چه خبر از «لایه های نفتی هفده ساله» ؟

مارین نیوز - لایه نفتی پارس جنوبی از میادین مشترک نفتی در فاصله 130 کیلومتری از ساحل عسلویه و در مرکز خلیج فارس قرار دارد که عمدتا از مخازن کربناته تشکیل شده و در جنوب به میدان الشاهین قطر منتهی می شود. این میدان در سال 1992 کشف شد و بر اساس اطلاعات حاصل شده از چهار حلقه چاه توصیفی به چهار بخش A1, A2,B  و C تقسیم شده است. مجموع نفت درجای این میدان 1.5 تا چهار میلیارد بشکه  در سه سازند مدود، داریان بالایی و پایینی برآورد می شود. فاز اول لایه نفتی پارس جنوبی که در کنفرانس تهران(IPC) معرفی شد، شامل توسعه بخش A2 میدان است که در آن حفاری 7 حلقه چاه به اتمام رسیده و حدود 13.26کیلومتر مربع مساحت دارد؛ از آنجا که نفت میدان با API=21 نفت سنگین محسوب می شود، نفت تولیدی از این ناحیه قرار است از طریق شناورهای FPSO که در فاصله نزدیکی به تاسیسات سرچاهی و در مجاورت سکوی تولیدی پهلو خواهد گرفت،مورد استحصال قرار گیرد. مساحت بخش های B و C نیز به ترتیب 25.17 و 20.07 کیلومتر مربع است که برای بخش B  حفاری یک حلقه چاه و بخش C حفاری 2 حلقه چاه در نظر گرفته شده است. میزان تولید تخمینی نفت از بخش A2 حدود 35 هزار بشکه است که پیش بینی می شود در سال 2018 به تولید اولیه برسد و پس از اجرای مرحله اولِ طرح و بررسی رفتار میدان، مرحله دوم توسعه برنامه توصیف و ارزیابی دقیق تر ناحیه های  A1  و B  و C  و توسعه این ناحیه ها، به منظور تولید روزانه 55-65  هزار بشکه نفت اجرا خواهد شد.

سال 78 شرکت دانمارکی مارسک برای انجام طرح توسعه لایه نفتی پارس جنوبی، با شرکت ملی نفت ایران وارد مذاکره شد. از آن جا که این شرکت توسعه میدان را در سمت کشور رقیب بر عهده داشت و با توجه به شناخت دقیقی که از مخزن داشت، به ایران پیشنهاد همکاری داد. کنسرسیومی متشکل از شرکت های توتال و پتروناس مالزی تشکیل شد و شرکت دانمارکی مارسک سهامدار اصلی و رهبر کنسرسیوم بود، گفته های مدیران وقت مذاکرات حاکی از آن است که كنسرسيوم درباره نحوه اجرای عملیات توسعه میدان، خواسته‌اي داشت كه طرف ایرانی (شرکت نفت و گاز پارس) موافقت نکرد: کنسرسیوم تأکید داشت تا زماني که بازپرداخت سرمایه‌گذاری انجام شده (یک میلیارد دلار) و سود پیش‌بینی شده براي آن از محل تولید، به‌طور کامل تسویه نشده است، عملیات بهره‌برداری از ميدان تحت مدیریت کنسرسیوم انجام شود. 

در همین زمینه بیژن زنگنه، وزیر نفت مردادماه امسال، در صحن علنی مجلس دلیل شکست  مذاکرات با شرکت های بین المللی را در سال 77 شرایط خارج از عرف آنها، قیمت هایی که ارائه می کردند و شرایط حفر چاه و اجاره شناور تخصصی دانست. زنگنه گفت: «ما باید از این میدان نفتی در مدت 19 ماه ، 35 هزار بشکه برداشت کنیم اما متأسفانه تأخیر زیادی در این زمینه بوجود آمده است که نمی توان علت آن را به گردن چند نفر انداخت چرا که پیچیدگی ها و نا آشنایی های ما در این زمینه دخیل بوده است. قطر روزانه بیش از چند صد هزار بشکه آب به این حوزه نفتی تزریق می کند و فعالیت گسترده ای دارد. » وی با انتقاد از واگذاری شرکت های دولتی به بخش خصوصی در نیمه اجرای تعهداتشان گفت: «بخشی از تأخیر در میدان نفتی پارس جنوبی به علت این واگذاری ها بوده است اما امیدواریم در سال آینده بهره برداری 35 هزار بشکه ای از این میدان نفتی محقق شود.»

