پیدا و پنهان طرح جمع‌ آوری گازهای همراه در ایران

مارین نیوز- ایران از لحاظ سوزاندن گازهای همراه یا همان گازهای مشعل در جایگاه سوم جهان قرار دارد. در رده‌ های دوم و سوم این رتبه‌بندی هم به ترتیب روسیه و نیجریه قرار دارند. این آمار نشانگر سوختن سرمایه عظیمی است که روزانه از کف کشور می‌ رود. سوختن گازهای همراه نفت افزونبر عدم‌ النفعی که به دنبال دارد، آلودگی‌ های زیست‌ محیطی فراگیری را هم ایجاد می‌ کند که در بررسی آن، هزینه‌ های غیر مستقیم درمانی و زیست محیطی را هم به اقتصاد کشور تحمیل می‌ کند.

بر ‌اساس داده‌های ترازنامه هیدروکربوری کشور در سال ١٣٩١، در بازه زمانی سال‌ های ١٣٨٦ تا پایان ١٣٩١ نزدیک به ٨١ میلیارد متر‌مکعب گاز تولیدی از میدان‌ های نفتی ایران دود شده است.

اما این همه ماجرا نیست؛ پراکنده شدن گازهای حاصل از سوختن گازهای همراه نفت در مشعل، ضمن آلودگی کردن محیط زیست، برای انسان هم بیماری‌ زا و سرطان‌ زا است و سالانه هزینه‌ های هنگفتی را بر بخش بهداشت و درمان کشور تحمیل می‌ کند.

در سال‌ های اخیر مسئله آلودگی هوای کلان‌شهرها از معضلات بزرگ کشور بوده است. با توجه به اینکه اﺣﺘﺮاق در مشعل ﺑﺎ ﺑﺎزده ﺑﺴﯿﺎر ﭘﺎﯾﯿﻦ و ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻧﺎﻗﺺ انجام می‌شود، ﻣﻘﺎدﯾﺮ چشمگیری مونوکسید کربن، هیدروکربن‌های ﻧﺴـﻮﺧﺘﻪ و ﺗﺮﮐﯿﺒـﺎت آﻟﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﺧﻄﺮﻧﺎﮐﯽﭼﻮن ﺑﻨﺰن و ﺗوﻟﻮﺋن و مقادیر کمی از ترکیبات گوگردی مانند سولفید کربن و کربنیل سولفید با فلر گازهای همراه نفت تولید می‌شود، از این رو، با توجه به نقشی که فلرینگ گازهای همراه نفت در آلودگی هوا دارند، توجه به آن، یکی از مسائل مهم و حیاتی کشورمان به شمار می‌رود.

شرکت ملی نفت ایران روزانه حدود چهار میلیون بشکه نفت تولید می‌کند که از این محل روازنه ۳۷ میلیون مترمکعب یا کمابیش یک میلیارد فوت‌مکعب گاز همراه سوزانده می‌شود که معادل یک فاز استاندارد پارس جنوبی است. جالب است بدانید که ایران هم‌اکنون به‌طور میانگین روزانه حدود ۳۰ میلیون مترمکعب گاز به ترکیه گاز صادر می‌کند و از این محل سالانه بیش از پنج میلیارد دلار درآمد دارد.

بهای هر مترمکعب گاز صادراتی ایران به ترکیه ۵۰ سنت است، با در نظر گرفتن این رقم برای هر مترمکعب گازی که روزانه در مشعل‌های واحدهای بهره‌برداری میدان‌های نفتی سوزانده می‌شود، تقریبا روزی ۲۰ میلیون دلار دود می‌شود و به هوا می‌رود که اگر این میزان برای یک سال محاسبه شود، رقم هنگفتی معادل سالانه ۶ میلیارد دلار از کف می‌رود.

وزارت امور اقتصادی و دارایی در گزارشی، با فرض بهای میانگین ۵۸ دلاری برای هر بشکه نفت در سال ۱۳۹۷، درآمد نفتی ایران تا پایان سال جاری را حدود ۵۵ میلیارد دلار برآورد کرده است. با بررسی ارقامی که از آنها یاد شد، مشخص می‌شود که هم‌اکنون سالانه معادل بیش از ۱۰ درصد درآٖمدهای نفتی کشور در مشعل‌ها سوخته می‌شود و این میزان رقمی نیست که بتوان به سادگی از کنار آن عبور کرد و آن را نادیده گرفت.

طرح جلوگیری از سوزندان گازهای همراه نفت در مشعل‌ها همواره در صدر دغدغه‌های اصلی مدیران و کارشناسان صنعت نفت ایران قرار داشته است و هر سال در بودجه‌بندی، درباره این طرح تأکید و بودجه هم به آن اختصاص داده شده است، اما متأسفانه به علت برخی محدودیت‌ها، هنوز این طرح در اولویت اجرا قرار نگرفته است، هرچند در طول دهه‌های گذشته، چندین کارخانه گاز و گاز مایع یا همان NGL به بهره‌برداری رسیده است، اما فقط بخش کوچکی از گازهای همراه نفت از این طریق جمع‌آوری شده است.

