واردکنندگان دکل تنها به دنبال منفعت شخصی هستند

حمیدرضا طیبی در گفت‏وگو با خبرگزاری ایسنا، در مورد رده تکنولوژی دکل‏های حفاری توضیح داد: دکل‏های حفاری خشکی و دریایی مجموعه‌ای از تکنولوژی‌های پایین، متوسط و پیشرفته است اما در مجموع دکل‏های حفاری جز تجهیزات با تکنولوژی متوسط محسوب می‏شود. همچنین با توجه به اینکه دکل حفاری جز محصولات با تولید انبوه مثل اتومبیل، کامپیوتر و تلویزیون نیست، سفارش ساخت آن به صورت سفارشی (Tailor Mode) انجام می‌شود. ساخت محصولی با سطح تکنولوژی متوسط در داخل حتی با تیراژی مثل 140 دستگاه دکل خشکی و 36 دکل دریایی براساس آمارهایی که اعلام می‌شود دارای مزیت زیادی است.

وی در پاسخ به این سؤال که «در حال حاضر درصد توان ساخت داخل برای ساخت دکل دریایی و خشکی چقدر است؟»، گفت: در بخش دکل‏های خشکی توان ساخت داخل به صورت واقعی حدود 40 تا 45 درصد است. البته درصد اعلام شده با در نظر گرفتن اینکه تجهیزات جانبی دکل جزء اجزای اصلی یک دکل محسوب شود یا خیر، ‌کم و زیاد می‌شود.

او با اشاره به اینکه «تجهیزات ساخت داخل شده دکل حفاری شامل Substructure، Mast ، سیستم برق و کنترل، Top Drive، کلیه مخازن و Cabling وPiping می‌شود»، افزود: به همین میزان نیز توان طراحی و تکنولوژی ساخت به صورت ملی در داخل ایجاد شده است. با برآورد بسیار دقیقی که توسط جهاد دانشگاهی با همکاری معاونت پژوهش و فن‌آوری وزارت نفت و مدیریت پژوهش شرکت ملی نفت ایران در مورد ساخت داخل دکل‏های حفاری خشکی انجام شد مشخص شد این رقم را می‏توان به آسانی در ابتدا به 56 درصد و سپس به 70 درصد ارتقا داد.

رئیس جهاد دانشگاهی با اشاره به قرارداد ساخت 14 دستگاه دکل حفاری که در زمان وزیر سابق نفت در تیرماه سال 1391 امضا شده بود؛ گفت: اگر این قرارداد در همان تاریخ ابلاغ می‏شد تا کنون شش دستگاه دکل حفاری تحویل شده و حجم ساخت داخل نیز به 56 درصد رسیده بود.

وی در مورد ساخت دکل‏های دریایی در کشور با اشاره به اینکه ساخت سازه‌های فلزی دو دکل دریایی ایران خزر و امیرکبیر در داخل انجام شده است، گفت: توانمندی ساخت داخل سازه‌های سکو دریایی و سیستم برق و کنترل آن به صورت بالقوه در کشور وجود دارد و این موضوع توان بسیار خوبی برای ساخت تجهیزات آن در کشور ایجاد کرده؛ اما درصد ساخت داخل آن نسبت به دکل خشکی کمتر است و درصد آن را به علت عدم برآوردها نمی‌توان به صورت دقیق تعیین کرد.

عضو هیأت مدیره انجمن سازندگان تجهیرات صنعت نفت ایران (استصنا) در پاسخ به این پرسش که «هم اکنون کدام تجهیزات دکل ساخت داخل شده است؟»، گفت: جهاد دانشگاهی - به نمایندگی واحد علم و صنعت- و شرکت فناوران پارسیان وابسته به صنایع دفاع - به نمایندگی مؤسسه فجر شیراز- با تشکیل یک کنسرسیوم مشترک به نام پارس جهاد در زمینه ساخت دکل حفاری از گذشته فعالیت می‏کرد. مؤسسه فجر شیراز در گذشته با تعمیر اساسی دکل‏های 83، 86 و 87 فتح، سازه Mast و زیر سازه Substructure دکل‏ها را مجددا ساخت داخل کرد. همچنین سازه، زیرسازه و مخازن دو دستگاه دکل دیگر را هم از طریق مهندسی معکوس ساخت داخل کرد و تجهیزات دیگر آن را نیز از خارج خریداری کرد که برای شروع، حرکت معقول و مناسبی بود. هم اکنون نیز این دو دکل ‌با نام‌های 36 و 37 فتح در حال انجام عملیات حفاریست.

