فاجعه ای عظیم در اقیانوس ها / جزایر پلاستیکی / نیاز به مهار اپیدمی آلودگی

به گزارش مارین نیوز، ۴۱۴ میلیون تكه پلاستیكی كه در مجمع ‌الجزایر پرت و دور افتاده اقیانوس هند یافت شده، نشانگر بخش كوچكی از ابعاد فاجعه زباله ‌های انسانی در اقیانوس ‌هاست. دانشمندان علوم دریایی به ‌تازگی 977 هزار كفش و ۳۷۳ هزار مسواك را در جزایر كوچك اقیانوس هند موسوم به نارگیل كوچك (Tiny Cocos) یافته ‌اند و از آنجا كه كل جمعیت این جزایر به ۶۰۰ نفر محدود می ‌شود، به عمق فاجعه ‌ای می‌ توان پی برد كه به دست انسان در اقیانوس ‌ها رقم خورده است. جزایر مذكور بی ‌تردید جزو دور افتاده ‌ترین خشكی‌ های كره زمین هستند، اما متاسفانه پای زباله ‌های انسانی به آنجا كشیده شده است.

وضعیت آلودگی پلاستیك در اقیانوس ‌ها به اندازه ‌ای ناعادلانه است كه حتی جزایر پرت و دور افتاده هم به مكانی ایده ‌آل برای جولان حجم عظیم زباله ‌های پلاستیكی تبدیل شده ‌اند.

دانشمندان در این تحقیق متوجه شده‌ اند كه كمیت و عمق زباله‌ های دفن ‌شده در نزدیكی این سواحل بیش از ده سانتی‌ متر است و این میزان ۲۶ برابر بیشتر از زباله ‌هایی است كه در سطح دیده می‌ شود. این در حالی است كه در تحقیق ‌های پیشین فقط زباله ‌های سطحی مورد ارزیابی قرار می ‌گرفتند و تحقیق اخیر از این منظر توانسته مقیاس فاجعه ‌بار تجمع زباله را بهتر نشان دهد.

بیشتر مطالعاتی كه روی زباله‌ های پلاستیكی انجام شده، زباله ‌های بزرگ و قابل رویت را مدنظر قرار داده ‌اند، زیرا جمع ‌آوری این نوع اقلام آسانتر بوده و در عین حال مكان آنها نیز قابل رویت است، اما در مقابل، كار روی زباله‌ های میكرو (بسیار ریز) محدودیت‌ های خاص خود را دارد، زیرا تشخیص اقلام كوچك كار دشواری است. در تحقیقی كه دانشمندان در سواحل مجمع ‌الجزایر پرت و دور افتاده اقیانوس هند انجام داده‌ اند، زباله ‌های پلاستیكی ماكرو و میكرو بررسی شده ‌اند. نتایج این تحقیق نشان می ‌دهد عمق فاجعه به دلیل كمیت برآورد شده، خیلی بزرگتر از چیزی است كه پیشتر تصور می‌ شد.

در گذشته مدل‌ سازی ‌های متعددی انجام شده كه از طریق آنها می ‌توان حدسیاتی داشت. از جمله می ‌توان به بررسی ‌های یك دانشمند اسپانیایی به نام اندرس كوزار كابانیاس (Andres Cozar Cabañas) از دانشگاه كادیس اشاره كرد كه موفق شد نخستین نقشه جهانی از وضعیت زباله‌ های شناور اقیانوسی را ارائه كند. مهم‌ترین مشكل در مدیریت زباله ‌های پلاستیكی این است كه ابعاد این بحران می ‌تواند از صدها متر تا چند میكرون متغیر باشد. زیرا تكه ‌های پلاستیكی كوچك نیز به فیبرهای كوچك تبدیل خواهد شد و در نهایت یا در اعماق ته ‌نشین می‌ شود یا مورد استفاده آبزیان همه‌ چیز خوار و گوشتخوار قرار می ‌گیرد. در هر صورت هر قدر میزان اشباع یك محدوده از تكه‌ های پلاستیكی بیشتر باشد، احتمال خطر هم بیشتر خواهد بود. برای انجام چنین محاسباتی چند روش وجود دارد، روش اول پایش و بررسی سواحل است، اما در روش دوم دانشمندان از مدل ‌سازی ‌های رایانه‌ ای استفاده می ‌كنند كه در آن، اصل بر مبنای نمونه‌ هایی است كه پژوهشگران از سواحل، دریاها یا اقیانوس ‌ها جمع ‌آوری كرده‌ اند. روش سوم نیز به نسبت اندكی پیچیده ‌تر است و براساس برآورد میزان ورودی زباله به دریاها یا اقیانوس ‌ها انجام می‌ شود.

با این حال دانشمندان بر این باورند نتایج حاصل از این روش ‌ها قطعیت كامل ندارند و نمی ‌توانند كل میزان زباله موجود در محیط را به طور دقیق برآورد كنند، اما تخمین ‌های حاصله دست‌ كم این مزیت را دارد كه می ‌تواند برخی پرسش ‌ها را پاسخ دهد و نگرانی جدی ایجاد كند. بدیهی است كه اگر این نگرانی ایجاد نشود و وضعیت كنونی ادامه یابد تا چند سال دیگر همه عرصه ‌های آبی غرق در زباله خواهد شد و بهداشت محیط به طور جدی در خطر قرار خواهد گرفت. این صحبت‌ ها بزرگنمایی نیست، بلكه به مرور تحقیقات انجام شده شاید واقعیت‌ ها ملموس تر جلوه كند.

