به گزارش مارین نیوز، ویژگی های منحصر به فرد و موقعیت خاص جغرافیایی استان و شهر بوشهر دست به دست هم داده اند تا پتانسیل عظیمی برای ایفای نقش دانشمندان و فناوران عرصه زیست فناوری با رویکرد دریا در این مرز و بوم شکل بگیرد.
دریا را داروخانه آینده نامیده اند، از این نظر که اکوسیستم دریا به نسبت آنچه در خشکی های زمین مشاهده می کنیم به طور شگفت انگیزی گوناگونی و پرشماری بیشتری از انواع موجودات زنده را دارا است.
بشر در سالیان دراز زندگی در روی زمین توانسته است کاربردهای متعددی از گیاهان دارویی را برای تقویت و درمان خود بیابد؛ اما همه آنچه کشف کرده‌ایم در برابر آنچه در ناشناخته های این آبی بیکران برای اکتشاف انتظارمان را می کشد ناچیز است.
موجودات دریایی به دلیل غنای بسیار زیاد محیطی که در آن زندگی می کنند و تفاوت های بنیادین زیستی شان، در بدن خود انواع پیچیده ای از مولکول ها را تولید می کنند که نمونه های آن ها را در موجودات خشکی زی نمی توان انتظار داشت.
این مواد و مولکول ها هر یک توان تبدیل شدن به یک راه حل برای درمان دردهای لاعلاج کنونی بشر از پایان دادن به گرسنگی تا درمان سرطان را دارا هستند.
توسعه زیست فناوری ها در بوشهر
مدیر مرکز رشد زیست فناوری دریایی خلیج فارس در این ارتباط با بیان اینکه شهر بوشهر به عنوان یک بندر که در طول تاریخ پر فراز و نشیب خود داد و ستد دریایی را به عنوان بخش جدانشدنی از هویت و فرهنگ مردمانش همیشه زنده نگاه داشته است، اظهار داشت: این شهر اکنون این آمادگی را دارد که به لطف بهره گیری از دانش های نوین و به دست نخبگان جوان و با هدایت اساتید خبره و اهل فن این دیار در اقتصاد دانش بنیان به‌عنوان قطب فعالیت های زیست فناوری دریایی با کاربرد در سلامت نقش خود را به خوبی ایفا کند.
سید همام الدین جوادزاده اضافه کرد: ارتباط تنگاتنگ میان دانشگاه های علوم پزشکی، خلیج فارس و همچنین پارک علم و فناوری استان بوشهر در سالیان گذشته موجب شکل گیری بنیان هایی قدرتمند در اکوسیستم فناوری این استان شده است.
وی بیان کرد: خروجی این ظرفیت ها تاکنون علاوه بر تألیفات علمی متعدد در زمینه آینده دانشگاه ها و اقتصاد دانشی در بعد ملی و بین المللی، شرکت های زایشی و دانش بنیان شاخصی در عرصه زیست فناوری بوده است که به نوعی برند برای بوشهر تبدیل شده اند.
جوادزاده تصریح کرد: وجود صدها کیلومتر خط ساحلی با خلیج نیلگون همیشه فارس در کنار نیروی کار دانشی خبره در بستر خلق شده از هماهنگی بین دانشگاه ها و پارک علم و فناوری استان همه چیز را برای علاقه مندان به سرمایه گذاری در عرصه زیست فناوری دریا که خروجی های اقتصادی آن از ارزش افزوده فوق العاده چشمگیری برخوردار است را فراهم کرده است.
وی تصریح کرد: این شروعی خواهد بود برای ایفای نقش اقتصاد دانش بنیان نوینی برای استان بوشهر که اکنون به عنوان پایتخت انرژی ایران شناخته می شود.
توسعه زیست فناوری پزشکی دریایی
عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با تعریف زیست فناوری و زیست فناوری دریایی، اظهار داشت: سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، زیست فناوری را به صورت "کاربرد علم و فناوری پیرامون ارگانیسم های زنده و همچنین بخش هایی از آن ها، محصولات و مدل های وابسته به آن ها، جهت تغییر مواد زیستی زنده و غیر زنده این ارگانیسم ها برای تولید دانش، محصولات و خدمات" تعریف می کند.
پروفسور ایرج نبی پور اضافه کرد: زیست فناوری دریایی به صورت یک دانش میان‌رشته ای با مشارکت دانشمندان گستره های گوناگون، از تنوع عظیم اکوسیستم های دریایی و ژنتیک منحصر به فرد ارگانیسم های آن جهت توسعه محصولات مفید و ساخت مواد کاربردی بهره می برد.
