
به گزارش ماریننیوز، بهنظر میرسد هنوز درک درستی از مفهوم «توسعه دریامحور» در کشور شکل نگرفته است. نگاهی به اقدامات رسمی، گفتار مسئولان و حتی برخی از بدنه تخصصی دریایی، و برنامههایی که در این حوزه اجرا میشوند، نشان میدهد که واژهی «اقتصاد دریامحور» بهاشتباه جای آن را گرفته است.
این در حالی است که «اقتصاد دریامحور» تنها یکی از اجزای توسعه دریامحور است، نه تمام آن.
توسعه دریامحور مفهومی کلان و چندبعدی است که اقتصاد، فرهنگ، علم، محیطزیست، سیاستگذاری و حکمرانی را بهصورت یکپارچه در بر میگیرد.
از برداشتهای واژهای تا درک راهبردی از توسعه
در ماههای اخیر، در بسیاری از برنامهها، مصوبات و گفتوگوهای رسمی، از جمله در برنامه توسعه اقتصاد دریامحور بنیاد ملی علم ایران (INSF)، همایش اقتصاد دریامحور و نیز در بررسی احکام فصل ترانزیت و اقتصاد دریامحور در کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی، واژه «اقتصاد دریامحور» بارها استفاده شده است. این تکرار نشان میدهد که هنوز در سطح سیاستگذاری، تمایز میان «اقتصاد» و «توسعه» بهدرستی درک نشده است.
وقتی توسعه را صرفاً در بعد اقتصادی یا فناورانه خلاصه میکنیم، از روح اصلی آن، یعنی نگاه میانرشتهای، انسانمحور و سازگار با زیستبوم دریایی کشور، فاصله میگیریم. توسعه دریامحور باید بتواند فناوری را در کنار انسان، فرهنگ، محیطزیست و حکمرانی ببیند و میان آنها پیوند برقرار کند. در غیر این صورت، تنها مجموعهای از پروژههای پراکنده خواهیم داشت که هرچند نام «دریایی» دارند، اما فاقد جهتگیری توسعهای هستند.
توسعه دریامحور یعنی چه؟
«توسعه دریامحور» رویکردی جامع برای جهتدهی به نظام تصمیمگیری، سرمایهگذاری، آموزش، پژوهش و فرهنگسازی کشور بر پایه ظرفیتهای دریاست. در این نگاه، دریا فقط منبعی اقتصادی نیست، بلکه محور شکلگیری تمدن، فرهنگ، سیاست و امنیت ملی است.
به زبان ساده، توسعه دریامحور یعنی بازگرداندن دریا به قلب برنامهریزی ملی. از آموزش و فرهنگ گرفته تا صنعت، فناوری، انرژی، محیطزیست و سیاست خارجی، همه باید نسبت خود را با دریا تعریف کنند.
اگر قرار است کشور بهسوی توسعه دریامحور حرکت کند، تمامی وزارتخانهها و نهادهای دولتی و حکومتی باید مأموریتهای خود را بر اساس سیاستهای کلی توسعه دریامحور تنظیم کنند.
برای نمونه، آموزشوپرورش میتواند نقش کلیدی در شکلگیری فرهنگ دریایی داشته باشد؛ از گنجاندن آموزشهای مرتبط با زیست و جغرافیای دریایی در کتابهای درسی گرفته تا بازآفرینی روایتهای قهرمانانه و فرهنگی مانند داستان «بایندر» یا دیگر شخصیتهای دریایی ایرانزمین در کنار چهرههایی چون ریزعلی خواجوی در حوزه ریلی.
چنین اقداماتی نشان میدهد که توسعه دریامحور صرفاً پروژهای اقتصادی نیست، بلکه طرحی فرهنگی و تمدنی است.
پروژه توسعهای یعنی چه؟
پروژه توسعهای، طرحی است که فراتر از نتیجه فنی یا اقتصادی، به بهبود ساختارها، ارتقای سرمایه انسانی، حفظ محیطزیست و همافزایی نهادی منجر شود. در این نوع پروژهها، هدف تنها «ساخت» نیست، بلکه «یادگیری، همپیوندی و پایداری» است.
برای مثال، در حوزه کشتیسازی، اگر قوانین و سیاستها با واقعیت صنعت و نیازهای زیستمحیطی و مالی همخوان نباشند، حتی ساخت پیشرفتهترین کشتیها نیز توسعه محسوب نمیشود. توسعه زمانی معنا پیدا میکند که همه اجزا از دولت و قوههای مقننه و قضاییه، سطوح مختلف حکمرانی، قانونگذاران و دانشگاهها گرفته تا صنعت و نهادهای مالی در یک مسیر مشترک حرکت کنند.
اقتصاد دریاپایه یعنی چه؟
همانگونه که امروز اقتصاد کشور بر پایه «زنجیره ارزش نفت» شکل گرفته است، توسعه «اقتصاد دریاپایه» به معنای ایجاد زنجیرهای مکمل برای رشد و ارزشافزایی در بستر دریاست؛ زنجیرهای که از حملونقل دریایی و بنادر تا شیلات، انرژیهای تجدیدپذیر دریایی، گردشگری ساحلی، استخراج منابع ژرفدریا و خدمات دانشبنیان گسترده است.
اقتصاد دریاپایه قرار نیست جایگزین اقتصاد نفتپایه شود، بلکه با ساخت زنجیرههای ارزش جدید در پهنه دریا، ستون دوم تولید و اشتغال کشور را تقویت میکند. هدف، افزودن دریا به سبد راهبردی اقتصاد ملی است تا ساختار اقتصادی کشور متنوعتر، مقاومتر و آیندهنگرتر شود.