وی ادامه داد: جهاد دانشگاهی علم و صنعت نیز با حمایت شرکت ملی حفاری ایران و شرکت کالای نفت تهران در بین سالهای 78 تا 80، سیستم برق و کنترل دکل‏های حفاری خشکی را با موفقیت طراحی و تولید داخل کرد که عملکرد این سیستمها مورد تایید شرکت ملی حفاری ایران قرار گرفت. تاکنون نیز چندین دستگاه از این سیستم ساخته شده و تعدادی از آنها که به MCC و SCR معروف هستند در دکل‏های 71، 78، 79، 80، 81 و 87 فتح مورد استفاده قرار گرفته است.

این جهادگر علمی ‏افزود: جهاد دانشگاهی علم و صنعت نیز با قراردادی که برای ساخت سه دستگاه دکل حفاری با شرکت کالای نفت منعقد کرد موفق شد برای اولین بار در تاریخ صنعت حفاری ایران در مقابل خرید 60 درصد از تجهیزات این سه دستگاه دکل که در آن تاریخ در ایران قابل ساخت نبود نقشه‌های کامل ساخت Mast و Substructure به همراه دستورالعمل‌های ساخت، نقشه‌های جانمایی و نقشه‌های سیستم‌های Utility را از یک شرکت معتبر چینی دارای گواهی‌نامه API بگیرد که با تشکیل یک تیم طراحی مجرب همزمان با انعقاد قرارداد ساخت سه دستگاه هم اکنون علاوه بر بومی‏سازی کامل دانش طراحی دکل‏های 2000 اسب خشکی، توان طراحی سایر دکل‏های حفاری با قدرت مختلف نیز بوجود آمده است.

طیبی اظهار داشت: چینی‏ها در بازدید از اولین Mast و Substructure ساخت جهاد دانشگاهی علم و صنعت به دلیل اینکه تجهیزات مورد نظر با کیفیت بسیار خوب در ایران ساخته شده بود ابراز ناباوری کردند و مدیر عامل شرکت چینی ZPEC اعلام کرد که  شما وارد باشگاه دکل سازان حفاری نفت شده‌اید. هم اکنون نیز ساخت این تجهیزات در یارد مونتاژ جهاد دانشگاهی قابل مشاهده است.

به گفته رئیس جهاد دانشگاهی، در دنیا به مجموعه‌ای دکل ساز می‏گویند که توان طراحی Mast، Substructure، انتخاب ماشین‌آلات و جانمایی آنها روی Mast و Substructure و را داشته باشد و با عملکرد هماهنگ این تجهیزات در کنار هم بتواند عملیات حفاری را انجام دهد.

او با بیان اینکه «ماشین‌آلات و تجهیزات جانبی مورد استفاده در دکل مانند Rotary Table، Draw Work، Mud Pump و Top Drive می‏تواند توسط سایر سازندگان و یا مجموعه دکل ساز در کارخانه‏های جانبی و وابسته به آن‌ها تولید شود»، یادآور شد: البته اگر تصمیم بر این باشد که این تجهیزات توسط دکل ساز و یا سازندگان داخلی ساخته شود باید دولت به عنوان حامی‏تولید داخلی تعداد مناسبی از آن‌ها را سفارش دهد.

وی با اشاره به اینکه «در قرارداد ساخت 14 دستگاه دکل حفاری شرایط برای ساخت داخل بسیاری از تجهیزات اصلی دکل حفاری تا 70 درصد فراهم شده بود»، گفت: اگر براساس توافق صورت گرفته با معاونت پژوهش و فن‌آوری وزارت نفت بودجه پژوهشی لازم تامین می‏شد می‌توانستیم با هماهنگی خوبی که بین قطب‌های علمی‏دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و سازندگان تجهیزات صنعتی - انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران و انجمن سازندگان تجهیزات نفت خوزستان- صورت گرفته بود حتی به برند ایرانی در تولید دکل حفاری و تجهیزات جانبی آن دستیابیم.