قطر مطالعات اكتشافي ميدان «الشاهین» را در سال 1992 با كمك شركت دانمارکی مارسک به پايان رساند و در سال 1994 توليد از آن را آغاز کرد. گزارش های اداره اطلاعات انرژی آمریکا (EIA) نشان می دهد، میزان تولید نفت از میدان «الشاهین» در سال 2009 کمتر از 300 هزار بشکه بود، اما شرکت مارسک پروژه توسعه این میدان را در سال 2010 تکمیل کرد و میزان تولید آن را به 525 هزار بشکه در روز افزایش داد. علاوه بر این شرکت نفت قطر ساخت پالایشگاه جدیدی با ظرفیت 300 هزار بشکه در روز، برای پالایش نفت سنگین میدان الشاهین عملیاتی کرده است. دی ماه امسال بیژن زنگنه وزیر نفت پس از دیدار با وزیر امور خارجه دانمارک، دراین باره که ایران در خصوص چه میدانهایی با شرکتهای دانمارکی مذاکره داشته است، اعلام کرد:‌ « آنها به همکاری در دریای خزر علاقه‌مند هستند، اما ایران تمایل دارد این کشور در توسعه لایه نفتی پارس جنوبی مشارکت کند.» براساس گزارش وزارت نفت، مهندس زنگنه همچنین از مذاکره با شرکت مرسک دانمارک در چند ماه گذشته خبر داد و افزود: « به تازگی مذاکراتی با مدیران بلندپایه شرکت مرسک برای توسعه چند میدان نفتی آغاز کرده ایم که امیدواریم این مذاکرات به نتیجه برسد.»

خردادماه سال 83 طرح توسعه لایه‌های نفتی میدان پارس جنوبی توسط شرکت ملی نفت ایران به روش بیع متقابل و واگذاری کار به شرکت توسعه پترو ایران با استفاده از خدمات شرکت ول‌ سرویسز ایران حداکثر به مبلغ ‌پانصد و هشتاد و هشت میلیون (588.000.000) دلار از طریق ترک تشریفات مناقصه‌، توسط وزرای عضو شورای اقتصاد تصویب و به تایید رئیس جمهور رسید. فعالیت های توسعه ای برای لایه نفتی پارس جنوبی به شرح زیر است:

مطالعه و تهيه مدل‌هاي استاتيكي و ديناميكي مخزن، انجام مطالعات لرزه‌نگاري سه بعدي و بررسي‌هاي زمين‌شناسي و مطالعات مدلي مخزن، ساخت و نصب شابلون حفاري (Template)، حفر 7 حلقه چاه، ساخت سكو و نصب و راه‌اندازي آن، تأمين FPSO، نصب خطوط لوله و كنترل رابط با سكو 

در اردیبهشت ماه 92 و در حاشیه نمایشگاه نفت، گاز و پتروشیمی اعلام شد حفاری ۷ حلقه چاه طرح توسعه لایه نفتی میدان پارس جنوبی تکمیل شده و با نصب پمپ های برقی درون چاهی میزان تولید به بیش از پتانسیل موجود می رسد. به این ترتیب که تولید روزانه ۱۵ تا ۲۰ هزاربشکه نفت از ۷ حلقه چاه پیش بینی شده که با اسید کاری چاه ها، این میزان به ۳۵ هزار بشکه در روز خواهد رسید که با احتساب آب همراه نفت توان فرآورش 44 هزار بشکه نفت خام ورودی را دارد. توضیح اینکه ۲۴ هزار متر حفاری در لایه های نفتی پارس جنوبی انجام شده و ۳ حلقه چاه دو شاخه و چهار حلقه چاه تک شاخه حفاری شده است. هم چنین اعلام شد تا این تاریخ طرح تولید لایه های نفتی پارس جنوبی به ۹۲ درصد پیشرفت رسیده و در مراحل پایانی خود قرار دارد. 

مهرماه 94 رهام قاسمی، مدیرعامل شرکت پتروایران با اشاره به پایان یافتن حفاری چاههای لایه نفتی پارس جنوبی، گفت: «هم اکنون تست‌ پیش راه‌اندازی این چاهها در حال انجام است و تا دو ماه دیگر به پایان می رسد.» وی با بیان این‌که ساخت جکت و سکوی لایه نفتی پارس جنوبی در خردادماه امسال به پایان رسیده بود و سکوی لایه نفتی هم اکنون در خلیج فارس نصب شده است، تصریح کرد: « براساس برنامه ریزی انجام شده تلاش می‌کنیم تا برداشت از لایه نفتی پارس جنوبی را طبق برنامه ریزی انجام شده در سال ٩٥ شروع کنیم.»

