آیا آب ‌شیرین ‌کن هسته ‌ای می ‌تواند بخشی از راه ‌حل بحران آب در ایران باشد؟

مارین نیوز - با نگاهی به وضعیت موجود چه در دنیا و چه در کشور عزیزمان ایران این موضوع کاملاً مشهود است و این بحث به آینده نکشیده و هم اکنون نیز درگیر چالش و بحران آب هستیم. دلایلی همچون کمبود منابع آب شیرین، قرار گرفتن در اقلیم خشک، عدم مدیریت و استفاده صحیح از منابع موجود، افزایش جمعیت و در پی آن افزایش مصرف و دلایلی دیگر را می‌ توان از دلایل بحران آب ذکر کرد. همچنین می ‌توان راه ‌حل‌های مختلفی برای رفع چالش آب همچون مدیریت صحیح منابع آبی موجود، بازیافت و استفاده از پسماندهای آب شهری در مصارف صنعت و کشاورزی،  باورکردن ابرها و دایر کردن آب ‌شیرین ‌کن‌ ها در کنار منابع آبی ذکر کرد. در این یادداشت به طور جزئی ‌تر در خصوص تاسیسات آب ‌شیرین‌ کن پرداخته خواهد شد. در ابتدا به تاریخچه آب ‌شیرین ‌کن ‌ها و سپس آب ‌شیرین ‌کن‌ های هسته ای پرداخته خواهد شد و در ادامه بررسی تحلیلی اینکه روند کنونی چگونه است بیان خواهد شد. همچنین در پایان مزایا و معایب این مقوله ارایه خواهد شد.‌

با وجود اینکه بیش از 70 درصد کره زمین را آب پوشانده است از کل آب موجود در کره زمین تنها ۲.۵ درصد آب شیرین است و مابقی آن آب شور دریاها و اقیانوس ‌هاست. دوسوم این ۲.۵ درصد نیز در یخ‌ های قطبی و یخچال‌ ها حبس شده‌ اند. از این رو شیرین کردن آب شور دریاها یکی از مهمترین راه ‌های غیر متعارف برای تأمین آب آشامیدنی کشورها به خصوص در مناطق ساحلی است و نقش بسیار تعیین‌ کننده‌ ای را در حل مشکل کمبود آب در شهرها ایفا می ‌کند.

عربستان سعودی یکی از کشورهایی است که برای تأمین آب شیرین مورد نیاز برای مردم خود به سراغ ساخت تأسیسات شیرین کننده آب رفته است. این کشور روزانه 2 میلیون بشکه نفت خام برای تأمین انرژی مورد نیاز این تأسیسات اختصاص می دهد. به طور کل می ‌توان ادعا کرد استفاده از آب دریا و شیرین کردن یکی از بهترین راه ‌حل ‌هایی است که برای تأمین آب در بسیاری از کشورها می توان به آن پرداخت.

با توجه به محدود بودن منابع سوخت ‌های فسیلی و تأثیر استفاده از آنها بر ایجاد آلودگی و گازهای گلخانه ‌ای، استفاده از انرژی هسته ‌ای به عنوان یک جایگزین مناسب سوخت ‌های فسیلی برای شیرین کردن آب دریا می ‌تواند یکی از بهترین گزینه ‌ها باشد. استفاده از این منبع انرژی می ‌تواند جایگزینی پاکتر و ایمن تر برای شیرین کردن آب دریاها در نظر گرفته شود. در حال حاضر چشم ‌انداز استفاده از انرژی هسته ‌ای برای شیرین کردن آب دریاها بسیار جذاب است؛ چراکه می ‌توان از گرمای ایجاد شده ناشی از گداخت هسته‌ای در قلب رآکتورهای نیروگاه های هسته ای تولید برق، برای شیرین کردن آب نیز استفاده کرد. از سوی دیگر حتی از برق حاصل از فعالیت این نیروگاه ها نیز می توان برای شیرین کردن آب دریا بهره برد. به طورکلی شیرین کردن هسته ای آب دریا شامل تبدیل آب شور دریا به آب شیرین قابل آشامیدن در یک نیروگاه یا تأسیسات هسته ای است. از گرمای رآکتور هسته‌ ای یا برق تولید شده از آنها در روند شیرین کردن آب استفاده می شود.

