بهره‌گیری هوشمندانه از فناوری‌های دیجیتال در صنایع دریایی: نگاهی بومی به آینده هوش مصنوعی

به گزارش مارین نیوز، به بهانه نخستین همایش هوش مصنوعی در صنایع دریایی که در دانشگاه صنعتی شریف برگزار شد، گفتگویی تخصصی با دکتر شهراد کوکبی، عضو هیئت‌مدیره انجمن مهندسی دریایی ایران، انجام داده‌ایم. وی در این مصاحبه به تأثیر هوش مصنوعی در صنایع دریایی، تفاوت صنعت ۴.۰ و ۵.۰، و جایگاه انسان در فرآیندهای هوشمندسازی پرداخته است. مشروح گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.

• برگزاری نخستین همایش هوش مصنوعی در صنایع دریایی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

توجه به هوش مصنوعی در صنایع دریایی یک ضرورت است؛ به‌ویژه برای افزایش بهره‌وری انرژی کشتی‌ها و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای از طریق هوشمندسازی سیستم‌ها. در این همایش نیز برای نمونه، موضوع تعمیرات پیش‌بینی‌شونده کشتی‌ها مورد توجه قرار گرفت. با در نظر گرفتن برخی ملاحظات، بنده برگزاری این همایش را مفید ارزیابی می‌کنم.

• این ملاحظات کدامند؟ لطفاً توضیح دهید.

به نظر من، پیش از ورود به کاربردهای هوش مصنوعی، بهتر است به خاستگاه این مفهوم توجه شود. بررسی ها و تحقیقات انجمن مهندسی دریایی ایران نشان می دهد، هوش مصنوعی در قالب صنعت ۴.۰، نخستین‌بار در سال ۲۰۱۱ در نمایشگاه هانوفر توسط وزارت تحقیقات آلمان مطرح شد؛ با هدف کاهش نیروی انسانی از طریق هوشمندسازی فعالیت‌های تولیدی. سپس شرکت‌هایی مانند زیمنس و آئودی آن را توسعه دادند، و در سال ۲۰۱۴، دویچه بانک آلمان را به‌عنوان کشور پیشرو در هوشمندسازی کارخانه‌ها معرفی کرد. این روند که به‌عنوان «صنعت ۴.۰» یا چهارمین انقلاب صنعتی شناخته می‌شود، بعدها به صنایع دریایی نیز وارد شد.

• در واقع صنعت ۴.۰ با هدف جایگزینی انسان توسط هوش مصنوعی توسعه یافت. آیا در این مسیر موفق بوده است؟

خیر، نه‌تنها موفق نبوده، بلکه در سال ۲۰۲۱ اتحادیه اروپا با انتشار راهبردی تحت عنوان «صنعت ۵.۰» به‌طور رسمی اعلام کرد که باید فناوری‌های دیجیتال در خدمت انسان قرار گیرند. این تغییر رویکرد نشان می‌دهد که تجربه کشورهای پیشرفته ثابت کرده است هوش مصنوعی بدون مشارکت انسانی، در بهینه‌سازی فرآیندها چندان موفق عمل نمی‌کند. امروز بحث از توانمندسازی انسان از طریق فناوری مطرح است، نه حذف او.

• آیا در همایش به این موضوع اشاره شد؟

بله، در بخش‌هایی از همایش، به‌ویژه در سخنرانی افتتاحیه، به این نکته اشاره شد که قبل از هوشمندسازی، باید فرآیندها اصلاح شوند. این موضوع به‌درستی نشان می‌دهد که هوش مصنوعی نمی‌تواند جایگزین تفکر و تشخیص انسانی باشد، بلکه نیازمند فرآیندهای دقیق و هدفمند است. اگر یک فرآیند اشتباه طراحی شده باشد، هوش مصنوعی همان اشتباه را با سرعت و مقیاس بسیار بالاتری تکرار خواهد کرد. با این حال، فضای کلی همایش همچنان تا حدی تحت تأثیر نگاه صنعت ۴.۰ بود، بدون اینکه به ضعف‌های اثبات‌شده این رویکرد در سطح بین‌المللی توجه کافی شود.

اخبار مرتبط (رئیس انجمن هوش مصنوعی ایران: هوش مصنوعی بدون هوشمندی فرایند معنا ندارد)

• آیا پژوهش‌های علمی این رویکرد جدید را تأیید می‌کنند؟

بله، برای مثال، طرح «هوش مصنوعی قابل توضیح» (Explainable AI) در حوزه دریانوردی که توسط دانشگاه متروپولیتن اوساکا ژاپن اجرا شده، نشان می‌دهد که هوش مصنوعی نه به‌عنوان حاکم، بلکه به‌عنوان یک مشاور هوشمند می‌تواند ایمنی دریایی را متحول کند. 
کلید موفقیت در طراحی چنین سیستم‌هایی، واگذاری تصمیم‌گیری نهایی به انسان، بیان شفاف دلایل و محدودیت‌ها، و جلوگیری از تبدیل انسان به یک ناظر منفعل است. هوش مصنوعی باید «چراغ راهنما» باشد، نه «عامل اجرایی با تمام اختیارات» و نه «سامانه‌های خودمختار در دریا».

اخبار مرتبط (هوش مصنوعی توضیح دهنده، پژوهش جدید دانشگاه اوساکا ژاپن)

• در پایان، جمع‌بندی شما چیست؟

برگزاری نخستین همایش هوش مصنوعی در صنایع دریایی اقدامی مبارک است، به‌ویژه با این رویکرد که در مواجهه با فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، ما نیازمند نگاهی هوشمندانه و بومی هستیم. مسیر توسعه پایدار صنعت دریایی، نه از طریق پذیرش بی‌چون‌وچرا یا شتاب‌زده مفاهیم صنعت ۴.۰، بلکه از طریق فهم عمیق نیازها، بازمهندسی فرآیندها، و سپس بهره‌گیری هوشمندانه از ابزارهای دیجیتال می‌گذرد.

مارین نیوز در ادامه این گفتگو، اینفوگرافی انواع کارگران هوشمند را معرفی می‌ کند که به‌عنوان نمونه‌ای از رویکرد صنعت ۵.۰، با تأکید ویژه بر انسان‌محوری، در سند رسمی 2021 اتحادیه اروپا منتشر شده است. این تصویر، اپراتورهای مختلفی مانند اپراتور با قدرت فوق‌العاده، اپراتور تقویت‌شده، اپراتور مجازی، اپراتور سلامت محور، اپراتور هوشمند، اپراتور همکار، اپراتور اجتماعی و اپراتور تحلیلی را معرفی می‌کند و بر نقش کلیدی انسان در فرآیندهای هوشمندسازی تأکید دارد.

برای مشاهده و دریافت این سند کلیک نمایید.