وی افزود: به زبانی دیگر، زیست فناوری دریایی با به‌کارگیری تکنیک های زیست فناوری، مولکولی، بیولوژی سلولی و بیوانفورماتیک، محصولات و فرایندهای با کاربرد مفید از ارگانیسم های دریایی تولید می کند. این دانش، دریاها و اقیانوس ها را برای توسعه مواد دارویی نوین، محصولات شیمیایی، آنزیم ها و دیگر محصولات صنعتی و فرایندها مورد اکتشاف قرار می دهد.
گستره های زیست فناوری دریایی
رئیس مرکز تحقیقات زیست فناوری دریایی خلیج فارس دانشگاه علوم پزشکی بوشهر در خصوص گستره های زیست فناوری دریایی بیان کرد: زیست فناوری دریایی، دانشی است که عمیقاً مسائل و چالش های بزرگ قرن بیست و یکم در زمینه سلامت، انرژی، غذا، محیط زیست و محصولات و فرایندهای صنعتی را در صدر پژوهش های خود قرار داده است.
وی بیان کرد: زیست فناوری دریایی در گستره انرژی به تولید انرژی زیستی از ارگانیسم های دریایی، تولید سوخت زیستی و توسعه شیوه ها و ابزارهایی برای کشت و فرمان پذیری میکروآلگ ها باهدف بهبودی در کارایی می پردازد.
نبی‌پور خاطرنشان کرد: زیست فناوری دریایی در گستره صنایع غذایی، توسعه شیوه های نوآورانه بر پایه فناوری برای کشت و پرورش گونه های آبزیان دریایی و ارائه و یا افزایش کارایی و کیفیت محصولات غذایی دریایی با معرفی گونه های جدید برای کشت و پرورش از طریق درک بهتر بنیان مولکولی و فیزیولوژیک تولید مثل، رشد و نمو و کنترل این فرایندها، توجه نشان می دهد.
وی تصریح کرد: زیست فناوری دریایی در گستره محیط زیست، توسعه فناوری های مقرون به صرفه گندزدایی همراه با فرآوری ترکیبات گند زدا بر پایه مهندسی سطح و نیز توسعه ابزارهای نوین پیشرفته بر پایه فناوری های امیکس و حس گرهای زیستی خودکار برای پایش و پاک سازی سواحل و محیط زیست های دریایی آلوده را مدنظر قرار می دهد.
عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران تصریح کرد: زیست فناوری دریایی در گستره محصولات و فرایندهای صنعتی نیز به تولید پلیمرهای زیستی دریایی، تولید محصولات پروتئینی و آنزیمی، تولید مکمل های غذایی و افزودنی های غذایی و نیز بیان پروتئین ها و آنزیم های دریایی در میزبان مناسب برای کاربردهای صنعتی می پردازد.
وی گفت: مرکز تحقیقات زیست فناوری دریایی خلیج‌فارس نیز کوشش های خود را بر گستره سلامت نهاده است که هدف این گستره کشف داروهای جدید، تولید حسگرهای زیستی و کیت های تشخیص پزشکی تجاری بر پایه فرآوری های مولکولی با منشأ دریایی، توسعه سیستم های پیشرفته در کشت و پرورش، کشت مولکولی، کشت بافت، سنتز شیمیایی و ... با هدف ایجاد منابع پایدار و نوین در صنعت دارو و محصولات کاربردی در مراقبت‌های سلامت و نیز تولید مکمل ها و افزودنی های غذایی با منشأ آبزیان دریایی است.
تولید سوخت غذا و مواد دارویی
نبی‌پور در پاسخ به این سؤال که چه پیشران هایی برای بازار جهانی زیست فناوری دریایی وجود دارد، اظهار داشت: عمده ترین پیشران ها برای این بازار وجود تقاضا در پنج حوزه داغ است.
وی ادامه داد: داغ ترین آن ها کاربرد جلبک های دریایی و میکروآلگ ها در تولید سوخت زیستی است که خوشبختانه کشور ما در این زمینه در منطقه در سایه تلاش های دکتر معظمی در سازمان پژوهش های علمی و صنعتی کشور، پیشرو بوده است و هم اکنون نیز در معاونت علمی ریاست جمهوری با همکاری بنیاد ملّی نخبگان، نشست های دوره ای با دانشگاه های سراسر کشور برای کار تیمی در این زمینه برگزار می شود.
رئیس مرکز تحقیقات زیست فناوری دریایی خلیج فارس دانشگاه علوم پزشکی بوشهر افزود: دومین حوزه، نیاز رشد یابنده برای ذخایر غذایی بر پایه ایمنی محیط زیست برای تولید پایدار است.
وی ادامه داد: سومین پیشران اقتصادی، صنایع آرایشی و کاربردهای نوین آنزیم های دریایی در این حوزه است. چهارمین پیشران، تقاضا برای قارچ کش های دریایی در بخش کشاورزی است.
