مارین نیوز - صنعت کشتی‌سازی، به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد دریایی، نه‌تنها موتور محرکه تجارت بلکه کلید خودکفایی و توسعه صنعتی کشورها به شمار می‌رود. ژاپن، کشوری که روزگاری جایگاه خود را در بازار جهانی کشتی‌سازی به رقبای آسیایی مانند چین و کره جنوبی واگذار کرده بود، اکنون با یک برنامه جامع و آینده‌نگرانه در حال بازپس‌گیری این عرصه است. این برنامه، که ترکیبی از ادغام‌های استراتژیک، سرمایه‌گذاری‌های کلان، نوآوری‌های فناورانه و همکاری‌های بین‌المللی است، درس‌های ارزشمندی برای ایران دارد. ایران، با دسترسی به خلیج‌فارس، دریای عمان و موقعیت ژئوپلیتیک بی‌نظیر، ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای تبدیل شدن به یک قدرت دریایی منطقه‌ای دارد. اما چگونه می‌توان از تجربه ژاپن برای احیای صنعت کشتی‌سازی ایران بهره برد؟ این گزارش تحلیلی با نگاهی موشکافانه به برنامه ژاپن و تطبیق آن با شرایط ایران، راهکارهایی عملی و دقیق برای بازسازی این صنعت ارائه می‌دهد.
ادغام استراتژیک: اتحاد برای رقابت جهانی
ژاپن با درک ضرورت تمرکز و هماهنگی در صنعت کشتی‌سازی، گام جسورانه‌ای در ادغام دو غول صنعتی خود، کارخانه کشتی‌سازی JMU و گروه ایماباری، برداشته است. گروه ایماباری که مدیریت ۱۰ کارخانه بزرگ را بر عهده دارد، با در اختیار گرفتن ۶۰ درصد مالکیت JMU، نه‌تنها کنترل مدیریتی را به دست گرفته بلکه با استانداردسازی قطعات، بهینه‌سازی زنجیره تأمین و کاهش هزینه‌های تولید، یک کشتی‌ساز برتر جهانی خلق کرده است. این ادغام، بهره‌وری را افزایش داده و ژاپن را در برابر رقبای قدرتمندی مانند چین و کره جنوبی، که با تولید انبوه و قیمت‌های رقابتی بازار را تسخیر کرده‌اند، تقویت کرده است.
ایران می‌تواند از این الگو درس‌های بزرگی بگیرد. صنعت کشتی‌سازی ایران، با وجود ظرفیت‌هایی مانند مجتمع کشتی‌سازی و صنایع فراساحل ایران (ایزوایکو) و دیگر کارخانجات کوچک‌تر در بندرعباس، خرمشهر و بوشهر، از پراکندگی و عدم هماهنگی رنج می‌برد. این پراکندگی، نه‌تنها بهره‌وری را کاهش داده بلکه رقابت‌پذیری ایران در بازارهای منطقه‌ای را تضعیف کرده است. ادغام این واحدها تحت یک هلدینگ ملی یا یک ساختار مدیریتی یکپارچه، می‌تواند منابع را متمرکز کرده و از هدررفت سرمایه و نیروی انسانی جلوگیری کند. برای مثال، ایزوایکو که ظرفیت ساخت کشتی‌های تجاری و نفتکش را دارد، می‌تواند با مدیریت متمرکز و هماهنگی با دیگر واحدها، سفارش‌های داخلی و حتی منطقه‌ای را با کیفیت و سرعت بیشتری تحویل دهد. این اقدام، علاوه بر کاهش هزینه‌ها، امکان رقابت با کشورهایی مانند ترکیه و امارات را فراهم می‌کند که در سال‌های اخیر بازار تعمیر و ساخت کشتی در منطقه را به خود اختصاص داده‌اند.
سرمایه‌گذاری کلان: نوسازی زیرساخت‌ها برای آینده‌ای پایدار
ژاپن با سرمایه‌گذاری عظیم ۷ میلیارد دلاری، کارخانجات کشتی‌سازی خود را نوسازی کرده و به فناوری‌های پیشرفته مجهز کرده است. این سرمایه‌گذاری، که بخشی از آن از طریق همکاری با شرکت‌های آمریکایی تأمین شده، نه‌تنها زیرساخت‌های فیزیکی مانند جرثقیل‌ها و حوضچه‌های خشک را ارتقا داده، بلکه فرآیندهای تولید را به سمت اتوماسیون و دیجیتال‌سازی سوق داده است. این تحول، هزینه‌های تولید را کاهش داده و ژاپن را به یکی از پیشروترین کشورها در ساخت کشتی‌های باکیفیت و کم‌مصرف تبدیل کرده است.
