعتا نکته مشخص و ممتاز، حوزه منابع انسانی است که با اینکه ما نخبگان و دانشمندان خوبی داریم و از مواهب الهی در این زمینه استعداد های ذاتی بشری بهره مندیم اما در توانمندساری در این بخش عقب ماندگی های جدی وجود دارد. 

در خصوص ظرفیت های مادی هم همینطور، برای مثال توسعه معادن، دسترسی به بازارهای منطقه ای، واقع شدن در نقطه استراتژیک جهانی و ...، ظرفیت های مادی استفاده نشده است. یکی دیگر از ظرفیت های مادی مهم که از آن استفاده درستی نشده حوزه دریا است. مقام معظم رهبری هم در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی، آنجا که دارند ظرفیت های مادی استفاده نشده را برمیشمارند، اشاره دارند: سواحل دریایی طولانی از ظرفیت هایی بوده که استفاده نشده است.

در ادوار مختلف استقرار صنایع و جمعیت بر خلاف متدهای پیشرفت و توسعه در کشورهایی که مثل ما هستند، جانب تمایل به سمت مرکز داشته است. وقتی شما شاخص های بین المللی استقرار صنایع و جمعیت را می بینید، حدود 80 درصد از کلان شهرهای پرجمعیت در کنار آبها هستند. 90% تجارت جهانی از طریق دریاها صورت می پذیرد، پایتخت ها غالبا در کنار دریاها واقع شدند و ... . 

بنابراین تا زمانیکه دیدگاه و نظر برنامه ریزان، سیاست گذاران و مجریان کشور، دریا نقطه تحولی نباشد، این مسئله را حل نمی کند. در واقع این چرخش باید در ذهن متفکرین ایجاد شود. اگر این چرخش درست شود موضوع از مبنا حل می شود. 

حضرت آقا در دوره اخیر اعضای مجمع، هم دستور داده اند تا برای توسعه دریا محور سیاست های کلی تدوین شود، یعنی این رویکرد را ایشان دارند و از قبل هم بارها به این نکته اشاره کرده اند که دریا ظرفیتی راهبردی است که کشور باید از آن استفاده بکند. 

در اسناد بالادستی بندهایی از توجه به دریا در برخی سیاست های کلی داریم. در سیاست های کلی جمعیت یک بند اشاره به استقرار جمعیت در سواحل دارد، سیاست های کلی آمایش سرزمین توجه به سواحل و دریا نموده است و در سیاست های کلی برنامه ششم توسعه سه بند را به خود اختصاص داده است. اما این ها کفایت موضوع را کرده است؟ حتی اسنادی دیگری هم تلاش شده در سطح دولت و مجلس تدوین شود. در سطح دولت تشکیل شورای توسعه سواحل مکران و اسناد آمایشی آن سواحل، از کارهایی است که انجام شده است. دبیرخانه شورای توسعه سواحل مکران بعد از دستور مقام معظم رهبری در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح تشکیل شد، اما بعد از آن دبیرخانه به معاونت اول ریاست جمهوری انتقال پیدا می کند، و نهایتا دبیرخانه به وزارت راه و شهرسازی انتقال پیدا می کند. یعنی کاملا بخشی بوده و در دوسال گذشته این شورا یک جلسه داشته درحالیکه این شورا بیش از 80 پروژه تعریف شده و در حال پیگیری دارد. 

از دیگر مواردی که در اسناد بالادستی موضوع اقتصاد دریایی اشاره شده است، ماده 68 قانون احکام دائمی توسعه کشور که مصوبه سال 95 است که برای توسعه سواحل مکران می باشد، دولت مکلف شده سازمانی را برای توسعه سواحل مکران تشکیل دهد. بهمن 95 که این قانون مصوب شد، قرار بود دولت در 4 ماه اساسنامه آن را در کمیسون های خود تصویب نماید و به مجلس دهد اما تاکنون این اتفاق نیافتاده است. یعنی دولت به عنوان قوه مجریه نتوانسته جمع بندی داشته باشد که در مورد دریا هم در محتوا و هم در ساختار چه کاری می خواهد انجام دهد. ساختار یعنی امر دریا را چه تشکیلاتی پشتیبانی می کنند و در محتوا هم چه موضوعاتی را می خواهند پیگیری نمایند. 

بنابراین اسناد بالادستی دورنماهای خوبی را ترسیم نمودند اما نکته ای که وجود دارد این است که اول این اسناد باید به قوانین یا برنامه اقدام مشخص تبدیل می شدند. دوم اینکه مسئله رویکرد دریایی داشتن حل می شد و سوم اینکه ما سواحل را باید در یک مجموعه ببینیم. آنچه در دولت پیگیری شده است صرفا مربوط به شرق استان هرمزگان و سواحل سیستان و بلوچستان معروف به مکران است. وقتی می خواهیم در مورد دریا صحبت کنیم باید در مورد سواحل کل کشور به بحث و بررسی بشینیم. 

فرایندی که در مجمع طی می شود و موظف به انجام آن هستیم، استفاده از تمام ظرفیت ها و نظرات است. سند توسعه دریا محور که امر بخشی نیست یعنی هم موضوعات فرهنگی و اجتماعی است هم به موضوعات اقتصادی، فناوری و صنایع مرتبط است و هم حوزه های مربوط به دفاعی و نظامی. در بخش های مختلف از ظرفیت های کشور چه در حوزه دستگاه ها و سازمان های متولی چه در بخش خصوصی و چه ظرفیت های دانشگاهی کسب نظر کردیم. 