نبی پور خاطرنشان کرد: مهم ترین پیشران که انقلاب در صنایع دارویی را نوید می دهد، کاربرد مولکول های با منشأ دریایی، به عنوان عوامل درمانی پیشرفته است. هم اکنون ایالات متحده آمریکا بزرگترین بازار محصولات زیست فناوری را دارد ولی کشور ژاپن، بالاترین سرعت رشد را از خود نشان می دهد و پیش بینی می شود در سال ۲۰۲۰، بازار زیست فناوری به رقم ۸.۴ میلیارد دلاری دست یابد.
استخراج مواد ضد میکروبی و ضد سلول های سرطانی
وی در ارتباط با فعالیت های مرکز تحقیقات زیست فناوری دریایی خلیج فارس، افزود: مرکز تحقیقات زیست فناوری دریایی خلیج فارس از جوان ترین مراکز تحقیقاتی دانشگاه علوم پزشکی بوشهر و اولین مرکز تحقیقات زیست فناوری دریایی مصوب در میان دانشگاه های علوم پزشکی ایران است که به صورت ویژه بر روی موضوعات زیست پزشکی دریایی تمرکز یافته است.
وی بیان کرد: عمده فعالیت این مرکز تحقیقاتی، شناسایی و استخراج مواد فعال زیستی ضد میکروبی، ضد سلول های سرطانی و تنظیم کننده سیستم ایمنی از میکروارگانیسم های دریایی است. همچنین این مرکز پژوهش بر روی سلول های بنیادی دریایی برای شناخت فاکتورهای رشد و تنظیم ژنی و مولکولی فرایند رشد را هدف قرار داده است.
نبی پور تأکید کرد: بی شک شناخت مسائل پایه در سطح زیر سلولی در ارگانسیم های دریایی به عنوان مدل می تواند در شناخت و بهینه کردن مکانیسم های رشد و القای سلول های بنیادی انسانی بسیار کارگشا باشد.
وی ادامه داد: از فعالیت های نوین مرکز تحقیقات زیست فناوری دریایی خلیج فارس، ساخت مواد و حسگرهای نانویی با منشأ دریایی و نیز ساخت پلیمرهای زیستی است. این پلیمرهای زیستی که از اسفنج ها، مرجان ها، جلبک ها، سخت پوستان، خارپوستان و نرم تنان خلیج فارس جدا می شوند در ترمیم زخم و ترمیم بافتی، به عنوان پیوند استخوانی و ساخت داربست ها، در مهندسی بافت به کار می روند.
توسعه مهندسی بافت
عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با مهندسی بافت، گفت: مهندسی بافت یک علم میان‌رشته ای است و از توسعه دانش مواد زیستی تکامل‌یافته است و به ترکیب داربست ها، سلول ها و مولکول های فعال زیستی در قالب بافت های عملکردی، می پردازد.
وی ادامه داد: دانش زیست فناوری دریایی در مورد هر سه رکن کاربردی مهندسی بافت یعنی داربست ها، سلول ها و مولکول های فعال، دارای محصول است و می تواند نه تنها تولیدات پیشین را بهینه کند بلکه می تواند در تأمین هر کدام یک از این سه رکن مهندسی بافت نیز به‌صورت نوآورانه ورود کند.
نبی‌پور اضافه کرد: در مرکز تحقیقات زیست فناوری دریایی خلیج فارس با کمک های سرمایه ای معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، آزمایشگاه های نانو بیوتکنولوژی دریایی و مهندسی بافت تجهیز شده که هدف ساخت داربست های جدید از زیستمندان دریایی و یا بهینه کردن داربست های رایج با مولکول های زیستی با منشأ دریایی را دنبال می کند.
وی افزود: هم‌اکنون پژوهشگران در این آزمایشگاه با کمک اساتید دانشگاه های آمریکا و ایران، بر روی مواد زیستی بهینه شده کار می کنند که در ترمیم بافتی آسیب های حاصله از سکته قلبی، سیروز کبدی و زخم های پوستی، کاربرد دارند.
اشاعه دانش بیولوژی دریا
نبی پور خاطرنشان کرد: مرکز تحقیقات زیست فناوری دریایی خلیج فارس تلاش می کند که در اشاعه دانش بیولوژی دریا با اهداف کاربردی در زمینه زیست پزشکی و زیست فناوری پزشکی دریا، نقش "هاب" را ایفا کند. از این رو، شناسایی زیست مندان دارویی خلیج فارس را از یک دهه پیش آغاز کرده است و کتاب های گوناگونی را در زمینه شناسنامه توان دارویی جلبک ها و جانوران دریایی انتشار داده است که هم اکنون در دسترس دانشجویان و پژوهشگران در سراسر کشور قرارگرفته اند.