این جهادگر دانشگاهی تصریح کرد: بزرگواری که امروز مرتب بر اهمیت برداشت سریع از میدان‏های مشترک از طریق واردات دکل از چین تأکید می‌کند و مکرر در روزنامه‏ها توان سازندگان داخلی را برای ساخت دکل زیر پرسش می‏برد؛ اگر همکاری می‏کرد و اگر قرارداد ساخت 14 دکل که در تیرماه 91 بسته شده بود ابلاغ می‏شد، 10 ماه بعد دو دستگاه دکل تحویل شده بود و با توجه به اینکه قرار بود هر سه ماه دو دستگاه دیگر نیز تحویل شود تاکنون شش دستگاه دکل حفاری با قدرت 2000 اسب ساخت داخل تحویل صنعت حفاری کشور شده بود.

مدیر کنسرسیوم ساخت دکل در انجمن استصنا در مورد علت زیر پرسش بردن توان ساخت داخل و اصرار بر واردات سریع دکل حفاری از خارج هم توضیح داد: تولید داخل و به ویژه تولید بر مبنای علم و فنآوری بومی‏متولی ندارد. علت آن هم این است که نظام هنوز تصمیم نگرفته و یا بر این باور نرسیده که می‏تواند اقتصاد دانش بنیان متکی بر تولید ملی داشته باشد که این تنبلی به سبب درآمد آسان و بی دردسر نفت حاصل شده است. دلیل دیگر هم این است که علاقه به خرید خارجی، استفاده از منابع صندوق ذخیره ارزی برای تامین منابع مالی سهم 15 درصدی کارفرما برای استفاده از اعتبار فاینانس ارز بلوکه شده ایران در چین است.

وی ادامه داد: دلیل دیگر نیز مزایای خرید خارجی است که بسیار وسوسه برانگیز است؛ یعنی یک شرکت خصوصی می‌خواهد به بهانه برداشت از میدانهای مشترک بدون یک دلار هزینه کردن اقدام به خرید تعداد زیادی از دکل‏های دریایی و خشکی کند. جای بسیار تاسف است که برخی از رسانه‌ها نیز که باید چشم بیدار ملت در حمایت از مصالح ملی باشند با این افراد هم صدا شده اند. در واقع اگر در خرید دکل از خارج اضطرار وجود دارد اجازه دهند این خرید از کانالی انجام شود که در مقابل آن امتیاز انتقال تکنولوژی گرفته شود.

رئیس جهاد دانشگاهی در مورد قیمت دکل‏های حفاری ساخت داخل و دکل‏های چینی و غیر چینی هم گفت: تجربه ای تلخ برای سازندگان داخلی وجود دارد که در بسیاری از مناقصه‌هایی که با سازندگان خارجی رقابت دارند بدون آن که یکسان سازی واقعی مشخصات فنی درحضور سازنده داخلی صورت گرفته باشد اعلام می‌شود که قیمت سازنده داخلی بیشتر از سازنده خارجی است. این در حالیست که روش درست برگزاری مناقصه‌ها در عموم کشورها این گونه است که ابتدا یکسان سازی مشخصات فنی با حضور همه پیشنهاددهندگان انجام می‏شود و پس از ایجاد فهم یکسان برای همه نسبت به مشخصات فنی مورد انتظار، پیشنهاددهندگان قیمت‌های خود را در پاکت در بسته‌ای ارائه می‏کنند و در یک روز مشخص نیز و با حضور نمایندگان پیشنهاددهندگان پاکت مالی بازگشایی می‌شود.

وی ادامه داد: در بسیاری از مناقصه‌هایی که جهاد دانشگاهی با سازندگان خارجی رقابت می‏کرد همیشه به این نهاد اعلام می‌شد قیمت شما گران است. این در حالیست که هر بار که با حمایت مدیران مشخصات فنی بدون قیمت شرکت کننده خارجی در اختیار گذاشته شد اثبات کرده‌ایم که یکسان سازی درست انجام نشده است و ما می‌توانستیم برنده مناقصه شویم. در مورد دکل‏های حفاری نیز با وجود پیگیری‌های بسیار هیچ گاه این یکسان سازی فنی انجام نشده است.