اقتصاد دریامحور (اقصاد آبی) یعنی چه؟
اقتصاد دریامحور» بخشی از توسعه دریامحور است و تمرکز آن بر رونق تولید، تجارت و فناوریهای مرتبط با دریاست. با این حال، اگر این بخش بدون ارتباط با سایر ابعاد توسعه، از فرهنگ و آموزش گرفته تا محیطزیست و حکمرانی، پیش برود، بهسرعت از مسیر توسعه پایدار منحرف خواهد شد. در برخی سیاستها و برنامهها، اصطلاح «برنامه ملی توسعه دریامحور» بهاشتباه به مجموعهای از پروژههای مهندسی و فناورانه محدود شده است؛ در حالی که توسعه دریامحور باید میانرشتهای، انسانمحور و زیستپایه باشد و زنجیره ارزش آن، حفظ و بازتولید اکوسیستم دریایی را نیز دربر گیرد. فناوری، ابزار توسعه است و نه هدف نهایی آن. بنابراین، واژه «اقتصاد دریامحور» قابل استفاده است، اما همیشه باید در چارچوب توسعه دریامحور و در جایگاه درست خود بهکار رود.
چالش غیبت طرح جامع توسعه دریامحور
در سیاستهای کلی توسعه دریامحور، تدوین و استقرار «طرح جامع توسعه دریامحور» بهعنوان بند چهارم تصریح شده است؛ اما این طرح هنوز تدوین نشده و نبود آن باعث شده اقدامات دستگاهها پراکنده، جزیرهای و بدون پیوند نهادی باشد.
تا زمانی که چنین نقشهی راهی تدوین نشده باشد، نه صنعت کشتیسازی میتواند مسیر پایدار خود را بیابد، نه وزارت آموزشوپرورش و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قادر به نهادینهسازی فرهنگ دریایی خواهند بود، و نه سرمایهگذاریها در جهت واحدی هدایت خواهند شد. در این شرایط، مفهوم توسعه برای کشور و مسیر آن روشن نخواهد بود.
نگاه یک کارشناس: وقتی واژهها مسیر توسعه را به بیراهه میبرند
در این ارتباط، حسنرضا صفری، رئیس انجمن مهندسی دریایی ایران، در گفتوگو با خبرنگار ماریننیوز گفت: یکی از مشکلات امروز ما در حوزه سیاستگذاری دریایی، استفاده نادرست از مفاهیم است. وقتی اصطلاحات اشتباه به کار میرود، مسیر به بیراهه میرود. توسعه دریامحور را نمیتوان با اقتصاد دریایی یکی دانست. این دو در یک سطح نیستند و هر بار که در سخنان رسمی جایشان عوض میشود، یعنی هنوز درک درستی از مسیر توسعه دریایی کشور وجود ندارد.
وی در ادامه و در پاسخ به پرسش ماریننیوز درباره نسبت «توسعه دریامحور» و «اقتصاد دریاپایه» توضیح داد: اقتصاد دریاپایه تنها بخشی از مسیر توسعه است، نه همه آن. توسعه دریامحور یعنی هماهنگی نهادی، فرهنگی، علمی و اجرایی میان دستگاهها. تا وقتی سیاستگذاریها در وزارتخانهها و سازمانها جزیرهای باشد، هیچ برنامهای به نتیجه نمیرسد. توسعه، جمع پروژههای پراکنده نیست؛ جهتگیری مشترک است.
صفری با لحنی صریح و منتقدانه افزود: خواهش من از مسئولان این است که اگر درک دقیق علمی از مفاهیم ندارند، در سخنان عمومی از واژههایی استفاده نکنند که بار تخصصی دارند. واژهها فقط کلمه نیستند؛ مسیر میسازند. وقتی اشتباه به کار روند، تصمیمها را هم اشتباه میبرند. اگر علم نداریم، نباید به زبان بیاوریم؛ چون هر واژهی نادرست در سیاستگذاری میتواند سالها کشور را از مسیر درست توسعه دور کند.
وی با تأکید بر ضرورت تدوین طرح جامع توسعه دریامحور خاطرنشان کرد: توسعه دریامحور بدون نقشهی راه ملی ممکن نیست و نیاز به نهادی راهبر داریم که بتواند دانش، قانون، فرهنگ و فناوری را در یک مسیر واحد به حرکت درآورد. بدون این هماهنگی، دریا به فرصت از دسترفته تبدیل خواهد شد.
صفری در پایان اعلام کرد که در حال تدوین «لغتنامه جامع اقتصاد و توسعه دریامحور» هستند و در آینده نزدیک، نسخه پیشنویس اولیه آن در دسترس قرار خواهد گرفت تا صاحبنظران بتوانند دیدگاهها و نظرات خود را ارائه کنند.
دریا؛ محور توسعه، نه حاشیهی آن
به گزارش مارین نیوز، اگر دریا را صرفاً منبعی برای استخراج یا تجارت ببینیم، همان اشتباه تکراری را در مقیاسی تازه تکرار کردهایم. توسعه دریامحور یادآور میشود که دریا فقط «منبع» نیست، بلکه محور است؛ محور فهمی نو از توسعه، حکمرانی و آیندهسازی ایران.
تا زمانی که طرح جامع توسعه دریامحور با مشارکت همه دستگاهها و نهادهای کشور تدوین و اجرا نشود، واژهها جایگزین راهبرد خواهند شد و برنامهها در سطح شعار باقی خواهند ماند.
دریا را باید درک کرد، نه فقط دید.
/