ایران، با وجود منابع عظیم نفت و گاز و دسترسی به بازارهای منطقه‌ای، پتانسیل جذب سرمایه‌گذاری‌های کلان را دارد، اما زیرساخت‌های فرسوده و کمبود بودجه مانع اصلی پیشرفت صنعت کشتی‌سازی کشور بوده است. برای مثال، بسیاری از کارخانجات کشتی‌سازی ایران، مانند ایزوایکو، از تجهیزات قدیمی استفاده می‌کنند که نه‌تنها بهره‌وری را کاهش می‌دهد بلکه توانایی رقابت با استانداردهای جهانی را از آن‌ها سلب کرده است. دولت ایران می‌تواند با تخصیص بودجه‌های پایدار، ارائه تسهیلات بانکی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی، این زیرساخت‌ها را نوسازی کند. به‌عنوان مثال، همکاری با سرمایه‌گذاران منطقه‌ای، مانند قطر یا عمان، می‌تواند منابع مالی و فنی لازم برای بازسازی کارخانجات را فراهم کند. همچنین، ایجاد مشوق‌های مالیاتی برای شرکت‌های خصوصی که در این صنعت سرمایه‌گذاری می‌کنند، می‌تواند انگیزه‌ای برای ورود بخش خصوصی به این حوزه باشد. این سرمایه‌گذاری‌ها، اگر با برنامه‌ریزی دقیق همراه شوند، می‌توانند ظرفیت‌های خالی کارخانجات ایرانی را فعال کرده و ایران را به یک قطب تولید کشتی در خاورمیانه تبدیل کنند.
نوآوری و فناوری: پیش به سوی کشتی‌سازی دیجیتال
یکی از ارکان کلیدی موفقیت ژاپن، تمرکز بر فناوری‌های نوین است. این کشور با بهره‌گیری از کشتی‌سازی دیجیتال، هوش مصنوعی، طراحی سه‌بعدی و اتوماسیون جوشکاری، توانسته بهره‌وری نیروی کار خود را تا سال ۲۰۲۵ به میزان ۵۰ درصد نسبت به سال ۲۰۱۴ افزایش دهد. این تحولات، به‌ویژه در زمینه فناوری‌های سبز و کشتی‌های کم‌مصرف، ژاپن را به پیشتاز بازارهای جهانی تبدیل کرده است. برای مثال، استفاده از نرم‌افزارهای پیشرفته طراحی سه‌بعدی، زمان و هزینه طراحی کشتی‌ها را کاهش داده و دقت تولید را افزایش داده است. همچنین، اتوماسیون فرآیندهای جوشکاری و مونتاژ، کمبود نیروی کار ناشی از پیری جمعیت ژاپن را جبران کرده است.
ایران، با وجود نیروی انسانی جوان و تحصیل‌کرده، می‌تواند با سرمایه‌گذاری در مراکز تحقیق و توسعه (R&D) و بومی‌سازی فناوری‌های پیشرفته، وابستگی خود به تجهیزات وارداتی را کاهش دهد. برای مثال، توسعه نرم‌افزارهای بومی برای طراحی کشتی یا استفاده از هوش مصنوعی در مدیریت زنجیره تأمین، می‌تواند هزینه‌های تولید را کاهش دهد. علاوه بر این، تمرکز بر فناوری‌های سبز، مانند کشتی‌های مجهز به سوخت‌های کم‌کربن یا سیستم‌های هیبریدی، می‌تواند ایران را به مقصدی جذاب برای سفارش‌های بین‌المللی تبدیل کند، به‌ویژه در منطقه خلیج‌فارس که تقاضا برای چنین فناوری‌هایی رو به افزایش است. ایجاد پارک‌های فناوری دریایی در مناطق آزاد مانند چابهار یا کیش، می‌تواند بستری برای توسعه این فناوری‌ها و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی فراهم کند.
همکاری‌های بین‌المللی: پلی برای انتقال دانش و سرمایه
ژاپن با تقویت همکاری‌های بین‌المللی، به‌ویژه با شرکت‌های آمریکایی، توانسته فناوری‌های پیشرفته و سرمایه لازم برای نوسازی صنعت خود را جذب کند. این همکاری‌ها، از انتقال دانش طراحی کشتی‌های پیشرفته گرفته تا تأمین قطعات باکیفیت، ژاپن را در مسیر رقابت جهانی یاری کرده است. ایران، هرچند با چالش تحریم‌ها مواجه است، می‌تواند از فرصت‌های همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی بهره ببرد. برای مثال، تقویت روابط با کشورهایی مانند چین، هند یا حتی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، می‌تواند راه را برای انتقال فناوری و جذب سرمایه هموار کند.