مدیرعامل شرکت پتروایران درباره ساخت شناور FPSO نیز تصریح کرد: «ساخت این شناور از ٦ ماه پیش شروع شده و پیش بینی می‌شود تا سه ماه آخر سال ٩٥ ساخت این شناور نیز به پایان برسد. » قاسمی گفت: «در حال حاضر امکان تولید از لایه نفتی پارس جنوبی فراهم است، اما به دلیل این‌که شناور FPSO تکمیل نشده است، نمی‌توانیم تولید از این لایه نفتی را شروع کنیم.» این اظهارات در حالی مطرح می شود که روابط عمومی شرکت نفت و گاز پارس در دی ماه 88، به نقل از نصرالله زارعی مدیرپروژه لایه نفتی پارس جنوبی، زمان خاتمه طرح توسعه لایه نفتی و تولید از این میدان را نیمه نخست سال 89 دانست و با تاکید بر اینکه پروژه با توجه به برنامه زمانبندی شده با تاخیری روبه رو نیست، اعلام کرد: « زمان تهیه MDP برای ارائه به شرکت ملی نفت ایران در نیمه نخست سال89 انجام می شود و اجرای عملیات در فاز دو پس از تصویب کارفرما آغاز خواهد شد.» بر پایه این گزارش، مطالعات مهندسی پایه سکوی لایه نفتی پارس جنوبی از سوی شرکت ایتالیایی تکنوماره انجام شده و مهندسی تفصیلی ساخت جکت ها نیز از سوی متخصصان شرکت صف تکمیل شده است. ساخت سکوی سرچاهی SPOL WHP لایه نفتی پارس جنوبی دارای وزن تقریبی 3500 تن است و این عملیات در دو مرحله انجام می شود. مرحله نخست پس از پایان ساخت جاکت (Jacket) است و با پایان عملیات نصب پایه این سکوی سرچاهی، فعالیت های تکمیل عملیات حفاری آغاز خواهد شد.

در اردیبهشت ماه 94  اولین سکوی فرآورشی لایه نفتی پارس جنوبی در آب های خلیج فارس توسط متخصصان شرکت صنایع دریا فن قشم (صدف) و به وسیله شناور جرثقیل‎دار صدف 3000  نصب شد. روسازه فرآورشی به وزن ۸۹۰ تن و با ابعاد ۳۲ در ۳۵ متر و ارتفاع ۲۰ متر ساخته شده است و بر روی زیرسازه‌ای به وزن هزار و ۳۰۰ تن نصب شد. این زیرسازه با احتساب پایه های آن در مجموع ۲۸۰۰ تن وزن دارد، ابعاد کلی این زیرسازه ۲۶ در ۲۸ متر و ارتفاع ۷۹ متر است. سکوی سرچاهی، ظرفیت تجمیع و فرآورش نفت تولیدی ۳۵ هزار بشکه در روز از ۷ حلقه چاه تولیدی حفر شده در میدان نفتی پارس جنوبی را دارد. با نصب این روسازه عملیات راه‌اندازی تجهیزات آن آغاز خواهد شد و پیش بینی می‌شود با تکمیل عملیات ساخت سایر تجهیزات فرآورشی مورد نیاز برای تکمیل این طرح، بهره‌برداری از لایه نفتی پارس جنوبی در نیمه دوم سال ۹۵ آغاز شود. انجام عملیات آماده‌سازی، بارگیری و حمل این روسازه در تاریخ ۲۵ فروردین ماه سال جاری و استقرار و استحکام این روسازه بر روی شناور حمل تا اول اردیبهشت ماه به طول انجامید. پس از فراهم شدن شرایط جوی مناسب، بارج 7000 تنیLB90  شرکت صدف منطقه بندرعباس را به مقصد منطقه پارس جنوبی ترک کرد تا عملیات نصب سنگین توسط شناور صدف 3000 و با مدیریت شرکت صنایع دریافن قشم صدف صورت پذیرد.گفته شده بود که تا خردادماه سال جاری عرشه سکو نصب و راه اندازی خواهد شد؛ این در حالی است که قطر بالغ بر 25 سال است که برداشت خود را از این میدان آغاز کرده است. 

پروژه تولید نفت از لایه نفتی پارس جنوبی با موانع دیگری نیز بر سر راه خود مواجه بود که به تاخیر در برداشت از میدان دامن می زد. یکی از این موانع نحوه انتقال نفت تولیدی است که البته خرید کشتی ویژه استخراج، ذخیره سازی و فرآورش نفت "FPSO" به این منظور در نظر گرفته شده که با اعتباری حدود 42٠ میلیون دلار در طرح توسعه لایه نفتی پارس جنوبی پیش بینی شده است. مدت قرارداد شرکت پترو ایران برای تامین کشتی از دی ماه سال نود و سه، ٢١ ماه است. پترو ایران به عنوان پیمانکار ٦ ماه تعهد انجام عملیات در این میدان را دارد و پس از آن FPSO به بهره بردار نهایی یعنی شرکت نفت فلات قاره تحویل داده می شود؛ از طرفی در اسفند ماه 93 رکن الدین جوادی مدیرعامل شرکت نفت ایران با بیان آنکه قرارداد خرید کشتی FPSO امضا و پیش پرداخت آن نیز پرداخت شده، اعلام کرد: « این کشتی ١٤ماه دیگر برای نصب و راه اندازی می آید و حدود شش ماه بعد آماده استفاده در لایه نفتی پارس جنوبی خواهد بود.» 

