پیشنهاد محققان برای حضور در جنوبگان / رونمایی از کتاب سفر به جنوبگان، قاره یخی

به گزارش مارین نیوز، "نشست علمی تبیین ظرفیت‌ها و راهبردهای تحقیقات در جنوبگان" در محل پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی برگزار شد.

در ابتدای این نشست، مرتضی توکلی؛ رئیس پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی ضمن محکوم کردن حملات رژیم صهیونیستی به مردم مظلوم غزه اظهار کرد: جنوبگان برای ما اهمیت زیادی دارد و ارزش و اهمیت این موضوع هم به ترویج مسئله و هم به جایگاهی که برای آن قائل هستیم، برمی‌گردد.

وی ادامه داد: پژوهشگاه ما به‌عنوان کانون اصلی مطالعات مربوط به جنوبگان حوزه‌هایی را که می‌تواند در آینده برای ما دستاوردهای استراتژیک داشته باشد، فعال کرده است.

رئیس پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی و علوم جوی گفت: ما با توجه به ظرفیت‌هایی که در پژوهشگاه داریم، می‌توانیم در حوزه جنوبگان مطالعات شناختی و پشتوانه علمی این مسئله را جلو ببریم. سال 1392 مرکز تحقیقات و مطالعات جنوبگان در پژوهشگاه ایجاد شده و مانند چراغی است که علی‌رغم فراز و نشیب‌ها خاموش نشده است.

توکلی بیان کرد: ما در این مسیر فرصت‌های بکر و در عین حال تهدیداتی داریم که پرداختن آنها نیاز به پشتیبانی مالی دارد.

وی در رابطه با اقدامات این پژوهشگاه برای پرداختن به قطب جنوب توضیح داد: حمایت مالی از پایان‌نامه‌های با موضوع جنوبگان، تقدیر و پشتیبانی از  کسانی که در این زمینه کار کرده‌اند و همچنین برگزاری کارگاه‌های آموزشی بخشی از اقدامات ما هستند.

توکلی خاطرنشان کرد: نیروی دریایی سپاه و ارتش هم در این مسیر به ما کمک می‌کنند و امیدوارم به‌سمتی برویم که هر گام ملی که در این زمینه برمی‌داریم به سعادت ملی و  امنیت کشور منجر شود.

در ادامه این نشست، دکتر محمدرضا شکری، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی و اولین پژوهشگر ایرانی حاضر در جنوبگان با اشاره به سفر ۲۵ سال قبل به جنوبگان در قالب ماموریت تحقیقاتی و برخی از خصوصیات اقلیمی و جغرافیایی این منطقه، اظهار کرد: تنها ۲ درصد از حاشیه قاره جنوبگان و به مدت ۲ ماه در تابستان از برف و یخ خالی است و اکثر ایستگاه‌های تحقیقاتی در همین منطقه که به نام «واحه» مشهورند، ساخته شده‌اند. قاره جنوبگان هم ۳ بخش شرقی، غربی و شبه جزیره‌ای دارد.

وی با اشاره به ویژگی‌های این منطقه گفت: کمترین دمای ثبت شده در جهان ۸۹ درجه زیر صفر بوده که در سال ۱۹۸۳ در منطقه وستوک متعلق به روسیه ثبت شده است. دمای هوا در واحه‌ها طی تابستان و فقط برای یک یا دو ساعت به بالای صفر می‌رسد.

این استاد دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: مشکل اصلی سوزبرف‌هایی است که با سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت در این منطقه می‌وزد و برای پژوهشگران مشکل ایجاد می‌کند. کلاهک‌های یخی نیز در سال تا ۱۰۰۰ متر جابه جا می‌شوند، دانشمندان معمولا این حرکت را ثبت می‌کنند و در سال‌های اخیر نیز به دلیل تغییرات اقلیم حرکت این کلاهک‌ها بیشتر شده است.

وی در مورد محل پایگاه‌های مستقر در جنوبگان، توضیح داد: پایگاه‌ها روی سرزمین‌های عاری از یخ احداث شده‌اند و چند ایستگاه در سال‌های اولیه روی سپر یخی ساخته شده‌اند که معمولا با خطر تخریب روبرو هستند، مانند پایگاه هندوستان که در سال ۱۹۸۵ تاسیس و ۵ سال بعد تخریب شد. یخ‌های دریایی جنوبگان نیز معمولا مشکلی برای حرکت کشتی‌ها هستند و جبهه یخی جنوبگان مرتب توسط شناورهای تحقیقاتی پایش می‌شود.

وی همچنین در مورد تنوع زیستی در این منطقه، گفت: ۱۹ گونه پرنده، ۱۴ گونه نهنگ اقیانوس جنوبی، ۶ گونه فک، ۷ گونه پنگوئن و میگوی کریل نیز وجود دارند.

شکری با اشاره به اهمیت پژوهش در منطقه جنوبگان، اظهار کرد: این منطقه آزمایشگاه طبیعی است، نقش مهمی در تعادل اقلیم و جریانات اقیانوس‌های جهان دارد، چالش‌های حقوقی و خاصی برای حضور در این منطقه وجود دارد و کشورهای مختلف ادعای مالکیت در این منطقه را دارند که موجب تعارض و رقابت شده، همچنین تحقیق در این منطقه به فهم بهتر از محیط زیست منجر می‌شود.

وی با اشاره به وجود معادن مختلف در این منطقه، گفت: زغال سنگ، هیدروکربن، سنگ‌آهن، پلاتین، مس، کروم و اورانیوم در این منطقه وجود دارند، ولی به دلیل شرایط آب و هوایی، دسترسی محدود و حفاظت قانونی استخراج معادن مشکل دارد و پروتکل حفاظت از محیط‌زیست نیز فعالیت معدنکاری را در این منطقه ممنوع کرده است.

