به گزارش مارین نیوز، شورای BIMCO به همراه شورای بینالمللی کشتیرانی (ICS)، نروژ، بنگلادش، هند و پاکستان از سازمان بینالمللی دریانوردی (IMO) خواستهاند تا پیش از اجرایی شدن کنوانسیون هنگکنگ در تاریخ 26 ژوئن 2025، تضادهای موجود بین این کنوانسیون و کنوانسیون بازل را برطرف کند. این درخواست به دلیل نگرانی از پیامدهای جدی، از جمله مسئولیت کیفری برای مالکان کشتیها و دیگر اعضا در کشورهای جنوب آسیا نظیر بنگلادش، هند و پاکستان مطرح شده است. این مشکل حتی در شرایطی که کشتیها و تسهیلات بازیافت مطابق با کنوانسیون هنگکنگ عمل میکنند، همچنان وجود دارد. IMO در حال بررسی موضوع است و از کنفرانس طرفهای کنوانسیون بازل درخواست توضیح کرده است.
کنوانسیون هنگکنگ: چارچوب جهانی برای بازیافت ایمن و پایدار کشتیها
کنوانسیون هنگکنگ که در سال 2009 تصویب شد، در واکنش به نگرانیهای فزاینده درباره روشهای بازیافت کشتیها، بهویژه در جنوب آسیا تدوین گردید. این کنوانسیون با رویکردی جامع، مقرراتی سختگیرانه را برای تمامی مراحل عمر کشتیها از طراحی تا بازیافت تعیین میکند.
الزامات کلیدی کنوانسیون: • کشتیهای تحت پرچم کشورهای عضو باید فهرستی از مواد خطرناک (IHM) را حمل کنند و تنها در تأسیسات مجاز بازیافت شوند. • تأسیسات بازیافت نیز باید برنامههای مشخصی مانند طرح تسهیلات بازیافت کشتی (SRFP) و برنامه بازیافت کشتی خاص (SRP) تهیه کنند. • مسئولیت نظارت و تضمین رعایت الزامات بر عهده مقامات ملی است.
پیشگامی اتحادیه اروپا:
اتحادیه اروپا به دلیل تأخیر در اجرایی شدن این کنوانسیون و کافی ندانستن استانداردهای آن، مقررات بازیافت کشتی خود را در سال 2013 وضع کرد. این مقررات شامل الزامات اضافی، مانند محدودیت بازیافت کشتیهای تحت پرچم اتحادیه در تأسیسات تأییدشده توسط کمیسیون اروپا است.
کنوانسیون بازل: مدیریت پسماندهای خطرناک
کنوانسیون بازل که در سال 1989 به تصویب رسید، بهمنظور نظارت و مدیریت حرکت پسماندهای خطرناک بینالمللی طراحی شده است. هدف اصلی این کنوانسیون جلوگیری از انتقال غیرقانونی پسماندهای خطرناک از کشورهای توسعهیافته به کشورهای در حال توسعه است، بهویژه کشورهایی که فاقد امکانات و ظرفیتهای لازم برای مدیریت این پسماندها هستند. این کنوانسیون بهطور خاص بر مواردی چون مواد شیمیایی خطرناک، ضایعات الکترونیکی، و مواد سمی مانند آزبست و فلزات سنگین تمرکز دارد.
برای کشتیهایی که قصد بازیافت دارند، کنوانسیون بازل آنها را بهعنوان پسماند خطرناک طبقهبندی میکند. طبق این کنوانسیون، مالکان کشتیها باید پیش از ارسال کشتیهای خود برای بازیافت، از کشورهای صادرکننده، ترانزیتکننده و واردکننده رضایت قبلی مطلعشده (Prior Informed Consent - PIC) دریافت کنند. این فرایند اطمینان حاصل میکند که کشورهای مختلف از انتقال پسماندهای خطرناک بهصورت آگاهانه و هماهنگ با یکدیگر اطلاع دارند و مسئولیتهای آنها بهوضوح مشخص است.