به نظر می رسد یکی از مهمترین مشکلات موجود در تاخیر توسعه کامل لایه نفتی پارس جنوبی عدم تامین FPSO و یا عدم استفاده از روش های دیگر می باشد. حال باید منتظر ماند که آیا توسعه لایه نفتی پارس جنوبی پس از این دوره زمانی طولانی، عملیاتی خواهد شد یا خیر؟

شناورهای استخراج، ذخیره‌سازی و فراورش نفت، موسوم به  FPSO یک امتیاز و راه نجات برای میدانهای دور افتاده و به نوعی نجات پروژه های سخت هستند. این غولهای پر کار جایگاه بسیار مهمی در توسعه صنعت نفت دارند و به همین دلیل در سالهای اخیر بیش از پیش به این نوع از شناورها توجه می شود. ظرفیت تولید و ذخیره و صادرات این شناورها متناسب با شرایط هر پروژه و پیش بینی هر میدان است و قاعدتا هزینه ساخت این شناورها، بسته به ظرفیت واحد تولید، عمر سرویس‌دهی، محیط و شرایط عملیاتی و دیگر پارامترها در نظر گرفته می شود. . شرکت نفتی هلندی-انگلیسی رویال‌داچ‌شل، نخستین شناور FPSO را در سال 1977 در اسپانیا راه اندازی کرد و امروزه بیش از 280  شناور از این نوع، در سراسر جهان  فعالیت دارد.

عملیات حفاری در لایه نفتی پارس جنوبی توسط دکل پیشرفته سایبری از نوع Super M2 با وزن بالغ بر ٩٠٠٠ تن انجام شده که امکان حفاری تا عمق ٣٠٠ فوت را دارد و می تواند چاههای نفت و گاز را تا عمق ٧٠٠٠ متر حفاری کند. این دکل با امکان جابجایی طولی ١٥ متر و جابجایی عرضی ٩ متر قادر است بدون جابجایی و تغییر در مکان استقرار خود تا ١٥ حلقه چاه را حفاری کند. دکل ملکی DCI-2 توسط شرکت حفاری بین المللی خرداد ماه امسال وارد کشور شد.

تاخیرهای چندین و چند ساله در توسعه و آغاز تولید نفت در لایه نفتی پارس جنوبی سال گذشته واکنش سازمان بازرسی کل کشور را هم به همراه داشت و این سازمان ضعف پیمانکار و اختلاف میان شرکت نفت و گاز پارس، شرکت های پترو ایران و نیکو و مدیریت شرکت ملی نفت ایران را از دلایل تاخیر در این پروژه دانسته بود.

مسوولان نفتی در توجیه تاخیر در توسعه لایه نفتی میدان پارس جنوبی کمبود منابع مالی را به میان می‌کشند و از سویی معتقدند این لایه فقط در میدان A1 مشترک بوده و در سایر میادین این لایه نفتی اشتراکی بین ایران و قطر وجود ندارد و با دیدگاهی خوش‌بینانه معتقدند سیالیت و امکان مهاجرت نفت کمتر از گاز است و بعید به نظر می‌رسد که در سایر لایه‌ها نیز مشترک باشد. از این منظر بین بسیاری از متخصصان درباره مشترک بودن تمام لایه‌های نفتی پارس جنوبی اختلاف‌نظر وجود دارد. در این رابطه مسئولان شرکت ملی نفت تاکید می‌کنند قطر از لایه کژدمی و ایران از لایه داریان بالا و پایین این میدان برداشت می کنند. موسی سوری مدیرعامل سابق شرکت نفت و گاز پارس در نشست خبری در اسفندماه 90 اعلام کرد: «لایه نفتی پارس جنوبی دارای دو بخش است كه بخش غیرمشترك آن در سال 2005 به شركت پترو ایران واگذار شده كه حفاری 14 كیلومتر از 21 كیلومتر چاه آن به اتمام رسیده است. در بخش مشترك این لایه نفتی نیز در ناحیه های E, C و A1 قرارداد توصیفی – تولیدی دو چاه را منعقد كرده ایم كه 470 روز زمان می برد و 182 میلیون دلار قرارداد بسته شده است.» مدیرعامل وقت شركت نفت و گاز پارس در آن زمان هیچ توضیح دقیقی درباره توسعه بخش مشترک لایه نفتی با کشور قطر (میدان الشاهین) نداد و تنها به حفاری توصیفی- تولیدی اولیه ای از بخش مشترک اشاره کرده بود. باید این سوال مطرح شود که چرا حتی پس از تکمیل بخش غیرمشترک(!) میدان، تولید از این بخش تاکنون صورت نپذیرفته است؟

کسری دارابی