طیبی اظهار داشت: با وجود جایزه صادراتی بسیار زیادی که دولت چین به صادرکنندگان آن کشور می‌دهد با قاطعیت اعلام می‏کنم که با همین حقوق و عوارض گمرکی فعلی - که بسیار کم است و باید افزایش یابد - قیمت دکل ساخت داخل نه تنها با‌ قیمت دکل چینی‌، بلکه با قیمت دکل ساخت سایر کشورها رقابت می‌کند. اگر غیر از این است از مدعیان درخواست می‌شود قیمت‌های واقعی دکل سازان چین را به صورت مستند در سربرگ مهر و امضا شده‌ آن‌ها ارائه کنند.

وی در مورد انتظار سازندگان داخلی از دولت تدبیر و امید و وزیر نفت در حمایت از ساخت داخل تجهیزات صنعت نفت گفت: به صورت طبیعی نمی‌توان از وزیران صنعتی وغیر صنعتی که با تولید ملی در زمینه‌های مختلف سر و کار دارند توقع داشت که هم پروژه‌های مرتبط با صنعت را به موقع انجام دهند و هم همزمان از ایجاد تولید ملی حمایت کنند.

ولی از آنها و از دولت توقع داریم که هم برنامه برای توسعه توان ساخت داخل داشته باشند و هم از استفاده از تولیدات ملی استاندارد به شدت حمایت کنند.

او با پیشنهاد اینکه باید یک سازمان فرا وزارتخانه‌ای که قدرت تعامل با سایر وزارتخانه‏ها را داشته باشد به صورت تخصصی متولی حمایت از تولید داخلی با فن‌آوری ملی باشد و بر تجمیع خریدهای خراجی جهت گرفتن امتیاز انتقال تکنولوژی و همچنین بر انتقال فن‌آوری در اجرای پروژه‌های بزرگ ملی توسط خارجی‌ها نظارت کند گفت: این سازمان همچنین باید بر توزیع منابع محدود پژوهشی کشور نظارت دقیق داشته باشد تا هر سرمایه‌گذاری پژوهشی- کاربردی فقط یکبار انجام شده و از آن نیز تولید ثروت شود.

طیبی ادامه داد: این سازمان باید در هماهنگی با وزارتخانه‌های مرتبط ، مراکز علمی‏و تحقیقاتی کشور و انجمن‌های صنفی سازندگان، نظامی‏را برای کنترل کیفیت محصولات تولید داخل ایجاد کند تا هنگامی‏که این سازمان و یا موسسات تحت نظر سازمان، کیفیت یک محصول را براساس استانداردهای مورد قبول تایید کردند کلیه مصرف‌کنندگان دولتی وغیر دولتی موظف به درج نام آن تولیدکننده در لیست مجاز سازندگان خود باشند و از آن‌ها خرید انجام شود.

وی افزود: این سازمان باید با هماهنگی با وزارت صنعت، معدن و تجارت کنترل هوشمندانه روی تنظیم تعرفه‌ها به منظور حمایت از سازنده داخلی و یا جلوگیری از انحصاری شدن آن‌ها داشته باشد. همچنین باید قوه قضاییه با هماهنگی با این سازمان و کلیه وزارتخانه‌های مرتبط به شدت با فساد موجود در سیستم‌های دولتی، غیر دولتی و حتی خصوصی برخورد کند تا مناقصه‌های کشور به صورت سالم برگزار شود.

طیبی تصریح کرد: متأسفانه برخی از نمایندگان شرکت‌های خارجی وشرکتهای چینی از روش‌های غیر سالم برای برنده شدن در مناقصات استفاده می‏کنند که باید با این عارضه به شدت مبارزه کرد. برخورد شدید دولت چین با عوامل ایجاد فساد در کشورشان باید برای دولتمردان ما الگو باشد.

مدیرعامل جهاد دانشگاهی همچنین تأکید کرد: وزیر نفت متعهد به اجرای قرارداد ساخت 14 دستگاه دکل حفاری به عنوان نماد حمایت از تولید ملی شود؛ چرا که با اجرای این پروژه زنجیره‌ای از صنایع مختلف ایجاد و یا تقویت شده و رابطه بین صنعت و دانشگاه به شکل کارفرمایی زیر نظر یک سازمان فناورمحور به نام جهاد دانشگاهی شکل می‏گیرد. از سوی دیگر تعرفه‌های واردات دکل نیز باید به گونه‌ای تنظیم شود که سرمایه گذاران داخلی تشویق به سرمایه‌گذاری در ساخت دکل و یا سایر تجهیزات مشابه شوند.