اصلاحیه ممنوعیت بازل که در سال 1995 به کنوانسیون اضافه شد، صادرات پسماندهای خطرناک به کشورهای غیرعضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) را ممنوع میکند. این اصلاحیه هدفش جلوگیری از قاچاق پسماندهای خطرناک به کشورهایی است که معمولاً قادر به مدیریت مناسب آنها نیستند.
در نهایت، کنوانسیون بازل بهطور کلی بهعنوان ابزاری برای حفاظت از محیطزیست و سلامت عمومی از طریق نظارت بر جابجایی و مدیریت پسماندهای خطرناک در سطح جهانی عمل میکند و تلاش دارد تا از ایجاد آلودگیهای زیستمحیطی و آسیب به جوامع انسانی در کشورهای در حال توسعه جلوگیری کند.
تضاد بین دو کنوانسیون
کنوانسیون بازل مستقیماً برای کشتیها تدوین نشده است، اما ماهیت خطرناک مواد موجود در کشتیهای قدیمی باعث شده است که این کنوانسیون به آنها اعمال شود. این در حالی است که کنوانسیون هنگکنگ برای بازیافت کشتیها با تمرکز بر فرآیندهای ایمن و پایدار ایجاد شده است.
• مشکل اصلی:
کشتیای که مطابق با الزامات کنوانسیون هنگکنگ آماده بازیافت میشود و گواهی آمادگی برای بازیافت (IRRC) دریافت میکند، همچنان ممکن است تحت کنوانسیون بازل بهعنوان پسماند خطرناک شناسایی شود.
• نتیجه:
تضاد بین این دو کنوانسیون میتواند باعث بروز مشکلات حقوقی، اقتصادی و عملیاتی برای مالکان کشتیها و کشورهای پذیرنده شود.
کنوانسیون بازل به دلیل تمرکز بر مدیریت و جابجایی ایمن پسماندهای خطرناک، ابزاری ضروری برای حفاظت از محیطزیست است. بااینحال، تطبیق این کنوانسیون با نیازهای خاص بازیافت کشتیها و همخوانی آن با کنوانسیون هنگکنگ، یکی از چالشهای اساسی صنعت دریانوردی است که نیازمند اقدامات فوری و شفافسازیهای حقوقی است.
با اجرایی شدن کنوانسیون هنگکنگ، ممکن است کشتیهایی که گواهی آمادگی برای بازیافت (IRRC) دریافت میکنند (که سه ماه اعتبار دارد)، همزمان بهعنوان پسماند خطرناک تحت کنوانسیون بازل شناسایی شوند. این مسئله میتواند منجر به توقیف فنی کشتیها یا مسئولیت کیفری مالکان آنها شود، حتی اگر بازیافت کشتیها مطابق با مقررات هنگکنگ انجام شود.
موضعگیریهای متفاوت:
برخی معتقدند کنوانسیون هنگکنگ به دلیل موضوع خاص و استانداردهای زیستمحیطی مشابه یا برتر، باید بر کنوانسیون بازل اولویت داشته باشد. اما این موضوع همچنان مورد اختلاف است.
اقدامات IMO و چشمانداز آینده
IMO پیشنویس راهنمای موقت را برای کشورهای عضو کنوانسیون هنگکنگ تدوین کرده که در اکتبر 2024 به تصویب رسید. این راهنما به کشورها توصیه میکند که در صورت عضویت در هر دو کنوانسیون، به دبیرخانه کنوانسیون بازل اطلاع دهند که کنوانسیون هنگکنگ باید اولویت داشته باشد.
این موضوع قرار است در نشست آتی کنفرانس طرفهای کنوانسیون بازل در آوریل و مه 2025 بررسی شود، چند هفته پیش از اجرایی شدن کنوانسیون هنگکنگ.
تا زمان شفافسازی نهایی، مالکان کشتیها و دیگر اعضا باید برنامهریزی دقیقتری انجام دهند و موقعیت خود را با دقت ارزیابی کنند تا از پیامدهای قانونی احتمالی جلوگیری کنند.