وی بیان کرد: تیم مجهز غواصی مرکز، برای پیشبرد پروژه های تحقیقاتی دانشگاه های کشور، خدمات تخصصی خود را ارائه می دهد. در این مرکز با حمایت های بنیاد ملّی نخبگان، به ویژه دکتر ستاری و صندوق حمایت از پژوهشگران، کرسی پژوهشی پزشکی دریایی تأسیس‌شده است که هم اکنون در زمینه های گوناگون پزشکی دریایی، نقش هاب را در منطقه ایفا می کند.
باید هاب زیست فناوری دریایی شویم
عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران اضافه کرد: در هزاره جدید، رویکرد تخصصی و رشته محوری که در صد سال گذشته بر فضای آکادمیک دانشگاه ها حاکم بوده است، آهسته سیطره خود را ازدست داده و جای خود را به رهیافت های میان‌رشته ای می دهد.
وی ادامه داد: از سوی دیگر، با تغییر پارادایمی در این هزاره، شاهد خلق دانشگاه های نسل سوم هستیم که در کنار آموزش و پژوهش، مأموریت سومی تحت عنوان بهره برداری از دانش تولید یافته را در سرلوحه کار خود قرار داده اند.
نبی‌پور گفت: با این دو چرخش عظیم در سیاست علمی دانشگاه ها، از سیاست گذاران علمی کشور این درخواست وجود دارد که در انجام فعالیت های میان رشته ای و ایجاد و گسترش مراکز رشد، برای شکوفایی این نوع فناوری ها، زمینه های لازم را فراهم کنند. برای مثال، فناوری همگرایی همچون نانوزیست پزشکی دریایی، گستره پرهیجانی برای کشف سامانه های ترمیم سلولی و مهندسی بافت تا زمینه های ساخت و پردازش بافت های سه بعدی و ارگان های هیبرید با منشأ فراورده های دریایی را نوید می دهد.
وی تصریح کرد: از این رو، برای شکوفایی چنین فناوری هایی، همکاری های گسترده با مشارکت فعالان و بازیگران دیگر شامل ذی نفع ها، سیاست گذاران، شرکت های دانش بنیان، سرمایه گذاران، بنیادهای تحقیقاتی و آکادمیک، بسیار محسوس است.
عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران ادامه داد: هم اکنون در قطب پنج کلان منطقه های دانشگاه های علوم پزشکی کشور، کارگروه توسعه دانش های زیست پزشکی دریایی با مشارکت دانشگاه های جنوب کشور شکل گرفته است که اقدامی بنیادین و فکورانه است.
وی افزود: در یک فراگرد کلی، از سیاست گذاران کشور تقاضا می شود ضمن حمایت از چنین شرکت های میان رشته ای و تیمی در ساخت کریدور دانش زیست فناوری دریایی و حمایت از شرکت های دانش بنیان، تلاش کنیم تا بتوانیم نام پرآوازه خلیج فارس را در صدر تولیدات زیست فناوری دریایی، در سطح جهان طنین انداز کنیم.
توسعه فعالیت های علمی وابسته به جلبک
به گفته کارشناس زیست فناوری مرکز رشد علم و فناوری خلیج فارس، این مرکز یکی از بخش های تخصصی پارک علم و فناوری خلیج فارس است که با هدف تحقیق و توسعه و راه اندازی صنایع زیست فناوری دریا و شرکت های دانش بنیان در زمینه های وابسته به جلبک در سال ۱۳۹۲ تأسیس شده است.
دکتر جاوید اسفندیاری در ارتباط با اهم فعالیت های این مرکز، گفت: ایجاد بانک ژن از جلبک های خلیج فارس به عنوان پایه فعالیت های تحقیقاتی و فناورانه و انجام فعالیت های پژوهشی و مطالعاتی در راستای شناسایی ظرفیت های اقتصادی جلبک ها از جمله فعالیت ها است.
وی اضافه کرد: در حال حاضر حدود ۵۰ گونه مختلف از جلبک های دریایی جداسازی شده است که بسته به نیاز محققان در اختیار آن ها قرار می گیرد.
اسفندیاری از ارائه خدمات تخصصی آزمایشگاهی و پشتیبانی به سایر مراکز تحقیقاتی و مطالعاتی در زمینه جلبک های دریایی خبر داد و افزود: کمک به تشکیل و توسعه تیم های نوآور، هسته ها و شرکت های دانش بنیان در حوزه زیست فناوری و هدایت فعالیت های تحقیقاتی به سمت تولید ثروت از میکروآلگ از دیگر اقدامات بوده است.