شکری به تاریخچه کشف جنوبگان توسط یک گروه نروژی در سال ۱۹۱۱ اشاره کرد و گفت: محقق نروژی روالد اماندسن در سال ۱۹۱۱ و بعد گروه انگلیسی اسکات در سال ۱۹۱۲ به این منطقه رفتند. امروزه نیز ۷۵ ایستگاه شامل ۴۵ ایستگاه دائم و ۳۰ ایستگاه فصلی تحقیقاتی در این منطقه وجود دارد؛ در حالی‌که در سال ۲۰۰۶ تنها ۴۰ ایستگاه وجود داشت.

به گفته وی، قدیمی‌ترین ایستگاه در این منطقه در سال ۱۹۰۳ تاسیس شده است، آمریکا در سال ۱۹۵۷ و روسیه در سال ۱۹۵۸ پایگاهی در این منطقه تاسیس کردند.

عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی فرصت‌های پژوهشی در این منطقه را برشمرد و گفت: فرصت‌های پژوهشی شامل بررسی تاثیرات اقلیمی بر منابع آب شیرین، شناسایی و استخراج منابع معدنی، همکاری‌های بین‌المللی و افزایش سطح آگاهی و توسعه دانش و فناوری است‌.

وی به هزینه تاسیس ایستگاه در این منطقه پرداخت و گفت: این موضوع به موقت یا دائم بودن ایستگاه، هدف آن و تعداد محققانی که قرار است در آن مستقر شوند، بستگی دارد. بر اساس گزارش سازمان همکاری‌های بین‌المللی جنوبگان، هزینه متوسط احداث یک پایگاه میدانی حدود ۱۰۰ هزار دلار است. اما بررسی‌ها از اقدامات کشورهای دیگر نشان می‌دهد احداث و نگهداری چنین پایگاهی تا سالی ۱۰ میلیون دلار هزینه دارد.

شکری توصیه کرد: بهتر است قبل از احداث پایگاه، تحقیقات زیادی در قالب اعزام محققان به جنوبگان انجام شود. همچنین با توجه به برتری پایگاه‌های متحرک نسبت به پایگاه ثابت، احداث پایگاهی متحرک یا در مجاورت دیگر پایگاه‌ها بررسی شود.

در ادامه این نشست، حسین فرجامی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی بیان کرد: از دید حقوقی به منطقه زیر مدار 60 درجه جنوبگان می‌گویند و از نظر علمی مرز بین آب‌های سرد جنوبی و آب‌های گرمتر شمالی را جنوبگان می‌دانیم. قاره قطب جنوب بزرگتر از اروپاست که علی‌رغم تنوع زیستی بالا در دریا، در خشکی تنوع زیستی و جانوری کمی دارد.

وی در رابطه با اهمیت جنوبگان توضیح داد: ما امروز بحث گرمایش جهانی را داریم که اکوسیستم قاره‌ها را به‌هم زده است اما جنوبگان تبادل گرمایی عرض‌های اقیانوسی را انجام داده است و سیستم جوی آن باعث جلوگیری از افزایش گرمای کره زمین شده است. جنوبگان در بحث دیرینه‌شناسی اقلیمی نیز اهمیت دارد که برای رصد توفان‌های مغناطیسی نیز به انسان کمک می‌کند، برای ردیابی ماهواره‌ها در مدارهای مختلف زمین نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای سامانه پایش از دور تسلیحات آفندی نیز مناسب است.

عضو پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی ادامه داد: از جنبه اقتصادی نیز منابع معدنی، شیلاتی، فسیلی، توریسم و بحث آب‌های شیرین در لایه یخی این منطقه اهمیت دارد.

فرجامی بیان کرد: مهم‌ترین جنبه حضور در جنوبگان، جنبه منافع ملی و راهبردی کشور است. قوانینی که در این منطقه حاکم است، توسط 12 کشور در سال 1959 به تصویب رسیده است و این ناحیه برای اهداف صلح‌آمیز، تحقیقات علمی و ارتباطات دوستانه علمی بین کشورهای مخلف در نظر گرفته شده است.

وی تصریح کرد: بر اساس معاهده جنوبگان، تنها راه حضور کشورها انجام تحقیقات قابل توجه است، این مورد در دستور کار کشور ما قرار دارد، در واقع تبدیل شدن به یک عضو مشورتی در جنوبگان و تأسیس مرکز تحقیقاتی ازجمله اهداف کشور ما برای حضور در جنوبگان هستند.

در ادامه این نشست از کتاب سفر به جنوبگان قاره یخی اثر محمدرضا شکری عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی رونمایی شد.

این کتاب گزارش ۹۹ روز سفر اولین پژوهشگر ایرانی به قاره جنوبگان است.

بر اساس معاهده جنوبگان مصوب ۱۹۵۹ میلادی، جنوبگان با مساحت بیش از ۳۴ میلیون کیلومتر مربع، تمام محدوده جنوبی‌تر از عرض جغرافیایی ۶۰ درجه جنوبی را در بر می گیرد که شامل قاره قطب جنوب، اقیانوس جنوبی، صفحات یخی، آب ها و جزایر واقع در این منطقه است.

قاره قطب جنوب پنجمین قاره از نظر وسعت با مساحت حدود ۱۴ میلیون کیلومتر مربع است که بیش از ۳۰ درصد از ناحیه جنوبگان را دربرمی گیرد.