این تأسیسات می ‌توانند هم به طور اختصاصی برای شیرین کردن آب ساخته شوند و هم شیرین کردن آب به عنوان کاربرد دوم آنها در کنار تولید برق محسوب شود. ذکر این نکته لازم است که در زمانیکه هسته رآکتور در نیروگاه های برق هسته ای به بالاترین حد توان تولید نیروی خود می رسد،‌ برای جلوگیری از بالا رفتن بیش از حد دمای آن و انفجار احتمالی رآکتور از جریان آب که معمولا آب دریاها است استفاده می شود و اصولا به همین دلیل است که این تأسیسات در نزیکی ساحل ساخته می شوند. به عبارت دیگر در این نیروگاه ‌ها رآکتور هموار در مرکز یک استخر بزرگ آب قرار دارد که جریان آب موجود در آن گرمای ناشی از گداخت هسته ای را جذب می کند و دمای رآکتور را ثابت نگه‌ می دارد. اگر از یک نیروگاه برق هسته‌ ای برای شیرین کردن آب استفاده شود، رآکتور هسته ای در زمان تولید انرژی برای تولید برق آب اطراف خود را به دمای بالا رسانده و در کنار تولید برق می‌ تواند آب دریا را بخار کرده و در یک روند که خیلی هم پیچیده نیست به آب شیرین تبدیل کند. از سوی دیگر می ‌توان تأسیساتی را ایجاد کرد که با استفاده از تولید برق هسته ‌ای از این نیرو برای شیرین کردن آب در جایی دیگر بهره برد.

علیرغم اینکه ساخت نیروگاه ‌های هسته ‌ای یا تأسیسات هسته ‌ای برای شیرین کردن آب به سرمایه بیشتری نسبت به تأسیسات متعارف شیرین کننده آب با سوخت فسیلی نیاز دارد، اما هزینه نهایی تولید آب شیرین با استفاده از تأسیسات هسته ای بسیار پایینتر از سوخت ‌های فسیلی است، به عبارت دیگر علیرغم اینکه سرمایه اولیه ایجاد تأسیسات هسته ‌ای برای شیرین کردن آب حدود دو برابر تأسیسات ذغال ‌سنگی و ۵ برابر تأسیسات با سوخت‌ های نفتی است، اما در نهایت هزینه سوخت مورد استفاده در تأسیسات هسته ‌ای حدود یک‌پنجم تأسیسات ذغال‌ سنگی و یک ‌دهم تأسیسات نفتی است. در گزارشی که توسط ابراهیم خمیس، کارشناس آژانس بین‌ المللی انرژی اتمی، منتشر شده آمده است: "استفاده از انرژی هسته ‌ای در شیرین کردن آب دریاها بیشترین بهره‌ وری را داشته و کمترین بهره ‌وری نیز مربوط به شیرین کردن آب با استفاده از سوخت‌ های فسیلی است. در این گزارش تصریح شده است در صورتیکه قیمت نفت یا گاز برای تأسیسات شیرین کردن آب با سوخت‌ های فسیلی دو برابر شود هزینه تولید محصول نهایی ۷۰ درصد افزایش خواهد یافت اما در صورتیکه قیمت اورانیوم برای تأسیسات هسته ‌ای دو برابر شود هزینه نهایی شیرین کردن آب تنها ۵ درصد بالا خواهد رفت.

کشور اسرائیل با وجود قرار گرفتن در منطقه ‌ای خشک و بیابانی، علاوه بر تامین آب مورد نیاز خود بخش آشامیدنی، صنعت و کشاورزی با استفاده از آب‌ شیرین ‌کن ‌های هسته ‌ای، تولیدات کشاورزی خود را به کشورهای اروپایی نیز صادر می ‌کند! بنا به آمار شرکت آبرسانی اسراییل که وظیفه تهیه و توزیع آب در درون خاک فلسطین اشغالی را بر عهده دارد، هر مترمکعب آب در نیروگاه سورک نیم دلار و هزینه پمپاژ آن تا مناطق داخلی سرزمین ‌های اشغالی تا ارتفاع 500 متر از سطح دریا، بیست سنت می‌ باشد. به عبارتی هر متر مکعب آب از تولید تا مصرف، هفتاد سنت و حداکثر یک دلار هزینه در بردارد.