به‌عنوان مثال، همکاری با چین، که خود یکی از بزرگ‌ترین بازیگران صنعت کشتی‌سازی است، می‌تواند به انتقال فناوری‌های دیجیتال و اتوماسیون به ایران کمک کند. همچنین، ایجاد کنسرسیوم با کشورهای دوست مانند عمان یا قطر، می‌تواند به جذب سرمایه و دانش فنی منجر شود. ایران می‌تواند از موقعیت استراتژیک خود در منطقه برای تبدیل شدن به یک هاب تعمیر و ساخت کشتی استفاده کند، به‌ویژه با توجه به نزدیکی به مسیرهای تجاری کلیدی مانند تنگه هرمز. این همکاری‌ها، اگر با دیپلماسی هوشمندانه همراه شوند، می‌توانند صنعت کشتی‌سازی ایران را به سطحی جدید ارتقا دهند.
سیاست‌گذاری منسجم: کلید پایداری و رشد
یکی از عوامل موفقیت ژاپن، حمایت‌های قانونی و سیاست‌گذاری‌های منسجم دولتی است. دولت ژاپن با وضع قوانین الزام‌آور و ارائه مشوق‌های مالی، از سفارش‌های داخلی و خارجی برای کارخانجات خود حمایت می‌کند. در ایران، پیچیدگی‌های بروکراتیک، نبود قوانین الزام‌آور برای استفاده از ظرفیت‌های داخلی و کمبود حمایت مالی، موانع اصلی رشد صنعت کشتی‌سازی بوده‌اند. برای مثال، بسیاری از شرکت‌های ایرانی ترجیح می‌دهند کشتی‌های خود را در خارج از کشور تعمیر کنند، زیرا کارخانجات داخلی نمی‌توانند کیفیت و سرعت لازم را ارائه دهند.
دولت ایران می‌تواند با الگوگیری از ژاپن، سیاست‌هایی مانند الزام به تعمیر و ساخت کشتی در داخل کشور، ارائه یارانه‌های هدفمند و کاهش موانع بروکراتیک را اجرا کند. به‌عنوان مثال، ایجاد یک صندوق توسعه صنعت کشتی‌سازی با بودجه دولتی و مشارکت خصوصی، می‌تواند منابع مالی لازم برای نوسازی و توسعه را تأمین کند. همچنین، تدوین استانداردهای بین‌المللی برای تولید و تعمیر کشتی در ایران، اعتماد مشتریان خارجی را جلب خواهد کرد. این سیاست‌ها، همراه با نظارت دقیق بر اجرای پروژه‌ها، می‌توانند از هدررفت منابع جلوگیری کرده و پایداری بلندمدت این صنعت را تضمین کنند.
الگوگیری صحیح برابر است با آینده‌ای درخشان در انتظار صنعت دریایی ایران
برنامه جامع ژاپن برای احیای صنعت کشتی‌سازی، ترکیبی هوشمندانه از ادغام استراتژیک، سرمایه‌گذاری کلان، نوآوری‌های فناورانه، همکاری‌های بین‌المللی و سیاست‌گذاری منسجم است که این کشور را بار دیگر به یکی از پیشتازان این صنعت تبدیل کرده است. ایران، با ظرفیت‌های عظیم انسانی، جغرافیایی و اقتصادی خود، می‌تواند با الگوگیری دقیق از این تجربه، صنعت کشتی‌سازی خود را از رکود خارج کند. ادغام کارخانجات پراکنده، نوسازی زیرساخت‌ها با سرمایه‌گذاری هدفمند، توسعه فناوری‌های بومی، تقویت همکاری‌های بین‌المللی و اجرای سیاست‌های حمایتی، گام‌هایی هستند که می‌توانند ایران را به یک قطب قدرتمند کشتی‌سازی در منطقه تبدیل کنند. اکنون زمان آن است که با عزمی ملی و برنامه‌ریزی استراتژیک، دریچه‌ای به سوی آینده‌ای درخشان برای اقتصاد دریایی ایران گشوده شود. این مسیر، نه‌تنها به خودکفایی صنعتی منجر خواهد شد، بلکه جایگاه ایران را به‌عنوان یک قدرت دریایی در خاورمیانه و جهان تثبیت خواهد کرد./
