
مارین نیوز – گروه اقتصاد و توسعه دریامحور - تحلیل راهبردی – امنیت ملی ایران امروز به سطحی از بازدارندگی راهبردی رسیده است که زمینه را برای عبور از گفتمان اضطرار به سوی گفتمان ثبات، اقتدار و توسعه فراهم کرده است. این دستاورد نهتنها حاصل توسعه زیرساختهای دفاعی، بلکه نتیجهی درک عمیقتری از موقعیت ممتاز ژئوپلیتیکی ایران در نظم نوین منطقهای است. در چنین فضایی، امنیت و توسعه نه در تعارض، بلکه در همافزایی راهبردی با یکدیگر قرار دارند.
سیر مفهومی توسعه
اگر به سیر تاریخی مفهوم توسعه بنگریم، درمییابیم که در ابتدا، توسعه در نسبت با طبیعت تعریف میشد، رابطهای که در حکمتهای باستان، کشاورزی سنتی، و نظامهای بومی معیشتمحور ریشه داشت. اما با گذار به دوران مدرن، توسعه از طبیعت گسست یافت و به مفاهیمی چون رشد اقتصادی و صنعتیشدن تقلیل پیدا کرد.
امروز، پس از دههها تخریب زیستبومها و تعمیق نابرابریها، بار دیگر توسعه به پیوند خود با طبیعت بازمیگردد؛ اما این بار با رویکردی آگاهانه، فناورانه و عدالتمحور.
فرصت تمدنساز در دل طبیعت دریا
فرصت تمدنساز یعنی استفاده عاقلانه، هدفمند و هماهنگ از ظرفیتهای دریا برای ساختن جامعهای پیشرفته، پایدار و ریشهدار، جامعهای که مردم آن احساس عزت، امنیت و امید به آینده داشته باشند.
ایران در مواجهه با تهدیدات پیچیده و چندلایه توانست بار دیگر ظرفیتهای تمدنی خود را فعال کند. اکنون، در بستر طبیعت و بهویژه در زیستبومهای دریایی، فرصتی تاریخی برای بازآفرینی الگوی حکمرانی ملی فراهم شده است. در این بازآفرینی، دریا دیگر صرفاً منبعی برای بهرهبرداری اقتصادی نیست، بلکه به بستری تمدنساز برای تحقق توسعهای پایدار، متوازن و بومی بدل میشود؛ توسعهای که در آن، انسان، طبیعت و حکمرانی در تعاملی همافزا قرار میگیرند.
واگرایی مفهومی؛ مانع حکمرانی دریایی یکپارچه
با اینحال، گفتمان رسمی دریایی کشور همچنان میان دو مفهوم «اقتصاد دریامحور» و «توسعه دریامحور» دچار واگرایی است. تمرکز صرف بر بهرهبرداری اقتصادی بدون درنظر گرفتن پیوستهای فرهنگی، زیستمحیطی، اجتماعی و امنیتی، موجب تولید اسنادی شده است که فاقد کارآمدی حکمرانیاند. در حالی که تمدنسازی دریایی تنها زمانی محقق میشود که اقتصاد در چارچوب توسعهای همهجانبه و مردمپایه تعریف شود.
زنجیرههای تأمین؛ پیوند مردم، دولت، بازار و طبیعت
زنجیرههای تأمین دریایی در حوزههایی مانند انرژی، لجستیک، شیلات و گردشگری توان آن را دارند که به زیرساخت وحدت ملی و اقتدار تمدنی بدل شوند. این زنجیرهها، با ماهیت بیننهادی، حضور فعال جوامع محلی، و ظرفیت بازتولید سرمایه اجتماعی و خدمات اکوسیستمی، ابزارهایی برای حکمرانی مشارکتی و تابآور هستند.
پیشنهاد راهبردی
پیشنهاد میشود زنجیرههای تأمین دریایی بهعنوان پایههای راهبردی حکمرانی توسعهمحور دریا بازتعریف شوند و با تلفیق اصول الگوهای معتبر جهانی نظیر اقتصاد آبی بانک جهانی و چارچوب OECD، به بستری برای تقویت اقتدار، عدالت بیننسلی، و رشد پایدار بدل گردند. این نگاه، نهتنها پاسخی راهبردی به چالشهای داخلی، بلکه الگویی الهامبخش در سطح منطقهای خواهد بود.
گزارش OECD از اقتصاد آبی در شهرها و مناطق؛ چارچوبی برای سیاستگذاری محلی پایدار
ازاینرو، مسیر حکمرانی توسعهمحور دریا با بازتعریف زنجیرههای تأمین دریایی آغاز میشود؛ اما زمانی به بلوغ میرسد که این زنجیرهها از کارکرد صرفاً اقتصادی عبور کرده و با پیوند با سلامت منابع دریایی و درونیسازی ارزشهای فرهنگی، زیستمحیطی و مشارکتی، به زنجیرههای ارزش تمدنساز بدل شوند، زنجیرههایی که نهتنها تولید و توزیع کالا، بلکه ایجاد معنا، اعتماد اجتماعی و آیندهای پایدار را هدفگذاری میکنند./