بعضا برخی از مدیران و کارشناسان صنعت نفت هم پیشنهاد داده‌اند که از محل اجرای طرح جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه نفت و جمع‌آوری آنها در هر واحد بهره‌برداری و تبدیل آنها به برق، این تهدید به فرصت تبدیل شود، این در حالی است که بررسی‌های دقیق‌تر کارشناسی و اقتصادی در شرایط حاضر نشان می‌دهد که تبدیل گازهای همراه نفت به برق اساسا صرفه اقتصادی ندارد.

 

علی‌ایحال، چرایی به نتیجه نرسیدن طرح‌های جلوگیری از سوزاندن گازهای مشعل و جمع‌ٖآوری آنها به بررسی و آسیب‌شناسی نیاز دارد تا از این محل، داده‌های قابل اعتبار و استنادی برای تصمیم‌سازی در این زمینه در دسترس تصمیم‌گیران صنعت معظم نفت قرار گیرد.

پراکندگی جغرافیایی واحد‌های بهره‌برداری میدان‌های نفتی و مشعل‌هایی که در آنها گازسوزی می‌شود و مسافت زیاد مراکز جمع‌آوری گازهای مشعل از بازارهای مصرف محصولات تولیدی در واحدهای NGL، در ردیف چالش‌ها و موانع جغرافیایی عدم پیشرفت طرح‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت، قرار دارند.

عدم دسترسی به برخی فناوری‌ها از جمله تجهیزات قابل حمل برای فرآورش گازهای همراه نفت، عدم دسترسی به زیرساخت‌های انتقال برق، گاز و بخار (یوتیلیتی)، پراکندگی گازهای مشعل از لحاظ کمی و ترشی بالای اغلب گازهای مشعل هم از جمله   موانع فنی و تکنولوژیکی پیشرفت نکردن طرح‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت به شمار می‌رود.

مشکلات مربوط به تأمین منابع مالی و عدم گستردگی بازار مالی، نبود سازکاری برای قیمت‌گذاری گازهای همراه نفت و وجود بازار انحصاری در فروش گازهای همراه نفت و خرید محصولات این گازها از جمله برق و گاز سبک، موانع اقتصادی پیش روی اجرای طرح جمع‌اوری گازهای همراه نفت است.

اما در این میان، برخی موانع و چالش‌های غیرفنی و غیراقتصادی هم وجود دارد که بیش از موانع یادشده، اجرای طرح جمع‌آوری گازهای همراه نفت را به محاق برده است. موانع ساختاری و نهادی همچون عدم اولویت‌بخشی به طرح‌های جمع‌آوری گازهای همراه نفت در شرکت ملی نفت و موظف نشدن آن برای جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه نفت در کنار عدم شفافیت در ارائه اطلاعات مورد نیاز در حوزه گازهای همراه نفت، بیش از هر چالشی به اجرای این پروژه‌ها آسیب زده است.

افزون بر موانع و چالش‌هایی که از آنها یاد شد، نبود قانون جامع و کامل در زمینه استفاده از گازهای همراه نفت و نبود سازکار قراردادی برای حضور بخش غیردولتی در طرح‌های جمع آوری گازهای همراه نفت، اجرای این پروژه‌ها را با دشواری روبه‌رو کرده است.

 

به‌منظور به نتیجه رساندن طرح جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه نفت و جمع‌آوری آن، یک راهکار مناسب وجود دارد؛ راهکار بین‌المللی و اقتصادی که در دنیا از آن استفاده می‌شود، ساخت تجهیزات فرآورشی و نصب سریع آن است که در دنیا با اصطلاح «Skid Mounted Mini Refinery» شهرت دارند؛ ویژگی این تجهیزات ساخت سریع و حمل سریع و نصب و راه اندازی راحت آنها است، برای مثال، یک واحد فرآورشی با ظرفیت ۱۰۰ میلیون فوت مکعب در روز را می‌توان در مدت ۱۵ ماه ساخت و در کمتر از سه ماه نصب و راه اندازی کرد، در صورتی که ساخت واحدهای کارخانه گاز و گاز مایع (NGL)، در ایران گاهی بیش از ۱۰ سال به طول می‌انجامد.

تجهیزات «Skid Mounted»، قابلیت شیرین‌سازی و جداسازی میعانات گازی و کاندنسیت را دارد و دقیقا عین یک واحد «NGL» کارآیی دارد و اساسا در شرایط حاضر بهترین روش برای افزایش تولید در ایران است.