پس از ابلاغ مقام معظم رهبری به سه قوا، روال این است که روسای سه قوه متناسب حوزه فعالیت و ارتباطشان با بند های سیاست، برنامه های خود را برای اجرا اعلام نمایند. 

جناب آقای دکتر رییسی یکی از محور های برنامه تحول دولت را توجه به اقتصاد دریا اعلام کرده اند. این جای تشکر دارد. این همان نگاه رویکردی است. رویکرد دولت این است که به این بخش توجه بکند. خصوصا اگر بخواهیم شاخصی هم اعلام کنیم اقتصاد دریایی ما سهمش از تولید ناخالص ملی حدودا 2% است. نکته ای که وجود دارد باید دولت به سرعت، ساز و کار توجه به بخش دریا را هم طراحی بکند. و سازمان هایی که درگیر این موضوع هستند در یک تقسیم کار ملی به کار گرفته شوند.

در مرحله بعد می شود با طراحی ساختارهای جدید به این بخش بطور ویژه نگاه کرد.

در حوزه اسناد آمایش سرزمین علاوه بر اسناد آمایش استانها، سند توسعه سواحل مکران نیز مصوب شده است و علاوه بر اینها سند ملی آمایش نیز ابلاغ شده که به نظر می رسد می توانست ظرفیت های دریایی کشور را بعنوان پیشران پیشرفت معرفی کند که اینطور نیست. 

تلاش داریم چرخش تحول آفرین به نوعی ایجاد بشود. فکر می کنم کشور به این نکته راهبردی رسیده که باید نگاه دریا محور داشته باشیم. هم در ارکان سطوح عالی کشور این اتفاق افتاده و هم در پایین دست، اما باز هم نیاز به فرهنگ سازی می باشد. طبیعتا باید ظرفیت مردم در این زمینه بارور شود. یعنی شما وقتی می خواهید که یک کار را توسعه بدهید یا پیشرفت بکنید یک سری زیرساختها را باید حاکمیت یا دولت تامین کند. البته با پول دولت توسعه دریا محور اتفاق نمی افتد. اینکه بنشینیم تمام نسخه ها را برای دولت بنویسیم درست نیست. باید از ظرفیتهای مردم هم بهره مند شد. یعنی باید سازوکارهایی طراحی کنیم که در امر مرتبط با دریا مردم هم مشارکت کنند، حالا این بحث روشهای مختلفی دارد. می توانیم سازمان های مردمی را ترغیب به سرمایه گذاری نماییم و مشوقهایی هم در نظر بگیریم که البته از قبل مشوقهایی بوده است. به عنوان مثال قانون توسعه محور شرق را داریم که مشوقهایی می دهد به کارهای که در شرق کشور انجام می شود، اما کافی نیست. 

انجمن مهندسی دریایی ایران می تواند زمینه هایی را برای دانشجویانی که مرتبط به رشته هایی دریایی هستند فراهم کند تا ترغیب شوند همه به سمت این موضوع پیش بروند. موضوع دیگر این است که ما نگاه هایمان به دریا صرفا سخت نباشد یعنی باید از فناوری های نرم نیز در حوزه دریا بهره مند شویم. مفاهیمی مثل مدیریت دریایی، اقتصاد دریا، توسعه دریا محور و ... مفاهیمی هستند که سال های متمادی در کشور ما کار نشده است. و یا نبود شاخص های کیفی و ترکیبی در این زمینه، شما چند تا پایان نامه و رساله دکتری می بیند که مثلاً در این زمینه کارکرده باشد. 

من فکر می کنم که یک وظیفه بسیار بزرگی همه داریم که ذهن مردم را خصوصا با ابزارهای اطلاع رسانی مثل نشریه و سایت شما نسبت به ظرفیتهای عظیم دریایی دقیق روشن کنیم. وقتی مردم هم در قشرهای مختلف نسبت به موضوعی اغنا میشوند این موضوع تبدیل به مطالبه می شود و از دولت، مجلس و حاکمیت می خواهند که موضوع پیگیری شود. در امر گفتمان سازی ظرفیتهای مادی کشور که دریا یکی از مهمترین ها است، کوتاهی کردیم. هم باید تولید محتوای خوب صورت بپذیرد هم با ابزارهای خوبی به دست مردم برسد. دانش آموز و دانشجویان ما باید بداند که دریا چیست و چه ظرفیتی دارد، دریا باید برای تمام اقشار جامعه دغدغه شود. در این صورت تمایل زیاد می شود و از مجلس و دولت می خواهند به سمت دریا بروند. این نکته اساسی این است که کشورهای که دارای دریا هستند بیش از 40% تولید ناخالص داخلی کشورشان از بخش دریا تامین می کنند این عدد در کشور ما 2 درصد است. و یا میانگین مصرف آبزی در کشور ما نزدیک به 13 کیلو است که معدل جهانی بالای 20 کیلو می باشد و کشورهای دریایی که مثل ما ساحل دارند بالای 30 کیلو است. این فاصله زیادی است.

نقطه محوری صبحتهای من، چرخش تحول آفرین به سمت دریا است که باید در ذهن مردم و سیاست گذاران ایجاد شود. سیاست گذاران با ابلاغ اسناد بالادستی و آماده سازی تصویب قوانین پشتیبانی کننده، باید زمینه جلب ظرفیت های برای توسعه دریامحور در کشور را فراهم بیاورند.