لازم به ذکر است که نیروگاه آب شیرین کن سورک با هزینه ‌ای برابر با چهارصد میلیون دلار در مدت زمان سه سال از سال 1389 تا سال 1392 احداث و به بهره ‌برداری رسیده است. این یعنی در داخل کشور هم منابع مالی لازم برای سرمایه ‌گذاری در زیرساخت ‌ها وجود دارد و هم نیاز مبرم و لذا تنها حلقه مفقوده، مدیریت قوی و به گفته رهبری، مدیریت جهادی می‌ باشد.

در قسمت جنوبی ایران، از سواحل ایران در منتهی ‌الیه جنوب استان سیستان و بلوچستان در دریای عمان و چابهار، تا مرز غربی ایران با عراق و سواحل خلیج فارس در خرمشهر، ایران دارای بیش از دو هزار کیلومتر مرز دریایی می ‌باشد. اگر و تنها اگر سه نیروگاه آب شیرین کن هر یک با ظرفیت 500 هزار متر مکعب تصفیه در روز، یکی در محدوده چابهار، دومی در محدوده میناب در استان هرمزگان و سومی هم در همین نیروگاه بوشهر که اکنون نیروگاه اتمی آن در حال تولید برق هسته ‌ای می ‌باشد، احداث گردد، با انرژی حاصل از خود این نیروگاه‌ ها، نه تنها آب آشامیدنی به راحتی تولید خواهد شد، بلکه آب کشاورزی نیز به میزان بسیار بیشتر و با صرف هزینه و انرژی کمتری، تولید شده و با انرژی حاصل از همین نیروگاه‌ ها به راحتی به عمق دویست کیلومتری داخل استان ‌های مرکزی پمپاژ خواهد شد.

از مزایای این طرح می توان از رفع مشکل کم آبی و بی‌ آبی خصوصاً مناطق جنوبی کشور، آلودگی کمتر آب ‌شیرین ‌کن‌ های هسته ‌ای نسبت به آب ‌شیرین ‌کن‌ های با سوخت فسیلی، جلوگیری از هرج و مرج و پیامدهای سیاسی با تامین پایدار آب، تولید همزمان برق و آب شیرین با استفاده از آب شیرین کن‌ های هسته ‌ای، تامین پایدار آب شیرین توسط آب شیرین‌ کن ‌ها نسبت به تامین آب از سدها، در صورت کارکرد و مدیریت درست؛ تامین و حتی صادرات محصولات کشاورزی، وجود امنیت پایدار در مناطق ساحلی جنوبی در صورت تامین نیاز اساسی مردم این منطقه به آب پایدار، سکونت جمعیت در نوار ساحلی و متوازن کردن جمعیت در پی تامین پایدار نیاز آب مردم با آب شیرین ‌کن هسته ای، استفاده از فناوری صلح آمیز هسته ‌ای و تغییر چهره هسته ‌ای ایران در دید مخالفان و جهانیان و جلوگیری از فرسایش خاک و معضلات زیست محیطی ریزگردها با تامین آب نام برد. همچنین گرانتر بودن و نیاز به سرمایه ‌گذاری اولیه بیشتر برای تاسیس آب شیرین‌ کن ‌های هسته ‌ای نسبت به نیروگاه ‌های با سوخت فسیلی، گرانتر بودن آب تولیدی از آب شیرین‌ کن ‌ها نسبت به تامین آب از سدها، عدم اختصاص بودجه کافی و مناسب جهت تاسیس آب شیرین ‌ها، ارزان بودن قیمت آب در ایران؛ بدین معنی که دولت در حال حاضر نیز به آب مصرفی یارانه پنهان می ‌دهد، مشکلات فناورانه ایجاد و تاسیس آب شیرین‌ کن ‌های هسته‌ ای، کیفیت آب تولیدی از آب شیرین کن در مقایسه با آب سدها، مشکلات دفع زباله‌ های تاسیسات، تولید نمک (آب شور-Brine) که حیات بسیاری از جانوران دریایی به میزان معینی از شوری وابسته است، آلودگی دریاها و اقیانوس ‌ها و ملاحظات بهداشتی و نگرانی‌ ها در مورد سلامتی انسان ‌ها (تولید آب با آب شیرین‌کن به عنوان کیفیت عالی امکان پذیر نیست) از معضلات و معایب این طرح می باشد.