تخمین‌ ها حاكی از آن است كه در حال حاضر بین ۱۵ تا ۵۱ هزار میلیارد قطعه پلاستیكی در اقیانوس ‌های جهان یافت می‌ شود و این میزان پلاستیك تقریبا گستره ‌ای به وسعت استوا تا دو قطب زمین را اشغال كرده است. صنعت سوخت‌ های فسیلی درصدد است میزان تولید پلاستیك را در دهه ‌های آتی تا ۴۰ درصد افزایش دهد. بنابراین واقعیت این است كه ما هرچه زودتر به یك دستور العمل كلی برای مهار اپیدمی آلودگی پلاستیك در جهان نیاز داریم.

اجازه دهید دستاورد یك تحقیق دیگر را در اینجا عنوان كنیم كه می ‌تواند ابعاد موضوع را كمی روشنتر كند. بررسی ‌ها نشان داده هر ماشین لباسشویی طی یك چرخه كامل شست ‌و شو، تنها از یك پولیور ساده نزدیك به ۲۰۰۰ فیبر پلی استر بسیار كوچك را كه با چشم قابل رویت نیست، جدا می‌ كند. این الیاف كجا می ‌رود؟ پاسخ ساده است: الیاف مصنوعی راهی مسیرهای فاضلاب شده و در اكثر موارد هم سفر آنها به آب دریاها و اقیانوس ‌ها یا حتی آب ‌های زیر زمینی ختم خواهد شد.

آیا این اطلاعات بزرگنمایی شده و اغراق ‌آمیز است؟ ای كاش این طور بود، اما متاسفانه همه واقعی است!

متاسفانه اغلب سواحل و عرصه ‌های دریایی و اقیانوسی با مشكلات جدی ناشی از آلودگی‌ پلاستیك دست و پنجه نرم می ‌كنند. زیرساخت‌ هایی نظیر مدیریت پسماند اغلب نمی‌ توانند آنطور كه باید جلوی این چالش و معضل جدی را بگیرند. حال پرسش اینجاست برای حفاظت از زیستگاه‌ ها و بهداشت محیط در برابر فاجعه ‌ای كه روز به روز ابعاد آن گسترده ‌تر می‌ شود، چه كاری می‌ توان انجام داد؟ واقعیت این است پاكسازی سطح از زباله ‌های پلاستیكی راهكاری است كه نیازمند ماه‌ ها مذاكره، زمان، استفاده گسترده از نیروهای كاری و البته صرف هزینه ‌های كلان نزدیك به ده‌ ها هزار دلار است. با وجود این كاهش حجم این میزان زباله پلاستیكی تنها راهكاری است كه می ‌تواند موثر واقع شود. ما باید تا جایی كه می ‌توانیم جلوی افزایش این حجم از زباله پلاستیكی را بگیریم زیرا پیشگیری قطعا همیشه بهترین راهكار است.

كارشناسان تاكید می‌ كنند راهكارهای بلند مدتی باید هرچه سریعتر تعریف شود و انسان ‌ها نحوه برخورد و عملكردشان را تغییر دهند. كاهش مصرف و تولید در حال حاضر عملی‌ ترین راهكار موجود است. اما مدیریت مؤثر مواد زائد نیز باید در اولویت قرار گیرد.

در روش‌ های قدیمی پاكسازی دریاها و اقیانوس ‌ها معمولا بر استفاده از قایق‌ هایی با تورهای بزرگ تاكید می‌ شد. اما مساله اینجاست پلاستیك به آسانی جابه‌ جا می‌ شود و بخش اعظم آن در تورهای پاكسازی گیر نمی ‌كند. در روش‌ های نوین از ابتدا نقش اساسی جریان ‌های اقیانوسی و مخصوصا باد را مدنظر قرار می ‌دهند. برای مثال در یكی از این روش ‌ها از گوی‌ ها یا راهنماهای شناور مواج استفاده می ‌شود. این گوی‌ ها به طور معمول برای نشان دادن راه یا موانع در دریاها كاربرد دارند. اما می‌ توان تورهای متصل به این گوی‌ ها را همانند یك دایره بزرگ شكل داد كه قطر بخش فوقانی آن زیاد باشد و در مقابل هرچهبه بخش ‌های انتهایی و نزدیك بستر دریا نزدیك می‌ شود، از قطر آن كاسته شود. به این معنی كه نوعی قیف بزرگ تعبیه شود كه سر آن در روی آب و ته آن نیز در بستر قرار گیرد.

از نظر كارشناسان یكی از مزایای استفاده از چنین روش‌ هایی این است كه به بستر آسیبی وارد نمی ‌كند و فقط ضایعات را به دام انداخته و آنها را جمع می ‌كند. اما در عین حال یك مشكل جدی هم دارد و آن این است كه جابه‌ جایی و تحركات جانداران آبزی را در بخش ‌های زیرین و نزدیك بستر محدود می‌ كند. به هر حال این وظیفه انسان ‌هاست كه هر چه سریعتر برای حل این مشكل بزرگ چاره‌ ای بیندیشند، زیرا در واقع این انسان ‌ها بوده‌ اند كه چنین بلایی را بر سر دریا و اقیانوس ‌ها آورده‌ اند و نفس آنها را تا این حد تنگ كرده ‌اند.